سرنوشت متروی اهواز همچنان در ابهام

نادره وائلی‌زاده- خبرنگار

گره متروی اهواز بعد از 15سال هنوز باز نشده است. شورای پنجم اهواز در حالی دوشنبه، 11مرداد آخرین جلسه خود را برگزار کرد که در زمان کارش نتوانست چرخ‌های پروژه قطار شهری اهواز را بچرخاند. از سال پیش، اختلاف شهرداری اهواز (کارفرما) و پیمانکار مترو بالا گرفت و شهرداری قراردادش را یک‌طرفه فسخ کرد و کار را به دادگاه کشاند؛ اقدامی که با مخالفت پیمانکار روبه‌رو شد.

3درصد پیشرفت فیزیکی
«روی ایستگاه‌ها را یک لایه ضخیم خاک پوشانده بود که به پیمانکار گفتیم نظافت و نگهداری را انجام دهد.» این روایت مدیرعامل سازمان قطارشهری اهواز از نخستین بازدید از پروژه در اوایل انتصابش در مهر پارسال است.
رسول جامعی می‌گوید: «متروی اهواز از سال 94تا 96نیز فقط 3درصد پیشرفت کاری داشت و در مقطعی برای گرفتن اندک اعتباری فعال شد و از سال 96هم کارگاه مترو کاملا تعطیل است. بنابراین می‌توان گفت؛ در 6سال گذشته پروژه تقریبا تعطیل بوده است.»
وی با بیان اینکه از زمان تعطیلی کامل پروژه، اعتباری به آن اختصاص داده نشده است، می‌افزاید: «قرار بر اختصاص اوراق مشارکت بود که بازپرداخت نیمی از آن را شهرداری و نیمی را دولت ضمانت کند. بر همین اساس، در سال گذشته قرار شد 300میلیارد تومان اوراق مشارکت اختصاص یابد اما به‌دلیل اینکه پروژه قرارداد فعال نداشت، فروش این اوراق محقق نشد. به همین دلیل نیز تاکنون نتوانستیم مجوز فروش اوراق مشارکت بگیریم، درحالی‌که شهرداری مشکلی از بابت تامین ضمانت نداشته است.»
کار ساخت خط یک مترو اهواز بهمن سال ۸۵ آغاز شد اما پیشرفت این پروژه 28درصد است؛ درحالی‌که شورای‌عالی فنی داوری پرونده متروی اهواز را آغاز کرده بود، شهرداری اهواز در خرداد 99، قرارداد خود را با پیمانکار  فسخ کرد که موجب شد شورای‌عالی فنی، بررسی پرونده را فعلا از دستور کار خارج کند.
مدیرعامل سازمان قطار شهری اهواز با بیان اینکه شرکت پیمانکار  فسخ قرارداد را نپذیرفته و کارگاه‌ها را تحویل نداده است، می‌گوید: «به همین دلیل شهرداری در نیمه دوم بهمن سال گذشته، علیه این شرکت به دادگاه شکایت کرد که تاکنون 2جلسه رسیدگی به پرونده در اسفند پارسال و اردیبهشت امسال برگزار شده اما با توجه به اینکه قاضی، پرونده را به کارشناس ارجاع داده، هنوز رأی نهایی صادر نشده است و در انتظار صدور رأی هستیم. در این دادگاه مستندات فسخ قرارداد را ارائه کردیم.»
جامعی می‌افزاید: «ما معتقدیم طبق قرارداد، 90درصد شرایط فسخ اتفاق افتاده و هر کدام از بندها به تنهایی می‌تواند عامل فسخ باشد که قصور پیمانکار در رفع نقص‌های فنی، رها کردن کار و تعطیلی کارگاه‌ها، صدور اجراییه علیه پیمانکار، پرداخت کمیسیون یا انعام از آن جمله است.»
وی مهم‌ترین گره کار را اختلاف با پیمانکار می‌داند و ادامه می‌دهد: «بارها گفتیم پیمانکار می‌تواند کار کند، اما اقدامی نکرده است. در سال97در کارگروه اقتصاد مقاومتی مصوب شد که پیمانکار، کارگاه‌ها را ظرف 10روز فعال کند، در غیراین صورت کارفرما می‌تواند برای فسخ قرارداد اقدام کند، اما شرکت پیمانکار بعد از چند روز نامه نوشت که کارگران اعتصاب کرده‌اند و امکان فعال کردن کارگاه را ندارد.»
جامعی اضافه می‌کند: «در این مدت که کارگاه‌ها تعطیل بود فقط از این جلسه به آن جلسه رفته‌ایم و درگیر دعواها و جلسات حل اختلاف بودیم، زیرا تا وقتی این اختلاف رفع نشود عملا نمی‌توان کاری کرد. طی این مدت به‌دنبال مرضی الطرفین بودیم و بارها نیز افرادی سعی در حل مشکل داشتند، اما موفق نشدند. پیمانکار بارها صورت جلساتی را برای آغاز به‌کار امضا کرده اما به تعهد خود عمل نکرده است.»  وی درباره ادعای غرامت 2هزار میلیارد تومانی پیمانکار نیز می‌گوید: «این شرکت حتی یک صورت وضعیت پرداخت نشده ندارد، البته ادعاهایی دارد که هنوز اثبات نشده است. اگرچه توقف عملیات و فسخ قرارداد ارتباطی با ادعاهای پیمانکار  ندارد و این شرکت می‌تواند ادعاهای خود را در هر صورت از طریق مراجع قانونی دنبال کند.»

