شهرگشایی تنش آبی

کاهش بارندگی و افزایش دما به تشدید تنش آبی در کشور منجر شده و اهمیت مدیریت مصرف آب را پررنگ‌تر کرده است. طبق آمارها، میزان بارندگی 52درصد و ورودی آب به سدها تا 60درصد کمتر شده و در این شرایط گسترده تنش آبی در کشور به‌شدت افزایش یافته است.
به گزارش همشهری، در آستانه گرم‌ترین روزهای سال، آمارها از وضعیت نامساعد منابع آبی حکایت دارد. در این شرایط، گرچه دستگاه‌های متولی حوزه آب تأمین پایدار آب شرب را در اولویت قرار داده‌اند؛ اما از یک‌سو کاهش شدید بارندگی و از سوی دیگر افزایش دمای هوا و رشد مصرف آب، باعث شده 304شهر به نقطه سر به سری تولید و مصرف آب برسند که از میان آنها 101شهر با عبور از نقطه سر به سری دچار کسری آب شده و در وضعیت قرمز قرار گرفته اند.

نقشه بارندگی در کشور
آخرین آمارهای وزارت نیرو از وضعیت بارندگی کشور حاکی از این است که در 286روز سپری شده از سال آبی 1400- 1399یعنی از اول مهر 1399تا شامگاه 13تیرماه 1400، میانگین ارتفاع ریزش‌های جوی در کشور به 145میلی‌متر رسیده که نسبت به میانگین 303میلی‌متر در دوره مشابه سال آبی قبل 52درصد و نسبت به میانگین 230میلی‌متر در دوره‌های مشابه نیم‌قرن اخیر 37درصد کاهش نشان می‌دهد. در این دوره زمانی، بهترین شرایط بارندگی به حوضه آبریز «دریاچه ارومیه» اختصاص داشته که میانگین بارش‌های آن نسبت به ‌مدت مشابه سال قبل، فقط 17درصد کاهش پیدا کرده است اما در مقابل حوضه آبریز «مرزی شرق» با کاهش 70درصدی بارندگی نسبت به سال قبل عنوان کم‌باران‌ترین حوضه را از آن خود کرده است. بعد از آن حوضه آبریز «قره قوم» با افت 64درصدی بارندگی و حوضه آبریز «فلات مرکزی» با کاهش 58درصدی بارش‌های جوی در رتبه‌های بعدی کم‌باران‌ترین حوضه‌ها قرار می‌گیرند. نکته قابل ‌تأمل در سال آبی جاری این است که حوضه آبریز «خلیج‌فارس و دریای عمان» به‌عنوان دومین حوضه پرباران کشور نیز کاهش قابل ‌توجه بارندگی را تجربه کرده و میانگین بارش‌های آن 54درصد از مدت مشابه سال قبل کمتر است. همچنین حوضه آبریز «دریای خزر» به‌عنوان پرباران‌ترین حوضه آبریز ایران، در سال آبی جاری، شاهد افت 33درصدی بارش بوده و میانگین ارتفاع بارندگی آن از 434میلی‌متر به 291میلی‌متر رسیده است.
 
ضرورت آینده‌نگری در مصرف آب
با وجود افت قابل ‌توجه منابع آبی کشور، آمارهای شرکت آب و فاضلاب کشور حاکی از این است که تأمین پایدار آب شرب در همه مناطق کشور در اولویت قرار گرفته و حتی در شهرهای دارای تنش آبی نیز در بدترین سناریو، کمبود آب با کاهش فشار مقطعی مدیریت خواهد شد. با این‌حال، سال 1400می‌تواند نخستین سال از دوره جدید خشکسالی در ایران باشد که در این صورت باید برای عبور از بحران بلندمدت برنامه‌ریزی کرد و با مدیریت مصرف آب شرب، مانع از بروز تنش‌های بزرگ‌تر در سال‌های آینده شد. آنگونه که در آمارهای ارائه شده از سوی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور مشهود است، اجرای سیاست‌های کاهش مصرف سرانه آب شرب در کشور که از سال 1387در دستور کار قرار گرفته، با موفقیت‌های قابل‌توجهی روبه‌رو بوده و اگر این اتفاق رخ نمی‌داد، یقیناً در عبور از خشکسالی فعلی مشکلات بزرگی ایجاد می‌شد. اظهارات حمیدرضا جانباز، حاکی از این است که مصرف آب شرب در کشور از ۳۰۰ لیتر در روز در سال 87در روندی کاهشی قرار گرفته و هم‌اکنون این عدد به سرانه ۱۷۹ لیتر در روز کاهش یافته است اما با توجه به طبیعت خشک و کم آب ایران و اینکه میانگین سرانه آب در کشورهای کم آب، حدود 150لیتر است، همچنان باید سیاست‌های کاهش مصرف دنبال شود. به عقیده او، هنوز ظرفیت کاهش حدود 30لیتری سرانه مصرف آب شرب در کشور وجود دارد و تحقق آن می‌تواند به عبور از بحران کمک کند.

