محصول تحریم

نورا عباسی- روزنامه‌نگار

حجم بالای نقدینگی پای ثابت اقتصاد ایران از سال‌های دور بوده است اما در سال‌هایی که تحریم‌های نفتی و بانکی شدت می‌گیرد، شرایط برای رشد نقدینگی بیشتر فراهم می‌شود. در سال‌های اخیر که سخت‌ترین تحریم‌های نفتی و بانکی علیه ایران اعمال شده است، میزان درآمد نفتی ایران به کمترین سطح خود یعنی حدود 9میلیارد دلار در سال تنزل کرده است. همین موضوع شرایط را برای افزایش کسری بودجه دولت پیچیده‌تر کرده و استقراض از بانک مرکزی را رونق بخشیده است. این روش مرسوم در ایران به رشد پایه پولی منجر می‌شود که پایه اصلی نقدینگی است. رشد نزدیک به 30درصدی پایه پولی در سال 99نشان می‌دهد که سال سختی برای تامین بودجه پیش‌روی دولت بوده است. خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی و همچنین افزایش بدهی بانک‌ها در رشد نقدینگی اثر‌گذار بوده است. هر چند نرخ رشد پایه پولی در سال 98بیش از 32درصد ثبت شد و بسیاری این رقم را از میانگین نرخ رشد 50ساله بیشتر می‌دانستند اما نرخ رشد پایه پولی در سال 99نشان داد که باید منتظر ثبت رکوردهای جدید باشیم. تازه‌ترین آمار بانک مرکزی ثبت رکوردی عجیب در رابطه با حجم نقدینگی خبر می‌دهد، براساس این گزارش نرخ رشد نقدینگی در سال گذشته به ۴۰.۶ درصد رسید که بالاترین نرخ رشد نقدینگی طی ۴۳ سال اخیر است و به ۳۴۸۵ هزار و ۶۶۱ میلیارد تومان رسید.
اگر سری به آمارهای نقدینگی در سال‌های پیش از آن نیز بیندازیم، متوجه می‌شویم که هر سال بر حجم پول در گردش افزوده شده است. مطابق آمارها از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ (سال ۹۰ تا پایان شهریور ۹۹) حجم نقدینگی در کشور تقریبا 8.5برابر شده و از ۳۵۲ هزار میلیارد به ۲۹۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. براساس اعلام رئیس‌کل بانک مرکزی حجم نقدینگی در پایان سال 99با ۴۰.۶ درصد افزایش نسبت به پایان سال ۱۳۹۸ همراه شده بود و متهم ردیف اول رشد نقدینگی نیز افزایش خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی اعلام شد.
بررسی جزئیات آمار مربوط به رشد حدود ۵ برابری پایه پولی در ۹سال گذشته نشان می‌دهد، بدهی بانک‌ها به‌ویژه بانک‌های خصوصی و رشد دارایی‌های خارجی بانک مرکزی که عمدتا ناشی از برداشت‌های دولت از صندوق توسعه ملی است، سهم ۹۹درصدی در رشد پایه پولی داشته‌اند.
حجم پایه پولی در انتهای سال98در حدود 352هزار میلیارد تومان قرار داشت اما در سال 99با افزایش 29.2درصدی به ارزش 103هزار میلیارد تومان به رقم 455هزار میلیارد تومان رسید.