گزارش
کافه‌کتاب چیست و شیوع کرونا چه تأثیری بر این کسب‌وکار نوظهور داشته است؟
روزگار ناخوش پاتوق‌های جدید فرهنگی
سعیده مرادی- خبر‌نگار
دهه80 بود که نخستین کافه‌کتاب ایران به همت انتشارات روشنگران و مطالعات زنان با عنوان پاتوق فرهنگی تهران شکل گرفت و شعار آن «کتاب خواندن با یک فنجان چای» بود. به مرور این فضای تلفیقی از کتاب و کافه مورد توجه اهالی فرهنگ و هنر قرار گرفت و در پی آن کافه‌کتاب‌های بعدی پشت سر هم در هر گوشه‌ای از شهر افتتاح شدند و به مرور تعدادشان رو به افزایش گذاشت. خرداد سال99 «اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران» به‌عنوان متولی کافه‌کتاب‌های پایتخت معرفی شد و شروع به صدور مجوز برای این کسب‌وکار کرد. به این‌ترتیب، هم فعالیت این کافه‌کتاب‌ها وجهه قانونی و رسمی پیدا کرد و هم به آنها هویت مستقلی بخشید تا به نوعی فعالیت کافه‌کتاب‌ها از دیگر کافه‌ها تفکیک شود. این کافه‌ها به پاتوقی برای دانشجویان، نویسندگان، روزنامه‌نگاران و علاقه‌مندان به فلسفه و هنر تبدیل شده؛ تا جایی که رد پای افراد سرشناس حوزه تئاتر و سینما و کتاب هم در کافه کتاب‌ها دیده می‌شود. با وجود این، کافه‌کتاب‌ها هم در این روزها به‌دلیل شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها و برخی کسب‌و کارها حال و روز خوبی ندارند و اغلب مشتریان و مخاطبان خودشان را از دست داده‌اند و کار بسیاری از آنها به تعطیلی کشیده است.
نخستین سؤالی که درخصوص این موضوع مطرح می‌شود این است که کافه‌کتاب چیست و چه تفاوتی با دیگر کافه‌ها و کافی‌شاپ‌ها دارد؟ رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درخصوص کافه‌کتاب‌ها به همشهری می‌گوید: «کافه‌کتاب و کافی‌شاپ در بخش کافه با هم مشترک هستند، اما درحقیقت عرضه کتاب و فعالیت کتابفروشی، مشخصه اصلی «کافه‌کتاب» است و مشمول دریافت مجوز از اتحادیه ناشران و کتابفروشان می‌شود؛ بنابراین کافه‌کتاب با کافه‌ای که یک قفسه کتاب دارد، بسیار متفاوت است.» هومان حسن‌پور در ادامه می‌گوید واحد‌هایی که به‌عنوان کافه‌کتاب فعالیت می‌کنند و هنوز مجوز این کار را دریافت نکرده‌اند، با رعایت شروط و احراز شرایط اعلام شده می‌توانند برای دریافت مجوز «کافه‌کتاب» اقدام کنند یا اگر تمایلی به انجام این کار ندارند باید با عنوان کافی‌شاپ به کارشان ادامه دهند: «تاکنون استقبال از کافه‌کتاب‌ها خوب بوده است، اما گاهی ممکن است افراد به‌دلیل اختلاف زیاد فعالیتشان با معیارهای یک کافه‌کتاب ترجیح بدهند در قالب کافی‌شاپ فعالیت خودشان را ادامه دهند.»
تفاوت کافه‌کتاب و کافی‌شاپ
هومان حسن‌پور در ادامه درباره شرایط دریافت مجوز برای فعالیت کافه‌کتاب می‌گوید: «برای تأسیس کافه‌کتاب، افراد متقاضی باید ابتدا کتابفروش باشند. نباید فراموش کنیم هدف از این کار افزایش ویترین کتاب در کشور است، نه ایجاد فرصتی برای استفاده دیگران از اسم کتابفروشی! دومین شرط هم اختصاص 70درصد فضای کافه به فروش کتاب است و در کنار آن باید به افرادی که علاقه‌مند به کتابخوانی یا بحث و تبادل‌نظر در این خصوص هستند، خدمات و امکاناتی ارائه شود. باید این فرهنگ در میان صنف و متقاضیان صنف ایجاد شود که فروش کتاب در قالب کافه‌کتاب، اولویت‌ها و بایسته‌هایی دارد که همه آنها باید درنظر گرفته شده و رعایت شود. همچنین شرط سوم برای راه‌اندازی کافه‌کتاب، داشتن پروانه کسب کتابفروشی از اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران توسط فرد متقاضی است.»
