آشنایی با اماکن گردشگری مذهبی در قلب تهران در روز تجلیل از امامزادگان
درنگ در سایه‌سار معنویت
فاطمه عسگری نیا
۲۷ خرداد روز تجلیل از امامزادگان و بقاع متبرکه نام گرفته است. قلب تاریخی تهران تعداد زیادی از این بقاع را در خود جای داده است و باعث شده تا گردشگری مذهبی در این منطقه، مانند دیگر حوزه‌های گردشگری، علاقه‌مندان زیادی داشته باشد. تعدادی از بقاع متبرکه در پهنه مرکزی پایتخت را در صفحه‌های پیش رو به شما معرفی می‌کنیم.
- امامزاده سید اسماعیل(ع)
امامزاده سید اسماعیل هم یکی دیگر از بقاع متبرکه در بازار است. یک سوی این بقعه که در خیابان شهید مصطفی خمینی، نزدیک میدان سید اسماعیل، قرار دارد به واسطه بازار سرپوشیده به خیابان اصلی بازار راه می‌یابد. بنای فعلی امامزاده در برگیرنده صحن، ایوان، رواق، بقعه و مسجد است و صحن مستطیل‌شکل آن دارای سه ورودی است.
ورودی شرقی مدخل اصلی محسوب می‌شود که درست مقابل آب‌انبار امامزاده واقع شده. اما دو ورودی دیگر به معابر فرعی راه ندارند و در شمال و جنوب بقعه واقع شده‌اند. خیلی‌ها از این امامزاده به‌عنوان یک مجموعه فرهنگی و دینی یاد می‌کنند، چراکه در برگیرنده مسجد، مدرسه فیلسوف‌الدوله و بازار سید اسماعیل است. البته در نزدیکی‌های امامزاده میدانی هم به این نام وجود دارد. در فضای قدیمی این امامزاده قدیمی‌‌ترین نشانه‌‌های تاریخی دیده می‌شود؛ از نقش گل و بته‌‌های اسلیمی که در جای‌جای بدنه‌‌های سفید سطوح فوقانی بقعه جلوه می‌کند تا ضریح و مرقد میان بقعه و در چوبی قسمت غربی.
- بقعه هفت‌دختران
بین چهارراه سرچشمه و کوچه تکیه رضاقلی‌خان بقعه‌ای قدیمی و کوچک قرار دارد که گنبدی چند وجهی در پشت‌بام، آن را از سایر بناهای زیبای کوچه جدا کرده است. اینجا به امامزاده «هفت‌دختران» مشهور است. تاریخچه‌اش را که ورق می‌زنیم، قدمتش به ده‌ها سال پیش برمی‌گردد و قصه‌های زیادی در دل دارد. بیشتر زائرانش را زنان محله تشکیل می‌دهند و همه چیز در این بقعه در یک اتاق کوچک گرداگرد ضریح مجموع شده؛ از آبدارخانه کوچک امامزاده گرفته تا کتابخانه‌ای که کتاب‌های دعا و زیارت را در خود جای داده است. اما همین فضای کوچک هم برای خودش عالمی دارد.
آنها که می‌خواهند خلوتشان با خدا عمیق‌تر باشد به سرداب می‌روند، آن هم از طریق پله‌های آهنی بلندی که هرچند طی کردنشان برای سالمندان سخت است، اماهمه می‌گویند که آنهامصرتر از جوان‌ها برای رفتن به این گوشه دنج هستند. ملوک خانم، از همسایه‌های قدیمی این امامزاده، می‌گوید: «هر وقت گرهی در کارم می‌افتاد، راهی اینجا می‌شوم. خیلی از زنان محله با توسل به این امامزاده بچه‌دار شدند.»
این را می‌گوید و دور دوم تسبیح دانه درشتش را تند‌تر در دست می‌چرخاند. انگار از ذکرهایش جا مانده است. تا قبل از سال ۱۳۵۱ بقعه هفت‌دختران تنها سرداب بود و در سال ۵۱ با تلاش مرحوم حاج «سید مصطفی نجات» و تصدی دکتر آزمون، معاون نخست وزیر، بقعه جدیدی در این مکان ساخته شد. ضریح هم در سال ۱۳۸۳ ساخته و در این محل نصب شد. «شمس‌علی بهرامی»، هم پیرغلام است، هم خادم امامزاده هفت‌دختران. اصالتاً ابهری و اهل زنجان است.
خودش هم نگوید، از لهجه شیرینش می‌شود حدس زد؛ پیرمرد ۶۷ ساله‌ای که وقتی ۲۲ سال بیشتر سن نداشت، بار و بنه بست و از ولایتشان راهی تهران شد تا با اشتغال در سفارت لبنان جا پای ماندنش را در پایتخت محکم کند. شمس‌علی عاشق ائمه(ع) بود: «این عشق و علاقه باعث شد تا به محض بازنشستگی به جد دنبال کار خادمی باشم تا اینکه به‌عنوان خادم امامزاده اسماعیل انتخاب شدم. آن روز که خبر پذیرش به‌عنوان خادم امامزاده اسماعیل را شنیدم، برایم باورکردنی نبود. به بزرگ‌ترین آرزوی زندگی‌ام جامه عمل پوشانده شده بود.»
