بحران انباشت کالا در بندرهای ایران

بخش عمده واردات ایران در دو سه سال اخیر به کالاهای اساسی اختصاص داشته است که عمدتاً با نظارت و سفارش دولت برای تأمین نیاز داخلی خریداری و وارد کشور شده‌اند اما به دلایل متعدد همواره بخشی از این کالاها در مبادی ورودی کشور رسوب کرده‌اند که حجم آنها طبق آمارها رقم قابل‌توجهی است.
در 3سال اخیر به‌واسطه متشنج‌شدن بازار ارز، الزام تجار و بازرگانان به رفع تعهد ارزی و همچنین بروز تغییرات بنیادین در فهرست کالاهای مجاز وارداتی و نحوه تخصیص ارز، فرایند واردات و ترخیص کالا به ایران با موانعی مواجه شد که نتیجه آن دپوی قابل‌توجه کالای مجاز وارداتی در گمرک و بندرهای تجاری ایران بود که بخش عمده آن را کالاهای اساسی تشکیل می‌دهد. حالا آنگونه که آخرین آمارهای ارائه شده از مدیرکل امور بندری سازمان بنادر و دریانوردی نشان می‌دهد، حجم کالاهای اساسی موجود بنادر تجاری ایران از 4.5میلیون تن نیز فراتر رفته است. البته گفته می‌شود اگر آمار سایر کالاهای موجود در بندرها و گمرک‌ها هم به این رقم اضافه شود آمار کالاهای انبار شده به دست‌کم 6.2میلیون تن خواهد رسید، رقمی که در شرایط بحرانی بازار داخلی بسیار عجیب و شگفت‌انگیز به نظر می رسد.

سیاهه انباشت کالا در 11بندر
مدیرکل امور بندری سازمان بنادر و دریانوردی درباره آخرین وضعیت انباشت کالاهای اساسی در بنادر می‌گوید: براساس آمارهای مربوط به پایان روز کاری ۱۲تیرماه، در ۱۱بندر تجاری کشور شامل بنادر امیرآباد، نوشهر، انزلی، امام خمینی(ره)، شهید رجایی، چابهار، آستارا، فریدونکنار، لنگه، شهید باهنر و خرمشهر، معادل ۴میلیون و ۵۶۵هزارو۱۳۷تن کالای اساسی وجود داشته است. به‌گفته روانبخش بهزادیان، این کالاهای اساسی شامل گندم، ذرت، جو، سویا، برنج، شکر، روغن خام و دانه‌های روغنی است. براساس آمارهایی که این مقام مسئول درباره میزان کالاهای اساسی به تفکیک بنادر اعلام کرده است، بیشترین حجم از کالاهای اساسی وارداتی در بندر امام خمینی(ره) انباشت شده که مجموع وزن آن به ۳میلیون‌و۳۶۹هزارو۲۰۷تن می‌رسد و موجودی این کالاها در مابقی بنادر از چند هزار تا چند صد هزار تن فراتر نمی‌رود. طبق این آمارها، انباشت کالاهای اساسی وارداتی در بندر امیرآباد ۳۷۵هزارو۵۱۲تن، بندر شهید رجایی ۲۶۸هزارو۲۵۹تن، بندر نوشهر ۲۰۶هزارو۲۵۶ تن، بندر شهید بهشتی چابهار ۱۷۳هزارو۱۲۸تن، بندر فریدونکنار ۹۴هزارو۲۳۶تن، بندر انزلی ۷۲هزارو۸۸۲تن، بندر آستارا ۵هزارو۱۲۸تن، بندر خرمشهر ۳۳۳تن، بندر شهید باهنر ۱۲۶تن و در بندر لنگه ۷۰تن است.

کالاهای در صف ورود به بنادر
براساس آمارهای ارائه شده از سوی مدیرکل امور بندری سازمان بنادر و دریانوردی، در کنار انباشت بیش از 4.5میلیون تن کالا در 11بندر تجاری کشور، تا پایان ۱۲تیرماه سال‌جاری ۱۹فروند شناور با تناژ ۴۷۲هزارو۵۲۶تن کنار اسکله قرار دارند و ۲۸فروند شناور نیز با تناژ یک میلیون‌و۲۷۴هزارو۷۲۴ تن تا این تاریخ در لنگرگاه منتظر بوده‌اند. همچنین بهزادیان در مورد تعداد کامیون خروجی از این بنادر می‌گوید: ۲هزارو۲۰۷ کامیون با تناژ ۴۷هزارو۹۴۲تن و ۷۵واگن با تناژ ۴هزارو۱۲۵تن از این 11بندر خارج شده‌اند.

