مردم کمک می‌کنند تا میراث ملی را حفظ کنیم

سعیده مرادی- خبر‌نگار

‌«گنج‌مان» طرحی مشترک میان سازمان اسناد و کتابخانه‌ ملی ایران و پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی است که با نظارت بنیاد حامیان اسناد و کتابخانه‌ ملی ایران، از آغاز سال 1400 برای تأمین مالی جمعی برای خرید نسخ خطی کشور به راه افتاده ‌است. این طرح به‌دنبال آن است تا بستری فراهم شود که مردم، به‌ویژه قشر متوسط جامعه نسبت به مستندات تاریخی کشورمان حساس و دغدغه‌مند شوند و برای حفاظت و نگهداشت این آثار با کمک‌های نقدی خود کتابخانه ملی را یاری کنند. به‌گفته مظفر پاسدارشیرازی، معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در طرح گنج‌مان برای تأمین بودجه به‌منظورخرید میراث مستندی که ارزیابی و قیمت‌گذاری شده‌است، مردم خُرد‌خُرد کمک می‌کنند تا از میراث مستند حفاظت شود. درباره این طرح و جزئیات آن با وی گفت‌و‌گو کرده‌ایم.

منظور از طرح گنج‌مان چیست و این طرح با چه هدفی شکل گرفته است؟
نگهداری از میراث مستند اهمیت خاصی دارد و به شیوه‌های مختلف باید در این مسیر قدم گذاشت. یکی از راه‌های حفاظت از میراث مستند این است که مالک خصوصی این میراث با کتابخانه ملی در تعامل باشد. می‌توان او را به فروش دعوت و با بودجه دولتی یا غیردولتی این اسناد را تهیه و از آنها حفاظت کرد. اما بودجه دولتی محدود است و تلاش می‌کنیم روش‌های دیگری را طراحی کرده و به اجرا بگذاریم.
یکی از راه‌ها این است که خیران و شرکت‌های بزرگ و کوچک را براساس مسئولیت اجتماعی دعوت به همکاری کنیم، تا خرید بخشی از میراث مستند را برعهده بگیرند. راه دیگر این است که تأمین مالی را میسر کنیم. طرح گنج‌مان هم با همین رویکرد شکل گرفته است. در این طرح برای تأمین بودجه خرید میراث مستندی که ارزیابی و قیمت‌گذاری شده‌است از مردم کمک گرفته می‌شود. به نوعی هدف از برگزاری این طرح، توسعه و جلب مشارکت‌های مردمی در حفظ مستندات ملی است.
علت اینکه در طرح گنج‌مان به کمک‌های مردمی توجه شده چیست؟
بسیاری از مردم هیچ نوع شناختی نسبت به نسخ خطی و در مجموع مستندات تاریخی ندارند. طی سال‌های گذشته کمک‌های مردمی در زمینه فعالیت‌های دانشگاهی، ساخت مراکز درمانی یا نذر کتاب و کتابخانه‌سازی افزایش پیدا کرده است، اما تاکنون هیچ اقدام مردمی در زمینه خریداری و نگهداشت آثار ملی انجام نشده است. طرح گنج‌مان به نوعی این بستر را فراهم می‌کند که جامعه، به‌ویژه قشر متوسط در این حوزه حساس شده و به مرور با این مستندات تاریخی و آثار ملی آشنا شوند. وقتی مردم در این حوزه وارد شوند، این دغدغه برایشان ایجاد می‌شود تا در حفظ و نگهداشت آثار ملی نهایت تلاش خود را بکنند.
همانطور که گفتید در طرح گنج‌مان از کمک‌های مردمی برای خرید میراث مستند استفاده می‌شود. باتوجه به اوضاع و احوال کنونی و وضعیت اقتصادی موجود آیا مردم قادر به مشارکت در این طرح خواهند بود؟
منظور از کمک‌های مردمی این نیست که افراد مبلغی کلان را یکجا پرداخت کنند. مردم خُرد‌خُرد و حتی با مبالغی اندک که از 10هزار تومان شروع می‌شود، کمک خواهند کرد تا بتوانیم این میراث مستند را حفظ کنیم.
طرح گنج‌مان تنها بر پایه کمک‌های مردمی بنیانگذاری شده است یا در کنار کمک‌های مردمی از حمایت‌های دیگر هم بهره می‌برد؟
