پایان ‌ماه عسل مصر و روسیه

سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار

روابط مصر و روسیه که از زمان روی کار آمدن ژنرال سیسی به شکل کم‌سابقه‌ای توسعه پیدا کرده بود، این روزها شاهد عقبگردی قابل توجه است؛ عقبگردی که بسیاری از رسانه‌ها و حتی تحلیلگران عربی را غافلگیر کرده است.
از جمله مهم‌ترین نشانه‌های تغییر وضعیت روابط این 2کشور می‌توان به لغو برخی قراردادهای تسلیحاتی و ‌همکاری نکردن مصر با روسیه در مجمع گازی شرق مدیترانه طی ماه‌های گذشته اشاره کرد. این در حالی است که دولت مصر پس از کودتای سال2014، برای نخستین بار پس از دوران انور سادات در دهه70 میلادی به خریدهای تسلیحاتی از روسیه روی آورده بود.
از سوی دیگر مواضع قاهره در مجمع گازی شرق مدیترانه و حتی بحران داخلی لیبی این کشور را عملا به یکی از متحدین منطقه‌ای مسکو تبدیل کرده بود. اما به‌نظر می‌رسد با روی کار آمدن جو بایدن در واشنگتن،‌ ماه عسل مسکو و قاهره نیز رو به پایان است. جالب آنکه این عقبگرد تنها از سوی مصر دنبال نمی‌شود چرا که در سوی دیگر، روسیه نیز طی ماه‌های اخیر روابط خود با اتیوپی را به طرز چشمگیری افزایش داده؛ کشوری که امنیت ملی مصر را در پرونده سد النهضه مورد تهدیدی بی‌سابقه قرار داده است. برای درک این تقابل کافی است مواضع نماینده دائم روسیه در شورای امنیت را طی آخرین نشست این شورا مورد بررسی قرار دهیم. واسیلی نبنزیا، در جریان این نشست که به درخواست دولت مصر برگزار شده بود، ضمن مخالفت با صدور هرگونه بیانیه الزام‌آور علیه اتیوپی، از قاهره خواست «ادبیات تهدیدآمیز را کنار گذاشته و با حسن نیت بر سر میز مذاکره با همسایه جنوبی خود بنشیند». تمام اینها در حالی است که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در سال2019 از طریق مذاکرات میانجیگرایانه با روسای جمهور مصر و اتیوپی، برنامه جامعی را برای حل بحران سد النهضه درنظر گرفته بود؛ برنامه‌ای که در نتیجه آن، دولت اتیوپی فرایند آب‌گیری سد را برای چندین ‌ماه به تأخیر انداخت.
کاهش روابط اقتصادی و ایجاد محدودیت‌های مکرر از سوی دولت روسیه برای سفر گردشگران به مصر، از دیگر نشانه‌های رویکرد جدید در روابط قاهره-مسکو به شمار می‌رود. روزنامه العربی الجدید با اشاره به این موضوع می‌نویسد: کرملین باور دارد نزدیکی دولت کودتایی سیسی به روسیه در دوران ترامپ با هدف فشار بر آمریکا برای اعطای امتیازات نظامی و اقتصادی بیشتر به مصر بوده است. این سیاستی هوشمندانه از جانب مصر برای استفاده از شکاف‌های داخلی جریانات سیاسی در واشنگتن به نفع شرایط بحرانی قاهره به‌حساب می‌آید. اما حالا با پایان کار ترامپ و بازگشت دموکرات‌ها به کاخ سفید، شرایط تغییر کرده و دیگر امکان اجرای چنین مانورهایی برای دولت سیسی همچون 4سال گذشته وجود ندارد.
بدون شک یکی از مهم‌ترین نشانه‌های فشار آمریکا بر مصر برای کاهش روابط استراتژیک با روسیه به پرونده خریدهای تسلیحاتی برمی‌گردد. روسیه که در سال2019 به دومین فروشنده سلاح به ارتش مصر تبدیل شده بود اکنون با عقبگردی چشمگیر به جایگاه پنجم در این جدول سقوط کرده است. پیش از این شبکه الجزیره مدعی شده بود لغو برخی قراردادهای تسلیحاتی از سوی مصر، نارضایتی جدی در میان رهبران روسیه به‌دنبال داشته تا جایی که ولادیمیر پوتین، برنامه ملاقات با رئیس‌جمهور مصر در بهار سال میلادی جاری را به زمان دیگری موکول کرد. از سوی دیگر اما اگرچه بخش مهمی از روابط مصر و روسیه در سطوح سیاسی، اقتصادی و نظامی طی یک سال گذشته محدود شده اما قراردادهای مبتنی بر همکاری‌های این 2کشور در حوزه هسته‌ای همچنان ادامه دارد. این قرارداد شامل سرمایه‌گذاری‌های مالی و فنی روسیه در نیروگاه هسته‌ای ضبعه به ارزش بیش از 40میلیارد دلار می‌شود.