راه پر دست‌انداز مترو
مشکلات کارگری از دیگر مسائل متروی اهواز است. کارگران مترو که بارها برای حقوق معوقه دست به تجمع زده‌اند، از زمان فسخ قرارداد شهرداری و پیمانکار، از آذر 99با مشکل بیمه مواجه هستند و در شرایط کرونا، دفترچه‌های درمانی آنها تمدید نمی‌شود. جامعی می‌گوید: «105نفر نگهبان در پروژه مترو کار می‌کنند که به‌طور متوسط 10‌ماه حقوق معوقه دارند. برای حل مشکل بیمه این کارگران با هماهنگی سازمان تامین اجتماعی قرار است با درخواست شرکت پیمانکار  کد اختصاصی کارگاه تعلق گیرد و بیمه جاری کارگران و بیمه معوق آنها پرداخت شود و این بیمه از زمان اقدام شرکت پیمانکار  برقرار خواهد شد.»
مدیرعامل متروی اهواز تصریح می‌کند: «ما هم به وضع موجود منتقدیم. قرارداد مترو با دلار 908تومان منعقد شده، درحالی‌که اکنون نرخ دلار بیش از 24هزار تومان است. چقدر باید از جیب مردم هزینه کنیم تا این مترو راه بیفتد؟ به جد دنبال این هستیم که خسارت‌های وارد شده به اهواز را از سال 87تاکنون از پیمانکار مطالبه کنیم و برای این کار مذاکراتی نیز با برخی مشاوران داشته‌ایم. مترو وضعیت خوبی ندارد و پروژه‌ای را که 15سال است نه ‌تنها مردم منتظر آن مانده، بلکه از آن آسیب دیده‌اند را نمی‌شود مطالبه‌گری نکرد. شهرداری با قرارگاه خاتم‌الانبیا (عج) تفاهمنامه‌ای برای اجرای قطار شهری منعقد کرده که منوط به تخلیه و تحویل کارگاه‌ها از سوی پیمانکار قبلی است، اما باید گفت: مشکل مترو آنقدر اساسی است که حتی نمی‌توان قولی برای افتتاح فاز اول آن داد. مردم وعده‌های زیادی شنیده‌اند و بنابراین معتقدم نباید با احساسات مردم بازی کرد. بگذاریم پروژه به مرحله مطمئنی برسد، سپس به شهروندان اعلام کنیم.»

