آموزش و پرورش
سرگذشت مدرسه‌ها
تحصیلات ابتدایی تا متوسطه چه شرایطی را در سال‌های اخیر داشته‌اند؟
شیوا نوروزی- روزنامه‌نگار
ارتقای مدیریت آموزشگاهی از سیاست‌های ترسیم‌شده برای وزارت آموزش و پرورش در ابتدای شروع کار دولت تدبیر و امید بود.
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها بحث هدایت تحصیلی بود که در سال 95آموزش و پرورش را به‌شدت درگیر جابه‌جایی‌ها کرد و بعد از 22سال، هدایت تحصیلی به دوره راهنمایی برگشت. در سال 96سیاست وزارتخانه به سمتی سوق داده شد که از توسعه متوازن به سمت پاسخگویی حداکثری حرکت کند؛ یعنی برای رشته‌های پرمتقاضی ظرفیت جدید ایجاد کند تا به درخواست‌های دانش‌آموزان برای تحصیل در رشته مورد علاقه‌شان پاسخ مثبت داده شود.
در این مدت، ظرفیت آموزش و پرورش برای توسعه فضاهای استاندارد هم افزایش چشمگیری داشت، به‌نحوی که دولت تدبیر و امید اعتبارات حوزه نوسازی را حدود 10برابر افزایش داد و مشارکت خیران نیز به 5برابر افزایش یافت. هم‌اکنون هیچ مدرسه خشت و گلی در کشور وجود ندارد و بسیاری از مدارس کانکسی در حال جمع‌آوری است. درحالی‌که در سال 95حدود 30درصد مدرسه‌های کشور نیازمند بازسازی، نوسازی و مقاوم‌سازی بودند که اینک با کاهش 10.5درصدی، این آمار امروز به 19.5درصد کاهش یافته است. در این دوره هر روز 28کلاس درس ساخته و همه مدرسه‌هایی که به گاز متصل بودند، سیستم گرمایش آنها ایمن شد.
حقوق و مزایای معلمان همواره یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های آموزش و پرورش است که در دولت تدبیر و امید سعی شد تا برخی طرح‌ها و لایحه در دستور کار مجدد دولت قرار بگیرد تا تسهیلات بیشتری به فرهنگیان به‌خصوص حق‌التدریسی‌ها و قراردادی‌ها عرضه شود. در سخت‌ترین شرایط اقتصادی، با همراهی دولت حقوق فرهنگیان قریب به 65درصد افزایش یافت تا فاصله حقوق آنان نسبت به سایر کارکنان دولت کاهش یابد. سوابق داده‌ها نشان می‌دهد که حقوق معلمان نسبت به سایر مشاغل در طول دهه‌ها کاهش یافته و با ادامه این روند، طی سال 2021 فشار بیشتری بر معلمان سراسر کشور وارد می‌شود.
یکی از مطالبات دولت دوازدهم در بحث آموزش، تصویب بودجه رتبه‌بندی معلمان در مجلس شورای اسلامی بود که منجر به ساماندهی وضعیت معلمان و ارتقای کیفیت در آموزش و پرورش و افزایش حقوق هم می‌شود. امسال کلیات این لایحه به تصویب رسید؛ گرچه پاسخگوی انتظارات معلمان نیست و نمی‌تواند مطالباتی را که جامعه فرهنگیان کشور 10سال است دنبال می‌کنند، برآورده کند. گفته می‌شود رتبه‌بندی معلمان حدود 16هزار میلیارد تومان نیاز دارد تا به‌صورت کامل اجرا شود اما بودجه دولت برای رتبه‌بندی اخیرا به 8هزار میلیارد تومان رسیده که آن هم رتبه‌بندی معلمان را کامل اجرا نمی‌کند. زمان اجرای این قانون هر زمان که به تصویب برسد از اول فروردین‌ماه 1400محاسبه خواهد شد.
افزایش فوق‌العاده ویژه معلمان به 50درصد هم در دستور کار دولت است، اما هنوز به تصویب نرسیده است. مشمول‌شدن تمامی معلمان به فوق‌العاده ویژه 50درصدی خاطره‌ای خوش از دولت دوازدهم برای معلمان برجا خواهد گذاشت. یکی دیگر از چالش‌های آموزش و پرورش کمبود معلم است؛ گرچه از سال 96به بعد به‌طور کلی جهشی بسیار خوب در پذیرش دانشگاه فرهنگیان اتفاق افتاد به‌طوری که مجوز جذب 25هزار دانشجو معلم برای سال 97و در سال 98، 25هزار ردیف از کنکور و 20هزار هم از ماده 28جذب شد.
