مصالحه عربی

سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار

پس از 3هفته تنش کم سابقه میان عربستان و امارات، به‌تدریج نشانه‌هایی از مصالحه میان دو متحد قدیمی در شورای همکاری خلیج‌فارس دیده می‌شود. بر این اساس محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی امروز در سفری کوتاه برای ملاقات با شاهزاده بن‌سلمان، همتای سعودی خود به ریاض سفر می‌کند. به گزارش خبرگزاری فرانسه، سهیل المزروعی، وزیر انرژی امارات، محمد بن زاید را در این سفر همراهی خواهد کرد. خبرگزاری فرانسه به نقل از یک منبع سعودی خبر داده رایزنی نهایی بر سر اختلافات اخیر میان ریاض و ابوظبی بر سر سقف تولیدات نفتی، در صدر برنامه‌های بن زاید در این سفر یک روزه قرار دارد. شبکه الجزیره اما مدعی شده علاوه بر رایزنی‌های نفتی، مصوبات جدید دولت عربستان برای بازگشت عوارض گمرکی بر کالاهای صادر شده از امارات نیز بخشی از گفت‌وگوهای رهبران سعودی و ابوظبی در مذاکرات امروز خواهد بود. دولت عربستان در ابتدای ‌ماه میلادی جاری، مجموعه‌ای از مصوبات جدید را درخصوص واردات کالا از مبادی اماراتی به این کشور به تصویب رساند؛ ازجمله ممنوعیت ورود کالاهای اسرائیلی و یا محصولات تولید شده توسط شرکت‌هایی که بخشی از سهامداران آن منتسب به رژیم صهیونیستی هستند و همچنین اعمال مجدد مالیات‌های متعارفی که در جریان بحران قطر لغو شده و یا کاهش یافته بود.

گشایش نشست اوپک و جزئیات توافق
همزمان با سفر ناگهانی ولیعهد ابوظبی به ریاض، منابع خبری از دستیابی کشورهای عضو سازمان اوپک به «توافقی مقدماتی» برای حل اختلافات داخلی در جریان نشست روز گذشته این سازمان خبر می‌دهند. براساس گزارش رویترز، این توافق شامل درنظر گرفتن سهمی بیشتر برای تولیدات نفتی امارات و همچنین 2کشور کویت و عراق است. شبکه الجزیره نیز در گزارش خود مدعی شده درصورت تأیید توافق روز یکشنبه اوپک، تولید نفت امارات تا روزانه 3میلیون‌و650هزار بشکه افزایش می‌یابد. این میزان هم‌اکنون کمتر از 3میلیون ‌و170هزار بشکه در روز است. پیش از این روسیه و عربستان تلاش داشتند تا اجرای توافق جدید برای تنظیم عرضه و تقاضا در بازارهای جهانی نفت را از ابتدای شهریور ‌ماه آغاز کنند اما با توجه به اختلافات داخلی اوپک و تأخیر درحصول توافق، احتمال تعویق اجرای این برنامه تا ابتدای مهر‌ماه وجود دارد.
کشورهای عربستان و روسیه به‌عنوان مهم‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان در سال2020 پس از شیوع ویروس کرونا و سقوط ناگهانی قیمت نفت تصمیم گرفتند به ‌منظور صیانت از قیمت‌ مهم‌ترین کالای تولیدی خود در بازارهای بین‌المللی، عرضه نزدیک به روزانه 10میلیون بشکه نفت از مجموعه تولیدات اوپک و روسیه را متوقف کنند. حالا و با گذشت یک سال از آن توافق، درحالی‌که کشورهای صنعتی خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شد بحران کرونا را پشت سر گذاشته و روند تولیدات عادی خود را از سر گرفته‌اند، تقاضای جهانی نفت شدت گرفته است. در چنین شرایطی که کشورهای صنعتی خواهان افزایش عرضه نفت از سوی تولیدکنندگان هستند، سازمان اوپک تلاش می‌کند تا با تعیین سقف تولید، مانع از سقوط قیمت‌ها شود؛ امری که به اقتصاد و مخصوصا کسری بودجه چشمگیر اکثر کشورهای تولید‌کننده نفت کمک قابل توجهی خواهد کرد. اما این تصمیم، یک مخالف جدی دارد؛«امارات». امارات از سقف تعیین شده برای تولید نفت خود (کمی بیش از 3میلیون بشکه) راضی نیست و آن را ناعادلانه می‌پندارد و در نتیجه با تداوم آن مخالف است. بر این اساس تنها راه پیش روی عربستان و روسیه برای جلب رضایت امارات و همراه کردن این کشور با توافق اوپک، اعطای سهم بیشتر به ابوظبی از بازار نفت است؛ امری که به‌نظر می‌رسد در نشست روز گذشته اعضای اوپک رخ داده است. پیش از این وزیر انرژی امارات اعلام کرده بود سهم مورد نظر این کشور از بازار نفت، تولید روزانه 3میلیون‌و800هزار الی 4میلیون بشکه است اما با توجه به گزارش رویترز، اماراتی‌ها روی افزایش 600هزار بشکه‌ای (تا 3میلیون‌و650هزار بشکه) نیز توافق کرده‌اند.