قرارداد فاینانس در تحریم
پروژه خط یک متروی اهواز از زرگان در شمال شرقی تا بقایی در جنوب غربی اهواز برنامه‌ریزی شده است. طول این مسیر ۲۳ کیلومتر و شامل ۲۴ ایستگاه است که قرار شده برای تسریع در بهره‌برداری، این پروژه به ۲ فاز تقسیم شود و فاز نخست آن از فرودگاه تا مصلای اهواز با ۶ ایستگاه در اولویت ساخت قرار گیرد.
رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و ترافیک شورای پنجم شهر اهواز می‌گوید: «اختلافات حل نشده بین شهرداری اهواز و پیمانکار مترو، موجب طولانی شدن این پروژه شده و تلاش‌ها برای حل این اختلاف تاکنون بی‌نتیجه مانده است. پیمانکار مدعی مطالباتی است، اما شهرداری می‌گوید به اندازه پیشرفت فیزیکی پروژه به پیمانکار پول داده است. البته به‌نظر می‌رسد پیمانکار بهانه می‌آورد؛ زیرا شورای شهر پیشنهاد کرده مقداری اعتبار برای اجرا و پیشرفت پروژه (و نه بدهی‌های قبلی) به پیمانکار اختصاص دهد، اما پیمانکار آن را نپذیرفت.»
رحیم کعب عمیر، با بیان اینکه شورای شهر از ابتدای کار خود مسئله مترو را پیگیری کرده است، می‌افزاید: «در سال 97جلسه‌ای با حضور معاون عمرانی استاندار و مدیرعامل شرکت پیمانکاری  برای حل اختلافات برگزار کردیم اما مشکلات رفع نشد و پرونده برای داوری به شورای‌عالی فنی ارجاع شد. در شرایط فعلی چشم‌انداز روشنی از فعال شدن پروژه ندارم، مگر اینکه قرارداد فعلی فسخ شود و قرارداد جدیدی آغاز به‌کار کند.»
وی ادامه می‌دهد: «مهم‌ترین مشکل پروژه متروی اهواز نوع قرارداد آن است که باید با مشارکت فاینانسور (سرمایه‌گذار خارجی) اجرا شود، درحالی‌که با وجود تحریم‌های اقتصادی که از 16سال پیش برقرار بوده، عملا امکان تحقق آن وجود ندارد. از سوی دیگر مشخص نیست این تحریم‌ها در سال‌های آینده نیز برداشته شود. بنابراین با این شرایط سرنوشت پروژه هم مبهم خواهد بود، مگر اینکه قرارداد جدیدی امضا شود و تامین اعتبار پروژه به دولت و شهرداری واگذار شود، همانطور که قطار شهری سایر کلانشهرها اجرا شده است.»
کعب عمیر تصریح می‌کند: «با گذشت این سال‌ها تاسیسات و ساختمان‌های ساخته شده، مستهلک شده است. شهروندان نیز مرتب درباره سرنوشت مترو پرسش می‌کنند و گلایه‌هایی از تعطیلی پروژه دارند؛ درحالی‌که کلانشهر اهواز به‌دلیل داشتن نفت و گاز و صنایع بزرگ، قاعدتا باید منابع درآمدی بیشتری نسبت به سایر کلانشهرها داشته باشد، اما هیچ‌کدام از این صنایع به تعهد خود برای کمک به توسعه شهر عمل نمی‌کنند.»

رکورددار دولت و شورا
متروی اهواز تنها پروژه‌ای است که این همه سال را در بلاتکلیفی سپری کرده است. 4دولت (از دولت نهم تا سیزدهم) و 4 دوره شورای شهر (شورای دوم تا ششم) را از سرگذرانده، درحالی‌که نیمی از کار هم انجام نشده است. اکنون نیز تعطیلی این پروژه در میان بحران‌های آب و محیط‌زیست و اقتصاد خوزستان گم شده است. آیا پروژه متروی اهواز به سرانجام می‌رسد؟