تعطیلی دانشگاه‌ها، کافه‌کتاب‌ها را از رونق انداخت
تا قبل از شیوع ویروس کرونا ما مشتریان خودمان را داشتیم که اغلب دانشجویان بودند و در بعضی از روزها اینجا حتی جای سوزن انداختن هم نبود، اما وقتی کرونا شیوع پیدا کرد و دانشگاه‌ها تعطیل شدند در نتیجه آن کافه‌کتاب‌ها هم از رونق افتادند. امیرعباس تقوی، سرپرست کافه‌کتاب «کافه کراسه» در خیابان پورسینا با بیان این مطلب به همشهری گفت: «حدود ۳سال است که این کافه‌کتاب را راه‌اندازی کرده‌ایم و مانند سایر کافه‌کتاب‌های حوالی خیابان انقلاب و دانشگاه تهران، تقریباً 90درصد مشتریان ما دانشجویان هستند؛ یعنی اگر روزانه ۵۰ نفر مشتری داشته باشیم، بیشتر از ۴۰نفر آنها دانشجویان دانشگاه تهران و دانشگاه امیرکبیر هستند. با توجه به این موضوع پس از شیوع ویروس کرونا و تعطیلی دانشگاه‌ها، در این مدت دیگر مشتری چندانی نداشتیم. هم‌اکنون بیشتر مشتریان ما یا دانشجویان شهرستانی مقطع کارشناسی ارشد و دکتری هستند که برای کارهای پایان نامه‌شان مجبورند به‌صورت حضوری در دانشگاه حضور داشته باشند یا رهگذرانی هستند که اتفاقی از این حوالی عبور می‌کنند و گاهی هم به کافه‌کتاب می‌آیند. در مجموع از دانشجویان که مشتری‌های اصلی ما بودند، دیگر خبری نیست. اگر دانشگاه‌ها دوباره بازگشایی شوند، قطعاً کافه‌کتاب‌ها نیز رونق خواهندگرفت و به روال سابق خودشان برمی‌گردند. معتقدم که بعد از پایان بحران کرونا تعداد مشتریان مثل سابق زیاد می‌شود و بسیاری از کافه‌ها و کافه‌کتاب‌ها که در این مدت تعطیل شده‌اند، می‌توانند دوباره فعالیتشان را از سر بگیرند.»
صدها کافه‌کتاب اجاره‌ای تعطیل شدند
از زمانی که ویروس کرونا شیوع پیدا کرد، اغلب کسب‌وکارها دچار مشکل شد و کافه‌کتاب‌ها هم از این موضوع مستثنا نبودند. مدیریت کافه‌کتاب نشر ثالث در خیابان کریم‌خان با بیان این مطلب به همشهری گفت: «ما مشتریان ثابت خودمان را داریم که هر روز به این کافه‌کتاب می‌آیند، اما به‌دلیل شیوع کرونا بسیاری از کافه‌کتاب‌ها تعطیل شد. به‌عنوان مثال در همین محدوده تا آنجا که اطلاع دارم حدود 100کافه و کافه‌کتاب تعطیل شد. ملک این کافه‌کتاب‌ها اجاره‌ای بود و به‌دلیل قرنطینه و تعطیلی‌ها فروش نداشتند و درنتیجه از پس پرداخت اجاره برنیامدند و کسب‌وکارشان را تعطیل کردند، اما خوشبختانه اکنون که همه محدودیت‌های کرونایی کمتر شده کم‌کم همه‌‌چیز درحال بازگشت به روال سابق است.»
سارا جعفریه افزود: «اگرچه در بازه‌های زمانی قرنطینه، کافه‌کتاب‌ها هم تعطیل شدند و این تعطیلی‌ها هم به نفع هیچکس نبوده و نیست، اما از وقتی قرنطینه تمام شد و اجازه بازگشایی کافه‌کتاب و ادامه کار را دریافت کردیم، به سرعت کسب‌وکارمان به روال سابق بازگشت. در مورد کافه‌کتاب خودمان هم باید بگویم نه‌تنها تعداد مشتریان و مخاطبان ما نسبت به دوران کرونا کاهش نداشته، بلکه افزایش هم پیدا کرده است. فکر می‌کنم دلیلش هم این باشد که مردم در این مدت متوجه شده‌اند باید مطالعه کنند و در این روزها سرگرمی دیگری ندارند. برای مطالعه هم یا باید به اماکنی از این دست بیایند یا در خانه بمانند و مطالعه کنند یا فیلم ببینند.» جعفریه با بیان اینکه هم‌اکنون کافه‌کتاب‌ها مکان‌هایی امن برای مطالعه‌اند، افزود: «در این اوضاع و احوال کرونایی بسیاری از مردم بدون دغدغه به اینجا می‌آیند و در یک مکان امن کتاب موردنظرشان را می‌خوانند و در کنار مطالعه با یکدیگر گپ‌وگفت می‌کنند. ما حتی مشتریانی داریم که روزانه 3یا4ساعت در اینجا اوقات خود را سپری می‌کنند. البته گفتن این موضوع هم اهمیت دارد که به‌منظور رعایت پروتکل‌ها و جلوگیری از ابتلای مشتریان‌مان به ویروس کرونا نمی‌گذاریم فضای کافه‌کتاب شلوغ شود و وقتی تعداد مراجعه‌کنندگان از یک حد بیشتر شود، دیگر کسی را پذیرش نمی‌کنیم. همین موضوع باعث می‌شود تا مشتریان در این مکان احساس امنیت بیشتری داشته باشند.»
