عبدالله انوار، پژوهشگر و تاریخ‌شناس از کتاب خواندن در روزگار کرونایی می‌گوید
ردپای کرونا بر تاریخ و ادبیات می‌ماند
نیلوفر ذوالفقاری
شاید برای نسل جوان که سنشان حتی به دیدن سال‌های جنگ تحمیلی قد نمی‌دهد، دیدن روزگار کرونایی بزرگ‌ترین اتفاق مهم دوران زندگیشان باشد، اما برای دانشمندی مانند سیدعبدالله انوار با 97سال سن، این دوره سخت هم مثل همه روزگاران پرحادثه و بلایی که پشت سر گذاشته، نمی‌تواند مانع علاقه‌اش به پژوهش و نوشتن باشد. انوار دانشمندی چند وجهی است که در علوم مختلف تخصص دارد و در معرفی او، انتخاب یکی از عناوین نسخه‌شناس، پژوهشگر، تاریخ‌شناس تهران، حقوقدان، ریاضی‌دان و مترجم چندان ساده نیست. او یکی از مطرح‌ترین کارشناسان نسخ خطی است که 20سال در کتابخانه ملی ریاست بخش نسخه‌های خطی را به‌عهده داشته است. با او درباره نوشتن و زندگی در روزهای کرونایی گفت‌وگو کرده‌ایم.
روزهای کرونایی را چطور می‌گذرانید؟
جز محدودیت در دیدارها و رفت‌وآمد، کرونا تغییری در روند فعالیت‌های من ایجاد نکرد و مثل قبل سخت مشغول تصحیح نمونه‌ها و آماده کردن کتابی هستم که در دست چاپ دارم.
به‌نظر شما در چنین شرایطی ادبیات و کتاب چه جایگاهی دارند؟
برای اهل کتاب، بهترین انتخاب در روزهای سخت مطالعه است، به شرط آنکه از قبل اهل کتاب بوده و به مطالعه علاقه داشته باشند. آنها که اهل کتاب نیستند، نمی‌دانم در این روزها چه می‌کنند و چه چاره‌ای برای گذراندن روزهای سخت پیش رویشان است. من تمام زندگی‌ام با کتاب گذشته است و تا زمانی که زنده‌ام از کتاب‌های پرتعداد کتابخانه‌ام استفاده می‌کنم. وصیت کرده‌ام که بعد از مرگم این کتاب‌ها به یکی از دو کتابخانه ملک یا ملی اهدا شود تا در اختیار دانشجویان و علاقه‌مندان قرار گیرد.
پیشنهاد شما برای انتخاب کتاب در چنین روزهایی چیست؟
خانه‌نشینی باعث شده بسیاری افراد دوباره سراغ کتاب خواندن و مطالعه بروند و وقت خود را از این راه بگذرانند. اینکه چه کتابی را انتخاب کنیم، بستگی به ذوق شخصی دارد. کسی که اهل تاریخ باشد، از خواندن آثار تاریخی لذت می‌برد، اهل ادبیات سراغ آثار ادبی می‌روند و علاقه‌مندان به شعر، دنبال ذوق و علاقه خود در دنیای شعر می‌روند. حتی ممکن است کسی ترجیح دهد این روزها سراغ مطالعه در زمینه ریاضیات برود. همهچیز به علاقه کتابخوان‌ها بستگی دارد.
خودتان در شرایط سخت روحی سراغ خواندن چه آثاری می‌روید؟
راستش من آنقدر سرم شلوغ است و کارهای عقب‌افتاده دارم که دیگر فرصتی برای رفتن سراغ کتاب تنها برای دور شدن از حال روحی بد برایم باقی نمی‌ماند. مثل همیشه مشغول کارهای پژوهشی و نوشتن آثاری هستم که مدت‌ها برای نوشتن آنها زمان گذاشته‌ام.
به‌نظر شما روزگار کرونایی چه تأثیری بر تاریخ و ادبیات ما خواهد گذشت؟
اتفاقات اینچنینی مانند جنگ‌ها، قحطی‌ها و بیماری‌هایی همه‌گیر معمولا ردپایی بر تاریخ و ادبیات ما می‌گذارند. کرونا نه فقط در کشور ما، بلکه در تمام ایران تحولی ایجاد کرد. همه مردم به این فکر می‌کنند که زندگی بعد از کرونا چطور خواهد بود؟ کرونا اتفاق عجیبی بود، ویروسی که طبیعت آن را به‌وجود آورد اما از بین نبرد. قبلا ویروس‌هایی مثل وبا در طبیعت به‌وجود می‌آمد، اما کرونا مدام تغییر شکل می‌دهد. می‌خواهم بگویم اینها موضوعاتی است که قبلا تجربه نکرده بودیم. مطمئنا این تحول جهانی در ادبیات و آثار نویسندگان ما هم تأثیر خواهد گذاشت.
حوادث مشابه چگونه در ادبیات و تاریخ ما ثبت شده‌اند؟
به‌طور مثال پیش از این در ایران وبا شایع بود و بارها همه‌گیر می‌شد. در زمان قاجار هم حوادث مشابه بیماری‌های همه‌گیر بارها اتفاق افتاد. در منطقه سوهانک تهران دهکده‌ای بود که فتحعلی‌شاه قاجار در زمان شیوع وبا، به آنجا پناه برد تا از بیماری دور بماند. همه این اتفاقات در تاریخ ما ثبت شده است. مثلا در تاریخ دوره ناصری به بسیاری از آنها پرداخته شده است.