عروسی در کوچه کامیون‌داران
سهم حمل‌ونقل ریلی از حمل‌ونقل بار از مبدأ بنادر چندان قابل‌توجه نیست و حتی پس‌کرانه برخی از بنادر ایران اصلاً به زیرساخت ریلی متصل نیست؛ ازاین‌رو همواره بخش قابل‌توجهی از بار تجاری کشور از طریق ناوگان حمل بار جاده‌‌ای یعنی کامیون‌ها و تریلر‌ها منتقل می‌شود. این در حالی است که میانگین پیمایش کامیون‌های حمل بار در ایران تقریباً معادل یک‌پنجم میانگین کشورهای توسعه‌یافته است. البته میزان پیمایش کامیون‌ها در ایران با میزان توزیع و موجودی بار در گلو‌گاه‌ها و بنادر نیز ارتباط زیادی با یکدیگر دارد و عملاً مالکان ناوگان حمل بار به‌جز در دوره‌های مقطعی نمی‌توانند به‌صورت پیوسته فعالیت کنند و به ناچار باید برای هر محموله مدت زمان قابل‌توجهی معطل بماند؛ اما در یکی دو سال اخیر به‌واسطه انباشت کالا در گمرک‌ها و بندرهای کشور و تسریع در ترخیص این کالاها در مقاطع مختلف، ناوگان حمل بار جاده‌ای در دوره‌های متوالی شاهد افزایش بار بوده و همین مسئله میزان فعالیت و بازدهی ناوگان را بالا برده است به‌گونه‌ای که در شرایط فعلی، هم به‌واسطه افزایش چند باره کرایه حمل بار و هم به‌دلیل افزایش میزان بار، درآمد این ناوگان نسبت به کسادی 3 سال قبل بهبود قابل‌توجهی پیدا کرده است. همچنین این اتفاق، افزایش قابل‌توجه قیمت کامیون و تریلر در بازار را نیز به‌دنبال داشته است. محاسبات انجام شده حاکی از این است که براساس آمارهای سازمان بنادر در دوره منتهی به 12تیرماه، هر کامیون خروجی از بنادر تجاری به‌طور میانگین معادل 21.7تن کالا حمل کرده‌ است؛ در نتیجه با توجه به انباشت بیش از 4.5میلیون تن کالا در بنادر کشور، تخلیه کل این کالاها با استفاده از ناوگان حمل بار جاده‌ای، نیازمند بارگیری 210هزار دستگاه کامیون است که این تعداد کامیون در بهترین حالت و با احتساب همه کامیون‌های فرسوده فعال در حمل بار، بیش از نیمی از کل ناوگان جاده‌ای حمل بار کشور را شامل می‌شود. فعالان حوزه حمل‌ونقل جاده‌ای بار می‌گویند در شرایط فعلی، بازدهی کامیون داران در مقایسه با 2 سال قبل رشد خوبی تجربه می‌کند و به‌عنوان مثال یک تریلر 20تنی که بازده فعالیت آن در سال‌های97و98 بعد از کسر هزینه‌های استهلاک ، حقوق ، بیمه و... تقریباً هیچ بود، حالا می‌تواند ماهانه تا 100میلیون تومان سود خالص به ارمغان بیاورد. به‌گفته فعالان این حوزه، افزایش مقطعی بار در مبادی ورودی کشور که اغلب مربوط به ترخیص کالاهای اساسی است، به‌نوعی باعث تقسیم ناوگان حمل بار در کشور شده و به همین دلیل، میزان بار و کرایه حمل در پایانه‌های بار داخلی نیز افزایش پیدا کرده است که یکی از دلایل بهبود سودآوری ناوگان حمل بار محسوب می‌شود. البته این نکته نیز قابل‌توجه است که این روزهای خوب برای ناوگان حمل بار دوام چندانی ندارد و دیر یا زود دوباره فعالان این حوزه به دلایل مختلف نظیر تغییر نرخ سوخت، تخلیه تورم در هزینه‌های نگهداری و... به نقطه سر به سری هزینه و درآمد خواهند رسید.