تهران هوشمند، تهران نوآور

محمد فرجود- مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری

روند شهرنشینی در دنیا به سرعت رو به افزایش است و پیش‌بینی می‌شود در چند سال آتی بیش از 70درصد جمعیت دنیا در شهرها زندگی کنند. این آمار برای فعالان زیست‌بوم نوآوری بالاتر نیز هست و اغلب آنها در شهرها و به‌ویژه کلانشهرها فعالیت دارند و عمده جریان نوآوری در این شهرها شکل می‌گیرد.
زمانی که برای تهیه مدل بومی و سند برنامه تهران هوشمند بیش از 50شهر بزرگ دنیا را مورد مطالعه جدی قرار می‌دادیم و همچنین در مطالعات بعدی که در مرکز تهران هوشمند روی شهرهای هوشمند موفق دنیا داشتیم، تقریبا در تمامی آنها برنامه ویژه‌ای برای توسعه زیست‌بوم نوآوری شهری وجود داشت و همواره شهرهای هوشمند دنیا، مراکز مهمی برای تجمع نقش‌آفرینان نوآوری نیز محسوب می‌شوند.
در تهران و سایر کلانشهرهای کشور نیز این موضوع در سال‌های اخیر مورد توجه ویژه بوده است که در تازه‌ترین نمونه آن افتتاح مرکز نوآوری همشهری را شاهد بودیم. به همین بهانه چند چالش جدی را که مدیریت شهری در حوزه نوآوری شهری با آن مواجه است را مورد اشاره قرار می‌دهم.
1-در مسیر حرکت به سمت شهر هوشمند، تعامل و مشارکت زیست‌بوم نوآوری با مدیریت شهری ضروری است ولی برای شکل‌گیری یک جریان قوی از نوآوری، مدل‌های جدیدی از کسب‌وکار به‌ویژه برای نهادهای عمومی مانند شهرداری‌ها و چارچوب‌های جدید برای همکاری و مشارکت آنها با ذینفعان دیگر مانند بخش خصوصی و نهادهای مردمی مورد نیاز است. این چالش به‌ویژه در بحث اقتصاد دیجیتال نمایان‌تر است و بسیاری از روال‌ها، قوانین و فرایندهای موجود در چنین نهادهایی با الزامات حوزه نوآوری و دیجیتال همخوانی ندارد.
2-متولیان مختلفی چه در حمایت از زیست‌بوم نوآوری شهری و چه در تعامل یا گاه تقابل با آن اقدام به قانونگذاری و اجرای قوانینی می‌کنند که در بسیاری موارد با یکدیگر هم‌راستایی ندارند. حتی درون مجموعه‌ای واحد نیز مانند شهرداری‌ها شاهد هستیم که بخش‌های مختلف براساس ماموریت‌های ذاتی خود، قوانین و مقرراتی وضع می‌کنند که حتی ممکن است در تعارض با یکدیگر باشند و سرانجام سیاستی یکپارچه را در تعامل با زیست‌بوم نوآوری شکل نمی‌دهند.
3-جایگاه اقتصاد هوشمند و اقتصاد نوآوری در شهرهای ما هنوز آنچنان که باید جدی گرفته نشده و این باور شکل نگرفته است که در آینده‌ای نه چندان دور، اقتصاد نوآوری نقشی کلیدی در منابع درآمدی شهر ایفا کرده و سهم بازیگران نوآوری در تولید ثروت در شهر، گردش مالی و نیز اشتغال تا چه حد می‌تواند پررنگ باشد.
این در حالی است که شهرهای هوشمند دنیا با برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و قوانین حمایتی مانند معافیت‌های مالیاتی و تسهیل استقرار کسب‌وکارهای نوآور، سعی می‌کنند گوی رقابت را از یکدیگر در جذب این شرکت‌ها و نیز ترغیب سرمایه‌گذاران ربوده و شهر خود را مکان مستعدتری برای رشد و توسعه شرکت‌های نوآور و دانش‌بنیان معرفی کنند تا بتوانند هرچه بیشتر از این جریان درآمدی و توسعه ناشی از آن بهره‌مند شوند.