گرم شدن هوا و تشنگی سدها
ایران در حالی بیش از نیمی از بارندگی خود را در سال آبی 1400– 1399از دست داده که همزمان افزایش دما را نیز تجربه می‌کند و به‌واسطه گرمای زودرس، با مشکل افزایش مصرف آب با فعالیت پیش از موعد سیستم‌های سرمایشی مواجه شده است. براساس آمارها، در ایران حدود 11درصد مصرف آب در فصل گرما، ناشی از فعالیت کولرهای آبی است و تغییر در الگوی مصرف این حوزه، نتایج ملموسی در میزان استفاده از منابع آبی خواهد داشت. از سوی دیگر، کاهش بارندگی و افزایش دمای هوا، به افت سطح ذخیره آب مخازن سدهای کشور منجر می‌شود؛ آن ‌هم درحالی‌که تأمین آب شرب ۴۶۷ شهر مستقیماً وابسته به منابع آب سدهاست. بررسی وضعیت آب سدهای مهم کشور که وظیفه تأمین آب شرب شهرها را بر عهده دارند حاکی از این است که میزان ورودی آب به مخازن سدها در سال آبی جاری نسبت به متوسط سال قبل تا ۶۰ درصد کاهش پیدا کرده و این اتفاق به کاهش 34درصدی ذخیره آب در مخازن منجر شده است. معنای این آمارها، سخت‌تر شدن شرایط آبی در تابستان امسال برای تعداد قابل‌توجهی از شهرهاست که عبور از آن جز با مدیریت مصرف امکان‌پذیر نیست. آمارهای شرکت آب و فاضلاب کشور حاکی از این است که در سال‌جاری ۳۰۴ شهر در معرض تنش آبی هستند؛ یعنی میزان تولید و مصرف آب در آنها به نقطه سربه‌سری رسیده که از این تعداد 101شهر با پیشی گرفتن مصرف آب نسبت به تولید مواجه شده‌اند و از نظر تأمین آب در وضعیت قرمز قرار دارند.

تهران در وضعیت نارنجی
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران از ورود استان تهران به وضعیت نارنجی یعنی هشدار کم‌آبی خبر داد و گفت: قطع آب مشترکان بد مصرف از مردادماه در دستور کار خواهد بود. محمدرضا بختیاری در گفت‌وگو با رسانه‌ها، با اشاره به اینکه امسال ظرفیت بارندگی استان تهران نسبت به ۵۰ سال گذشته بسیار بد بوده است، افزود: در سال آبی 1400– 1399در استان تهران ۲۹۰ میلی‌متر بارندگی رخ داده که در مقایسه با 440میلی‌متر سال قبل 34.1درصد کاهش دارد. او با اشاره به شرایط سخت سدهای تهران گفت: امسال ۷۹۰ میلیون مترمکعب آب در سدهای تهران ذخیره شده درحالی‌که این رقم سال گذشته؛ در مدت مشابه یک میلیارد و ۱۵۰ میلیون مترمکعب بوده است و این به‌معنای کسری ۳۶۰ میلیون مترمکعب آب در سدهای استان تهران است. بختیاری با اشاره به برخورد جدی و قطعی آب برای مشترکین بد مصرف از مردادماه ادامه داد: هم‌اکنون برای ۱۷۰ هزار مشترک بد مصرف تهرانی که تا ۳۰ مترمکعب آب در‌ماه مصرف کرده‌اند یعنی (2برابر الگوی مصرف) هشدار قطعی آب صادر شده است که اگر روند مصرف خود را اصلاح نکنند در مرداد ماه روزانه ۴ تا ۵ ساعت آب این مشترکین خانگی قطع خواهد شد. مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران با بیان اینکه در این شرایط سخت، ما آب شرب باکیفیت و پایداری را برای مشترکین تأمین می‌کنیم افزود: در این شرایط سخت از مشترکین توقع داریم در میزان مصرف با رعایت الگوی مصرف، با ما همکاری کنند که البته برخی از این مشترکین اصلاً به شرایط بحرانی کشور به لحاظ کمبود آب توجهی ندارند. او با اشاره به اینکه ۸۵ درصد مشترکین الگوی مصرف آب را رعایت می‌کنند، گفت: ۱۵ درصد از مشترکین آب تهران پرمصرف و ۵ درصد از این تعداد، بد مصرف هستند که این ۵ درصد ۱۰ تا ۱۵ درصد آب تولیدی در تهران را مصرف می‌کنند که بخش عمده‌ای از این مشترکین خانگی در شمال غرب تهران و برخی در جنوب و حتی شهرستان‌های استان تهران هستند که از آب شرب برای آبیاری باغچه استفاده می‌کنند. به‌گفته بختیاری، استان تهران ۲۵ درصد و شهر تهران ۱۷ تا ۱۸ درصد از آب شرب کشور را مصرف می‌کنند.