ما در طرح گنج‌مان در کنار کمک‌های مردمی تلاش خواهیم کرد تا بتوانیم مالک میراث مستند را به اهدا دعوت کنیم. اگر مالک دغدغه‌های ملی و رسالت فرهنگی داشته‌باشد، می‌توان او را ترغیب کرد تا وظیفه‌ای را که برعهده دارد، با اهدای میراث به کتابخانه انجام بدهد. اگر مالک راضی نمی‌شود نسخه میراث مستند را به کتابخانه ملی بدهد، رضایت او را برای در اختیار قراردادن نسخه دیجیتال به‌دست می‌آوریم.
در این وادی با یکی از بانک‌ها رایزنی می‌کنیم که میراث مستند را به‌عنوان وثیقه وام قبول کند و در ازای آن، نسخه دیجیتال میراث مستند را اهدایی بگیریم. گام دیگر این است که اگر کسی شرایط مناسبی برای نگهداری میراث مستند نداشته ‌باشد، به رسم امانت آن را در مخازن کتابخانه ملی نگهداری و حفاظت می‌کنیم و در اختیار مردم قرار می‌دهیم. همچنین اگر فردی می‌خواهد اثرش دارای شناسنامه شود، می‌توانیم شناسنامه‌ای برای او صادر کنیم و در ازای آن، نسخه دیجیتال را از مالک بگیریم. سعی می‌کنیم با طرح‌هایی مانند گنج‌مان و طرح و فعالیت‌هایی که بنیاد حامیان کتابخانه ملی انجام می‌دهد، این دسته را هم به همکاری ترغیب کنیم. امیدواریم با برگزاری این پروژه‌ها جامعه را نسبت به ارزش نسخ خطی حساس کنیم.
در طرح گنج‌مان تاکنون چند نسخه خطی رونمایی و برای خریداری آن اقدام شده است؟
تاکنون تنها یک نسخه خطی نفیس حافظ در طرح گنج‌مان رونمایی و به مبلغ 800میلیون تومان قیمت‌گذاری شده است. امیدواریم که با جمع‌آوری کمک‌های مردمی این کتاب را که مربوط به 400سال پیش است، خریداری کنیم.
در مجموع میراث مستند چه آثاری را در برمی‌گیرد و در دست چه گروه‌هایی قرار دارد؟
میراث مستند، شامل نسخ خطی و اسناد تاریخی است. وظیفه گردآوری آنها اعم از کتاب‌های چاپی، خطی و اسنادی برعهده سازمان اسناد و کتابخانه ملی است. نسخ خطی و اسناد تاریخی را می‌توان در 4گروه دسته‌بندی کرد؛ یکی میراث مستندی است که در کتابخانه یا موزه‌ای نگهداری می‌شود. این میراث مستند سلامت است و خیلی از این کتابخانه‌ها نسخه دیجیتال را هم در اختیار مخاطب قرار داده‌اند؛ در نتیجه امکان پژوهش روی آنها وجود دارد. البته یک قسمت از مستندات را به دلایلی که خودشان درنظر دارند دیجیتالی نمی‌کنند.
قسمت دیگر میراث مستند در کشورمان در موزه و کتابخانه‌ها به خوبی حفاظت می‌شود. برای برخی از آنها سرویس‌دهی هم می‌شود. 2دسته دیگر میراث مستند هم در حوزه جغرافیایی ایران داریم؛ در دسته اول این میراث در قالب ارث به خاندانی رسیده‌ است که چندان از ارزش معنوی و مادی آن باخبر نیستند. تلاش می‌کنیم در پروژه‌هایی مانند امانت‌سپاری وثیقه‌سپاری ارزش مادی و معنوی میراث مستند را به مردم گوشزد و آنها را ترغیب کنیم تا اگر شرایط مناسب برای نگهداری از این میراث را ندارند، حتی اگر بر اثر شرایط بد، میراث دچار آسیب شدند، آنها را به کتابخانه ملی اهدا کنند. دسته آخر هم آن دسته از میراث مستند است که به مالکی رسیده که ارزش مادی آن را شناخته‌است و شاید در ذهن دارد که به کشورهای دیگر با قیمت بالاتر بفروشد.
 این افراد بیشتر نگاه کالایی و مادی به میراث دارند. سعی می‌کنیم با طرح‌هایی مانند گنج‌مان و طرح و فعالیت‌هایی که بنیاد حامیان کتابخانه ملی انجام می‌دهند، این دسته را هم به همکاری
 ترغیب کنیم.