چشم‌انداز نفوذ روسیه در اتیوپی
روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشی از تلاش روسیه برای افزایش سرمایه‌گذاری‌ها و نفوذ همه‌جانبه ‌خود در همسایه جنوبی مصر خبر داده است. به گزارش این روزنامه، مسکو تلاش می‌کند پس از پکن، دومین کشور خارجی مؤثر در اتیوپی باشد. در این میان برنامه روسیه به‌طور جدی بر تقویت توانایی‌های فنی و تسلیحاتی ارتش اتیوپی متمرکز است؛ به‌گونه‌ای که مسکو ظرف 2سال گذشته علاوه بر افزایش همکاری‌های آموزشی، به نخستین فروشنده سلاح برای ارتش اتیوپی تبدیل شده است. علاوه بر این‌ها، خبرگزاری‌های مصر در ابتدای سال میلادی 2021 از استقرار سامانه‌های پدافندی پیشرفته روسیه در داخل خاک اتیوپی خبر دادند. این اقدام همزمان با افزایش تنش‌های قاهره و آدیس آبابا و احتمال حمله هوایی جنگنده‌های مصری به داخل خاک اتیوپی صورت گرفته است. اتیوپی طی 2سال گذشته 2پایگاه نظامی جدید برای مراقبت از سد النهضه تاسیس کرده؛ پایگاه‌هایی که هم‌اکنون میزبان تسلیحات پیشرفته ارتش روسیه هستند. روزنامه القدس العربی در گزارش خود از اتیوپی به‌عنوان مهم‌ترین متحد روسیه در آفریقا طی دهه‌های آینده یاد می‌کند.

روند نزولی قراردادهای نظامی مصر و روسیه
ارزش خریدهای نظامی ارتش مصر از روسیه طی 2سال گذشته بیش از 75درصد کاهش یافته است. به گزارش خبرگزاری مصری الیوم، مجموعه قراردادهای تسلیحاتی میان 2کشور در سال2019 بیش از 2میلیاردو400میلیون دلار بوده درحالی‌که این رقم در سال‌جاری به کمتر از 600میلیون دلار رسیده است. همزمان، کشورهای الجزایر و اتیوپی جای مصر را در جدول خریداران عمده سلاح از روسیه پر کرده‌اند. هم‌اکنون کشورهای فرانسه، آمریکا، ایتالیا و انگلیس در فروش سلاح به ارتش مصر از روسیه پیشی گرفته‌اند. اما مهم‌ترین قرارداد تسلیحاتی لغو شده میان مصر و روسیه به فروش 20فروند جنگنده سوخوی-35 مربوط می‌شود؛ قراردادی که انعقاد آن در سال2019 جنجال‌های رسانه‌ای فراوانی به پا کرده بود. دولت سیسی سال گذشته و به فاصله کوتاهی پس از لغو این معامله، قراردادی جدید با فرانسه برای خرید 30فروند جنگنده رافال به ارزش 3میلیاردو900میلیون دلار به امضا رساند.