5محور اختلاف میان ریاض و ابوظبی
بررسی تنش‌های سریالی میان عربستان و امارات به یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد توجه رسانه‌های عربی طی ماه‌های اخیر تبدیل شده است؛ 2کشوری که طی یک دهه گذشته، در بسیاری از تحولات منطقه‌ای کنار یکدیگر قرار گرفته و ازجمله متحدین استراتژیک درجهان عرب شناخته می‌شدند. ریشه اختلافات عربستان و امارات به کجا برمی‌گردد و کدام پرونده‌ها به غیر از مسائل مرتبط با حوزه نفت در این صحنه نقش اساسی دارد؟
  جنگ یمن: اختلافات عربستان و امارات در جنگ یمن دیگر به پدیده‌ای غیرقابل انکار و علنی تبدیل شده است. سعودی‌ها در این جنگ از دولت مستعفی منصور هادی و متحدان آن حمایت می‌کنند؛ درحالی‌که اماراتی‌ها، با هدف سیطره بر جنوب یمن، جدایی طلبان عدن را مورد حمایت خود قرار داده‌اند. از سوی دیگر امارات پس از تحقق اهداف میدانی خود در جنوب، به‌طور علنی از جنگ یمن خارج شد؛ درحالی‌که سعودی‌ها همچنان با تحقق اهداف خود در این جنگ فاصله بسیاری دارند. تنش‌های این 2کشور در سال2019 تا مرز درگیری نظامی نیروهای نیابتی در استان‌های جنوبی و مرکزی یمن پیش رفت؛ وضعیتی که در پی آن، رهبران 2کشور تصمیم گرفتند تا توافقنامه برای مصالحه و آتش بس را به امضا برسانند. آن توافقنامه تا‌کنون بارها از سوی نیروهای مورد حمایت امارات نقض شده است.
  جذب شرکت‌های خارجی: ‌ماه گذشته محمد الجدعان، وزیر امور مالی سعودی اعلام کرد؛ این کشور از سال2024 با شرکت‌های خارجی که پایگاه خود در منطقه خاورمیانه را به ریاض منتقل نکرده‌اند، توافقنامه‌ای امضا نخواهد کرد. این تصمیم، چالشی آشکار برای امارات به‌حساب می‌آید، چرا که هم‌اکنون بیش از 90درصد شرکت‌های خارجی فعال در منطقه خاورمیانه در شهر دبی مستقر هستند. عبدالخالق عبدالله، مشاور سابق ولیعهد ابوظبی در واکنش به این تصمیم سعودی گفته است: شرکت‌های اروپایی، هندی، ترکیه‌ای و حتی چینی براساس واقعیت‌های اقتصادی دبی را به‌عنوان پایگاه خود انتخاب کرده‌اند. نمی‌توان مسیر اقتصاد و توسعه را با فرامین سیاسی تغییر داد.
  نفوذ منطقه‌ای: توسعه نفوذ و تأثیر‌گذاری امارات در تحولات داخلی بسیاری از کشورهای عربی به واقعیتی غیرقابل انکار طی سال‌های گذشته تبدیل شده است. اگرچه امارات در ابتدا به‌عنوان یکی از کشورهای وابسته به عربستان به نقش‌آفرینی در تحولات منطقه‌ای می‌پرداخت اما به‌تدریج به یکی از رقبای این کشور در کشورهایی نظیر مصر، سودان، لیبی و یا حتی سوریه تبدیل شد. از سوی دیگر یکه تازی امارات در زمینه عادی‌سازی‌ پر سرعت روابط با رژیم صهیونیستی، نارضایتی عربستان و سایر متحدان عربی این کشور را به‌دنبال داشته است.
  آشتی با قطر: رسانه‌های آمریکایی طی سال‌های 2018 و 2019 دست‌کم دو بار از کارشکنی اساسی امارات در روند مذاکرات ریاض و دوحه برای پایان دادن به بحران خلیج‌فارس خبر داده بودند. به نوشته روزنامه نیویورک تایمز، ابوظبی عادی شدن روابط قطر با سعودی را همسو با منافع خود ندانسته و حتی در مقابل فشارهای دولت ترامپ برای پایان این بحران نیز ایستاده است. جالب آنکه پس از سفر امیر قطر به شهر العلا و ملاقات وی با ولیعهد سعودی، سطح مشارکت امارات در نشست سران شورای همکاری خلیج‌فارس به‌دلیل عدم‌حضور محمد بن زاید کاهش یافت.
  رابطه با ایران: سیاستمداران و رسانه‌های سعودی همواره طی سالیان گذشته از روابط اقتصادی گسترده میان ابوظبی و تهران انتقاد کرده‌اند؛ آن هم درحالی‌که یکی از دلایل تحریم‌های قطر، ارتباط این کشور با ایران عنوان شده بود. اما امارات بدون توجه به این انتقادات، در سال2019 و همزمان با اوج تنش‌های خلیج‌فارس، چندین هیأت سیاسی و امنیتی برای مذاکره با مقامات ایرانی اعزام کرد و کمی بعد نیز فعالیت‌های سفارت خود را در تهران از سرگرفت.