نیروی انسانی؛ چالش بزرگ آموزش و پرورش
ناصر کوهستانی- معاون نظارت و هماهنگی مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور
باید بپذیریم که آموزش و پرورش به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دستگاه‌های اجرایی کشور در طول سال‌های گذشته سهم ناچیزی از تولید ناخالص ملی و از اولویت دولت‌ها به‌خود اختصاص داده است. دولت جدید، امروز با چالش‌های جدی در دستگاه تعلیم و تربیت مواجه است که از آن جمله می‌توان به کمبود نیروی انسانی، کاهش منزلت و جایگاه معلمان در حوزه‌های مختلف شغلی، اجتماعی، منزلتی و معیشتی، عدالت آموزشی و ایجاد فرصت‌های برابر در جهت توسعه فعالیت‌های کیفی آموزشی و فرهنگی، کمبود فضاهای استاندارد آموزش، بهبود مدیریت در آموزش و پرورش، آموزش در زیست‌بوم جدید کرونا و چگونگی بازگشایی مدارس اشاره کرد.
یکی از اساسی‌ترین مشکلات و چالش‌های پیش‌روی دولت جدید، تامین نیروی انسانی مورد نیاز دستگاه تعلیم و تربیت است که به باور متخصصان و کارشناسان، محور توسعه پایدار یک جامعه است و در سال‌های اخیر به شکل کمبود معلم خود را رخ نموده است. سالانه نزدیک به 100هزار نفر از نیروهای مجرب، متعهد و کارآزموده به کسوت بازنشستگی نایل آمده و از چرخه تعلیم و تربیت خارج می‌شوند که جایگزین‌های مناسبی نیز برای آنها نداریم. امروز این اندک آبرو و اعتبار نیروی انسانی دستگاه تعلیم و تربیت به تتمه ورودی‌های اواخر دهه60 و اوایل دهه70 بازمی‌گردد. امروز در خوش بینانه‌ترین حالت به شرط تامین و تحقق ردیف‌های استخدامی جایگزین این خروجی‌ها، جذب معلمان خرید‌خدمات آموزشی، نیروهای نهضت سواد‌آموزی، پیش‌دبستانی‌ها، تمدید و به‌کارگیری مجدد نیروهای بازنشسته و استمرار خدمت آنان، اختصاص حق‌التدریس به شاغلان، برگزاری آزمون استخدام و جذب از طریق ماده 28و در پایان با افزایش تراکم دانش‌آموزی خواهد بود که به انصاف باعث افت کیفیت آموزش و ضعف نیروی انسانی است. لذا توصیه می‌شود سازوکار جدید تاسیس و احیای مجدد تربیت معلم و اختصاص بودجه به آن در دستور کار قرار گیرد. در طول 4دهه اخیر نیروی انسانی در آموزش و پرورش به‌معنای عام خود و جامعه معلمی به‌معنای خاص خود با یکی از جدی‌ترین چالش‌های خود که کاهش منزلت و جایگاه اجتماعی است، روبه‌روست. امروز وضعیت شغلی، منزلتی و معیشتی معلمان حال و روز خوشی ندارد و به‌رغم افزایش حقوق در سال‌های اخیر هنوز هم دریافتی‌های معلمان با سایر کارکنان دیگر دستگاه‌ها قابل مقایسه نیست. بی‌توجهی به معیشت معلمان از سویی و بی‌توجهی به نقش آنان در تحول آموزش و پرورش یکی از عمده‌ترین دلایل عقب‌ماندگی نظام آموزشی کشور است. مادامی که سه چالش اساسی پایین‌بودن سطح دانش و مهارت حرفه‌ای معلمان، پایین‌بودن حقوق و مزایای شغلی و پایین‌بودن جایگاه و مقام معلم در جامعه وجود داشته باشد، نمی‌توانیم تحول بنیادی در آموزش و پرورش ایجاد کنیم. به هر روی دو چالش کمبود نیروی انسانی و ارتقای جایگاه معلم ازجمله مواردی است که در دولت جدید باید با‌اولویت و با نگاه کارشناسی و برنامه‌ریزی صحیح به آن پرداخته شود. اقتصادزدگی، سیاست‌زدگی و انزوای فرهنگ و تعلیم و تربیت در باور و عمل نهادهای حکومتی و مردمی، شکسته‌شدن هیمنه و اقتدار معلم، تنزل پایگاه اجتماعی معلم نزد و باور نسل جوان و عدم‌راهیابی نخبگان به آموزش و پرورش و حتی رویارویی تعلیم و تربیت با فرار نخبگان و پیرسالی در سطوح مدیریت همه و همه باعث بی‌انگیزگی و بی‌تحرکی در بدنه آموزش و پرورش شده است. لایحه رتبه‌بندی معلمان هم در طول 8سال گذشته به سرنوشتی دچار شده است که امروز مجلس یک‌تنه فارغ از دولت و مسئولان آموزش و پرورش و برنامه و بودجه مشغول تصویب آن است.