4-جریان نوآوری جدی در شهرها در شبکه‌ای از تعاملات بین‌ کنشگران نوآوری شامل کسب‌وکارهای بزرگ، سرمایه‌گذاران نوآوری، استارت‌آپ‌ها، شتاب‌دهنده‌ها، دانشگاه‌ها و مانند آنها شکل می‌گیرد و نیازمند نقش‌آفرینی تمامی این ذینفعان است. از دید مدیریت شهری نیز برای شکل‌گیری و تقویت این شبکه‌ها باید برنامه جدی داشت؛ شکل‌گیری مناطق ویژه و نواحی نوآوری یکی از سیاست‌های مهم در این حوزه محسوب می‌شود که اکثرا به‌صورت خوشه‌هایی در اطراف مراکز دانشگاهی و پژوهشی شکل می‌گیرند.
    با علم به این چالش‌ها، در طراحی برنامه «تهران هوشمند» یکی از جدی‌ترین محورها را «تهران نوآور» قرار دادیم که یک برنامه یکپارچه و چندجانبه در شهرداری تهران با هدف حمایت و توسعه زیست‌بوم نوآوری شهری تهران است. در این دوره مدیریت شهری، شهرداری تهران در تعامل با زیست‌بوم نوآوری بر نقش حمایتی و تسهیل‌کننده خود تأکید و بر عدم‌تصدی‌گری در امور استارت‌آپ‌ها و جریان نوآوری پافشاری کرده و سعی کرده با سیاستگذاری حمایتی و تنظیم ضوابط و مقررات این حوزه، به نحوه تعامل ارکان مختلف درون شهرداری با بازیگران زیست‌بوم نوآوری نظم ببخشد. در حوزه سیاستگذاری، شهرداری تهران با تدوین و ابلاغ بخشنامه یکپارچه‌سازی‌ امور فناوری و نوآوری شهری و نیز تدوین لایحه حمایت از زیست‌بوم نوآوری شهری و ارائه آن به شورای اسلامی شهر تهران و نیز تدوین سند حکمروایی داده، گام‌هایی مهم در انسجام‌بخشی به نحوه تعامل با بازیگران حوزه فناوری و نوآوری برداشته است.
همچنین در جهت شبکه‌سازی‌ و توسعه مشارکت ذینفعان شهر هوشمند اقداماتی نظیر ایجاد «مراکز نوآوری و فناوری شهر هوشمند» با هدف حمایت از کسب‌وکارهای نوآور در راستای رفع چالش‌های شهری، آزادسازی داده‌ها و اشتراک‌گذاری انواع خدمات داده‌محور شهرداری در قالبAPI، برگزاری چندین دوره رویداد «تهران نوآور» و چندین چالش برنامه‌نویسی(هکاتون) به‌منظور معرفی نیازها و دستیابی به راهکارهای نوآورانه و نهایتا توسعه مراکز «زندگی هوشمند» برای مشارکت‌دادن شهروندان در توسعه خدمات نوآور شهری انجام شده است. یک بخش مهم دیگر از اقدامات شهرداری در جهت توسعه نوآوری و خدمات شهر هوشمند، راه‌اندازی «فن بازار تخصصی شهر هوشمند»، احصا و اعلام بیش از ۴۰۰تقاضای فناورانه شهرداری تهران در سامانه «باهم» و همچنین معرفی نظام‌مند طرح‌های ارسال شده توسط زیست‌بوم نوآوری به مجموعه شهرداری تهران بوده است.
امید است با تداوم این مسیر و همراهی تمام ذینفعان درون و برون شهرداری تهران و سایر دستگاه‌های اجرایی و نهادهای عمومی و بزرگ مستقر در پایتخت ایران اسلامی، شاهد رشد و بالندگی هرچه بیشتر زیست‌بوم نوآوری در تهران باشیم تا زمینه برای تبدیل پایتخت به یکی از مهم‌ترین مراکز نوآوری و فناوری در منطقه در آینده‌ای نزدیک فراهم شود و در نهایت آثار ملموس نتایج آن در افزایش کیفیت زندگی شهروندان قابل رویت باشد.