- بقعه متبرکه امامزاده سید ولی(ع)
تهرانی‌های قدیم خاطره‌های زیادی از بقعه امامزاده سید ولی دارند. از زمانی که ضریح این امامزاده سازه‌ای چوبی بود تا به امروزش را. حاج مراد تهرانی یکی از این قدیمی‌های بازار است: «به محض شنیده شدن صدای اذان، کاسبان مغازه و دخل خود را رها می‌کردند و راهی این امامزاده می‌شدند. آن وقت‌ها بنای بقعه شامل گنبدخانه، نمازخانه و یک ایوان ستون‌دار در مقابل آن بود، اما بعدها قسمت‌هایی از این بقعه تخریب و یک نمازخانه به جبهه شرقی امامزاده اضافه می‌شود.»
بقعه متبرکه امامزاده سید ولی منسوب به مدفن سید ولی از نوادگان امام محمد تقی(ع) است؛ یادگاری از دوره قاجار. وارد حیاط این بقعه که شوید بعد از عبور از سایه‌ساری که در دالان ورودی وجود دارد، محوطه بزرگ بقعه شما را مبهوت خودش می‌کند. بنای بقعه مربع‌شکل است و در شمال غرب مسجدی دارد که به گفته «شهرام حسینی»، پژوهشگر تهران‌شناس، یادگار دوره فتحعلی‌شاه قاجار است.
کتیبه‌ای که درگنبدخانه بقعه سیدولی وجود دارد، معمار این بنا را استاد «یوسف نجار تبریزی» معرفی می‌کند، امامرمت بقعه به نام «مصطفی ایوانه» ثبت شده است. مرمت ایوان شمالی و شبستان مسجد هم سهم استاد «ابوالقاسم موم‌دوست» بوده است.
این بنای ارزشمند دینی و تاریخی، ساده و بی‌آلایش است. همین معماری ساده و در عین حال زیبای ایرانی اسلامی است که همواره گردشگران، به‌خصوص گردشگران خارجی، را به این سمت و سو می‌کشاند. عامه مردم هم سعی می‌کنند در کنار بازارگردی و خریدهایشان، برای اقامه نماز ظهر و زیارتی دلچسب به این امامزاده سری بزنند.
- امامزاده زید(ع)
امامزاده زید سومین امامزاده تاریخی تهران است که در محله بازار واقع شده است. این بقعه منتسب به فرزندان یحیی بن زید بن علی ابن‌الحسین(ع) است. خرداد ماه ۱۳۱۵ بود که به‌عنوان یکی از سه بقعه تاریخی تهران در فهرست آثار ملی جا گرفت.
جایگاه خاص این امامزاده در سال ۱۳۱۹ باستان‌شناسان را متوجه خود کرد. در همین سال‌ها بود که برای نخستین بار گنبد امامزاده بازسازی شد و این کار حدود سه سال به طول کشید. روند کلی بازسازی امامزاده اما تا سال ۱۳۲۲ ادامه داشت. کمی از در ورودی امامزاده که می‌گذرید، مقبره لطفعلی‌خان زند، از سرداران دوره زندیه، را می‌بینید؛ موجودیتی که مورد توجه علاقه‌مندان به تاریخ است.
- بقعه متبرکه امامزاده سید ولی(ع)
تهرانی‌های قدیم خاطره‌های زیادی از بقعه امامزاده سید ولی دارند. از زمانی که ضریح این امامزاده سازه‌ای چوبی بود تا به امروزش را. حاج مراد تهرانی یکی از این قدیمی‌های بازار است: «به محض شنیده شدن صدای اذان، کاسبان مغازه و دخل خود را رها می‌کردند و راهی این امامزاده می‌شدند. آن وقت‌ها بنای بقعه شامل گنبدخانه، نمازخانه و یک ایوان ستون‌دار در مقابل آن بود، اما بعدها قسمت‌هایی از این بقعه تخریب و یک نمازخانه به جبهه شرقی امامزاده اضافه می‌شود.»
بقعه متبرکه امامزاده سید ولی منسوب به مدفن سید ولی از نوادگان امام محمد تقی(ع) است؛ یادگاری از دوره قاجار. وارد حیاط این بقعه که شوید بعد از عبور از سایه‌ساری که در دالان ورودی وجود دارد، محوطه بزرگ بقعه شما را مبهوت خودش می‌کند. بنای بقعه مربع‌شکل است و در شمال غرب مسجدی دارد که به گفته «شهرام حسینی»، پژوهشگر تهران‌شناس، یادگار دوره فتحعلی‌شاه قاجار است.
کتیبه‌ای که درگنبدخانه بقعه سیدولی وجود دارد، معمار این بنا را استاد «یوسف نجار تبریزی» معرفی می‌کند، امامرمت بقعه به نام «مصطفی ایوانه» ثبت شده است. مرمت ایوان شمالی و شبستان مسجد هم سهم استاد «ابوالقاسم موم‌دوست» بوده است.
این بنای ارزشمند دینی و تاریخی، ساده و بی‌آلایش است. همین معماری ساده و در عین حال زیبای ایرانی اسلامی است که همواره گردشگران، به‌خصوص گردشگران خارجی، را به این سمت و سو می‌کشاند. عامه مردم هم سعی می‌کنند در کنار بازارگردی و خریدهایشان، برای اقامه نماز ظهر و زیارتی دلچسب به این امامزاده سری بزنند.
