نگاه/ آیا ترکیه در افغانستان می‌ماند؟

 سعیدالحاج-کارشناس امور ترکیه

پس از سخنان رجب طیب اردوغان در حاشیه آخرین نشست سران ناتو مبنی بر آمادگی نیروهای ترکیه برای تامین امنیت فرودگاه کابل، مسئله حضور ترکیه در افغانستان به یکی از مهم‌ترین محورهای روابط واشنگتن و آنکارا تبدیل شده است. بدون شک برنامه آمریکا برای خروج از کابل دلایل مختلفی دارد؛ ازجمله نتایج منفی حضور این کشور در افغانستان، تغییر اولویت‌های سیاست خارجی به‌سوی چین و همچنین معادلات داخلی. اما با وجود این روشن است که آمریکا نمی‌خواهد تأثیر و نفوذ خود در این کشور آسیایی را به‌طور کلی از دست دهد. بر این اساس، واشنگتن به‌دنبال بازیگری است که قادر باشد دست‌کم بخشی از این نفوذ را حفظ کرده و خلأ حضور آمریکا در افغانستان را پر کند؛ بازیگری که به‌نظر می‌رسد ترکیه باشد.
در این زمینه باید توجه داشت که افغانستانی‌ها و مشخصا جنبش طالبان، ترکیه را همچون آمریکا ندانسته و موضع خصمانه‌ای نسبت به این کشور مسلمان ندارند. از سوی دیگر، بخش عمده نقش ترکیه به‌عنوان یک عضو ناتو در افغانستان طی سال‌های گذشته، به کلی دور از ماموریت‌های جنگی بوده است. به همین دلیل، شهر استانبول برای میزبانی از مذاکرات صلح بین الافغانی با مشارکت قطر انتخاب شد؛ مذاکراتی که البته به‌دلیل مخالفت طالبان برای شرکت در آن به تعویق افتاد. مهم‌ترین محورهای ماموریتی نیروهای ترکیه در افغانستان طی سال‌های گذشته بر آموزش نیروهای امنیتی، مدیریت برخی پروژه‌های عمرانی، حفظ امنیت مناطق حاشیه‌ای کابل و البته اداره بخش نظامی فرودگاه بین‌المللی این شهر متمرکز بوده است. براساس گزارش‌های موجود، هم‌اکنون مجموعا 500نیروی نظامی از ترکیه در افغانستان حضور دارند. اما دولت اردوغان طی ماه‌های گذشته مسائلی را به‌عنوان شروط استراتژیک خود برای توسعه حضور نظامی ترکیه در افغانستان و پر کردن خلأ آمریکا مطرح کرده که می‌توان آنها را در 3مورد خلاصه کرد:
1- اداره امنیتی و نظامی پرونده افغانستان به‌تنهایی بر عهده ترکیه نباشد. آنکارا در حقیقت خواهان حضور مجموعه‌ای از نیروهای وابسته به کشورهای مختلف است که فرماندهی آن در اختیار ترکیه باشد.
2- کشورهای پاکستان و مجارستان به‌عنوان شرکای استراتژیک ترکیه در پرونده افغانستان نقش‌آفرینی داشته باشند: پاکستان به‌دلیل همسایگی و نفوذ در افغانستان و مجارستان نیز براساس عضویت در اتحادیه اروپا و حمایت‌های غربی‌ای که می‌تواند با خود به همراه داشته باشد.
3- تضمین امنیت نیروهای ترکیه در افغانستان؛ مسئله‌ای که نیازمند تعهد ناتو به تامین لجستیکی نیروهای میدانی، مخصوصا درصورت وخیم شدن شرایط و همچنین توافق مقدماتی با طالبان برای ‌تعرض نکردن به این نیروها است.

چالش‌ها و موانع
براساس آنچه گذشت به‌رغم تمایل آشکار ترکیه برای نقش‌آفرینی در افغانستان، تصمیم نهایی به 3عامل بازمی‌گردد: پاسخ آمریکا به شروط ترکیه، وضعیت میدانی و البته موضع رسمی طالبان. در مرحله اول به‌نظر نمی‌رسد آمریکا مخالفت اساسی با شروط مطرح شده از سوی ترکیه داشته باشد. اما نکته با اهمیت در این میان، موضع آمریکا نسبت به شروط غیرعلنی ترکیه خواهد بود. می‌دانیم که اردوغان تلاش می‌کند پرونده حضور در افغانستان را به کارتی برای مذاکره با آمریکا بر سر پرونده موشک‌های اس400 تبدیل کند. بر این اساس باید دید دولت بایدن چه موضعی در قبال مجموعه شروط علنی و غیرعلنی ترکیه خواهد داشت. با توجه به حساسیت این پرونده در معادلات داخلی ترکیه و فشار برخی احزاب اپوزیسیون، دولت اردوغان قطعا حاضر نیست بدون اخذ ضمانت‌های اساسی از جانب آمریکا و ناتو، نیروهای نظامی ترکیه را روانه افغانستان کند.
اما مهم‌ترین چالش پیش روی ترکیه برای حضور در افغانستان، موضع جنبش طالبان است؛ به‌ویژه پس از پیشروی‌های اخیر این گروه. اگرچه مواضع مقدماتی طالبان تا‌کنون بیانگر مخالفت با حضور ترکیه در کابل است، اما در عین حال می‌توان پیام‌های متفاوتی را نیز در سخنان مقامات ارشد این گروه مشاهده کرد؛ ازجمله سخنان اخیر محمد نعیم، سخنگوی طالبان که بر اهمیت روابط دوستان با ترکیه به‌عنوان یک کشور مسلمان تأکید کرده است. بنابراین می‌توان انتظار داشت اولویت ترکیه در مقطع
پیش‌رو، تلاش برای اقناع طالبان و تأکید بر این گزاره خواهد بود که حضور ترکیه در افغانستان، ارتباطی با تکمیل سیاست‌های جهانی آمریکا یا ناتو در این کشور ندارد. در این زمینه، بدون شک کشورهای پاکستان و قطر نقش تعیین‌کننده‌ای برای بهبود موضعیت ترکیه نزد طالبان خواهند داشت. به این ترتیب، آینده حضور ترکیه در افغانستان منوط به موفقیت این کشور در تامین حمایت‌های سیاسی-میدانی از جانب آمریکا و ناتو و همچنین توافق با طالبان و کسب رضایت این گروه است؛ چرا که در غیراین صورت، تهدیدها ناشی از حضور نظامی در افغانستان برای ترکیه بیش از فرصت‌های آن خواهد بود.
منبع: الجزیره