نویسندگان برای پرداختن به موضوعات مهم تاریخی باید چه ملاحظاتی را درنظر بگیرند؟
نویسندگان باید به حقیقت اتفاقات وفادار باشند. همهچیز باید همانطور که بوده ثبت شود؛ مخصوصا در این زمانه که دستگاه‌های ثبت اطلاعات زیاد است و نوع ثبت تاریخ تغییر کرده است.
خودتان این روزهای خانه‌نشینی مشغول چه کاری بودید؟
کسب‌وکارها تعطیل است و بسیاری افراد خانه‌نشین شده‌اند. من در این دوره مشغول کارهای همیشگی بوده‌ام. کتابی زیر چاپ دارم که مشغول تصحیح نمونه‌های آن هستم. گاهی هم جلسات بحثی برگزار می‌شود. یکی از این کتاب‌ها، کتاب «شفا»ی بوعلی‌سینا است که نمونه‌های آن در حال تصحیح است. بوعلی‌سینا دو اثر بسیار معروف دارد، یکی «قانون» و دیگری شفا. اگر عمری باقی باشد این کار را به پایان می‌برم تا به درد مردم بخورد.
شما واکسن کرونا زده‌اید؟
با توجه به اینکه اعلام کردند افراد بالای 80سال می‌توانند برای تزریق واکسن مراجعه کنند، من هم در هفته‌ای که گذشت موفق شدم مرحله اول واکسن را دریافت کنم.
پیش از کرونا روزها را چطور می‌گذراندید؟
من هیچ‌وقت بیکار نبوده‌ام و حالا هم نیستم. اصلا بیکاری برای من معنا ندارد. پیش از کرونا هم از ساعت 8صبح سخت‌ترین کتاب‌های ناخوانده و مجلات روز دنیا را می‌خواندم و ساعت‌هایی در منزل تدریس می‌کردم. شاگردانی می‌آمدند و در خانه به آنها درس می‌دادم. برای تربیت نسل جوان تلاش می‌کنم که علم غربی را در ایران رواج دهند و افتخارات علمی و فرهنگی جدید برای کشور رقم بزنند. همیشه به نسل جوان ایران توصیه کرده‌ام که از علم غرب لحظه‌ای عقب نمانند و از آخرین تولیدات علمی جهان باخبر شوند تا در جهانی که تمدن غرب حکمفرما شده، به‌روز و موفق باشند.
سرگرمی و تفریحتان چه بود؟
من عاشق کتاب و مطالعه‌ام و هیچ وقت از خواندن سیر نمی‌شوم. از کودکی در محیطی بزرگ شده‌ام که خانواده‌ام به کتاب و مطالعه علاقه‌مند بودند. مرحوم پدرم همیشه مرا به خواندن کتاب توصیه می‌کرد. تفریح و استراحت من هم در خواندن کتاب خلاصه می‌شود. کتاب خواندن جزئی از زندگی من است و حتی هنگام خواب هم کتاب‌هایی را که خوانده‌ام با خود مرور می‌کنم. به همین‌خاطر زیاد اهل تماشای تلویزیون و برنامه‌های اینچنینی نیستم. البته گاهی برای آگاهی از اتفاقات روز، اخبار یا برنامه‌های مرتبط با کتاب را تماشا می‌کنم. حتی تلفن همراه هم ندارم تا با تمرکز بیشتر مطالعه کنم. اهل بیرون رفتن از خانه هم نبودم و بیشتر وقتم را در خانه در حال کار و مطالعه بوده‌ام و هستم.
پیش از این خیابانی در منطقه 3 تهران به نام شما نامگذاری شد.چرا در گفت‌وگوها گفتید که چندان علاقه‌ای به این کار نداشتید؟
اعضای شورای شهر به‌علت اینکه من سال‌ها در کتابخانه ملی کار کردم و بازنشسته این مرکز هستم، آنجا را انتخاب کرده‌اند. من از این اتفاق خبر نداشتم و راستش بیشتر ترجیح می‌دهم نامی از من به این شکل باقی نماند. فکر می‌کنم نام‌ها به این شکل می‌آیند و می‌روند و به‌نظرم اهمیتی ندارند، به همین دلیل هم سال‌ها در تنهایی و گمنامی فقط مشغول کار خود بوده‌ام.
پس تکلیف آثار ارزشمندی که نوشته‌اید چه می‌شود؟
دوست نداشتم کتابی را به اسم خودم چاپ کنم و کتاب‌های منتشر شده به نام من با پیگیری دوستانم بوده است. چندین دست‌نوشته منتشر نشده هم دارم که خیلی پیگیر چاپ آنها نیستم. بارها شده که آثار چاپ نشده من به اسم دیگران چاپ شده ولی برایم اهمیتی ندارد.
شرح فارسی حساب شفای بوعلی‌سینا
عبدالله انوار تمام 22کتاب دانشنامه بزرگ شفای شیخ‌الرئیس را به فارسی ترجمه و شرح کرده و در این راه سال‌ها تلاش کرده است. کتاب شفا درباره مباحث فلسفی و شامل 22جلد است.
جوامع علم موسیقی بوعلی‌سینا
این کتاب در مباحث نظری علم موسیقی بحث می‌کند و کتاب سوم از فلسفه اوسط شفاست و فلسفه اوسط نیز بحث در ریاضیات یا به قول طلاب، علم تعلیمی می‌کند و محتویات آن در 6 بخش تنظیم شده است.
