تأخیر در تولید «اسپوتنیک‌وی» در ایران

مریم سرخوش- خبرنگار

 اسپوتنیک‌وی، همان واکسن روسی کروناست که دایره حاشیه‌های تولیدش در حال بزرگ‌ترشدن است؛ واکسنی که قرار بود در ایران تولید شود و به‌نظر می‌رسد فاصله زیادی برای تحقق وعده‌هایش دارد. مسئولان وزارت بهداشت تأکید می‌کنند که این واکسن به بخش خصوصی واگذار شده، اما با اینکه وعده داده شده بود تا پایان اردیبهشت ماهانه 2میلیون دوز واکسن روسی در ایران تولید شود اما چند روز مانده به پایان اردیبهشت، نه‌تنها خبری از تولید نیست بلکه دو روز پیش سخنگوی سازمان غذا و دارو تأکید کرد که نمایندگی تولید‌کننده این واکسن، تاکنون هیچ خروجی‌ای نداشته است. هر چند نمایندگی مربوطه تأکید می‌کند که تولیداتشان از نیمه اول خرداد شروع می‌شود نه پایان اردیبهشت. همه اینها در شرایطی است که هم‌اکنون، سرنوشت محموله 60میلیون دوزی واکسن روسی که قراردادش با ایران امضا شده هم در ابهام است؛ اتفاقی که سبب شد وزارت بهداشت به شرکت‌های خصوصی اعلام کند نباید از این کشور برای واردات واکسن مذاکره‌ای انجام دهند. در روزهای گذشته سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا گفته بود که طرف روسی تولیداتش را به سمت کشور آلمان سرریز کرده و مسئولان سازمان غذا و دارو هم می‌گویند که این کشور به تعهداتش نسبت به ایران عمل نکرده است.
سعید نمکی، وزیر بهداشت، بهمن سال گذشته وعده ‌داد تا 3‌ماه دیگر، ایران به‌عنوان یکی از قطب‌های بسیار مهم تولید واکسن کرونا در منطقه و یکی از صادرکنندگان مهم این واکسن به جهان خواهد شد، امروز اما نه‌تنها این اتفاق رخ نداده بلکه 352هزار و 626نفر در ایران به‌طور کامل واکسینه (تزریق هر دو دوز) شده‌‌اند؛ وعده‌ای که به‌نظر می‌رسید با صدور مجوز برای بخش خصوصی برای واردات واکسن، عبور موفق واکسن‌های ایرانی از فاز سوم کارآزمایی بالینی و تولید انبوه و البته همین خط تولید واکسن روسی در ایران محقق شود اما با مانع‌تراشی‌ها توفیق چندانی به‌دست نیامد. بخش خصوصی درگیر بوروکراسی‌های اداری، از واردات واکسن عاجز مانده و با وجود ممنوعیت مذاکره با هند و روسیه برای واردات واکسن، هنوز نتوانسته کاری از پیش ببرد. حتی گفته می‌شود 6میلیون دوز خریداری شده از سوی بخش خصوصی برای واکسیناسیون گروهی از کارگران و پرسنل بخش تولید هم در پیچ و خم روال اداری گرفتار است. ظاهرا قرار است در نهایت پس از ورود 100دوز و تأیید نهایی به مرحله واردات عمده برسد.
اوایل فروردین بود که کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه تأکید کرد: «انتظار می‌رود ایران تولید واکسن اسپوتنیک وی روسیه را در خاک خود در ‌ماه آوریل (۱۵ فروردین تا ۱۵ اردیبهشت) آغاز کند.» این تاریخ را سعید نمکی، وزیر بهداشت هم تأیید کرد و همان موقع گفت: «تولید مشترک واکسن روسی اسپوتنیک وی هفته آینده یا هفته بعدتر در استان البرز آغاز خواهد شد.» اما اواسط اردیبهشت کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت خبر آغاز نشدن تولید این واکسن را داد و گفت: «حداکثر در چند هفته تا 2‌ماه دیگر نخستین سری از واکسن‌های روسی در ایران تولید و در کارزار واکسیناسیون به‌کار گرفته می‌شود.» اما همین مسئول دو روز پیش اعلام کرد که 4شرکت متقاضی تولید اسپوتنیک بودند و از این 4شرکت، 3شرکت به طرف روس معرفی شدند و زیرساخت‌های دو شرکت مورد تأیید قرار گرفته است اما اینکه در مرحله‌ تولید قرار گرفته و خروجی داشته باشند، تا الان این اتفاق نیفتاده است.

از خرداد تولید می‌شود نه اردیبهشت
کامبیز میرکریمی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه که در جریان تولید این واکسن است، توضیح‌های دیگری به همشهری می‌دهد. او درباره تأخیر در تولید این واکسن در ایران می‌گوید: «متولی این امر وزارت بهداشت است که مجوزهای واکسن را صادر می‌کند اما تا جایی که اطلاع دارم سلول‌های بنیادی از روسیه وارد ایران شده و تکثیر و تولید آن هم به‌زودی آغاز می‌شود. براساس همان اعلام قبلی، تولید این واکسن در خرداد خواهد بود و برنامه‌ریزی هم ماهانه 2میلیون دوز واکسن است تا بخشی از نیاز واکسن کشورمان را تامین کند.» هر چند مسئولان وزارت بهداشت در پاسخ به پیگیری‌های همشهری مبنی بر روند تولید واکسن روسی در ایران اعلام کردند که تمام اختیارات تولید این واکسن به اکتوور (شرکت طرف قرارداد با تولیدکننده روسی) واگذار شده و تنها پس از مرحله تولید، آنها ملزم به عرضه واکسن‌ها به معاونت بهداشت خواهند بود. از سوی دیگر، مسئولان شرکت اکتوور، هرگونه توضیح درباره تأخیر در تولید را به زمان تحویل نخستین واکسن موکول می‌کنند، درحالی‌که محمد پیروزرام، عضو هیأت مدیره این شرکت اوایل اردیبهشت گفته بود که تولید این واکسن از 3اردیبهشت شروع می‌شود و نخستین محموله یعنی همان 2میلیون دوز اواخر اردیبهشت تحویل داده می‌شود. شرکت اکتوور، آذر سال گذشته از میان چندین شرکت طرف مذاکره با روسیه و پس از نظارت‌هایی که بر خط تولید شرکت و تأیید از سوی سفیر روسیه صورت گرفت، موفق به عقد قرارداد برای تولید اسپوتینک‌وی در کشور شد. واکسن‌های تولید شده این شرکت قرار نیست در بازار آزاد عرضه شود بلکه بلافاصله در پایان خط تولید برای واکسیناسیون عمومی و رایگان تحویل وزارت بهداشت داده می‌شود. درباره فراهم بودن زیرساخت‌ها و افزایش تولید این واکسن در کشور از 2میلیون تا 9میلیون دوز هم گفته می‌شود که با وجود ظرفیت ساخت برخی تجهیزات درمان تزریقی در این شرکت، مشکلی برای تولید وجود ندارد و قطعات مورد نیاز تولید واکسن هم در چند وقت اخیر از مسیر آلمان و هند به ایران وارد شده است؛ اقداماتی که البته در مقطع کنونی بدون پرداخت مالی از سوی وزارت بهداشت در حال انجام است و باز هم همان داستان نبود شرایط برای تسویه حساب و پرداخت مطالبات مالی فعالان حوزه درمان و دارو رقم خواهد خورد. در کنار همه اینها هنوز سازمان جهانی بهداشت گزارش ارزیابی خود از ایمنی واکسن اسپوتنیک وی را ارائه نداده است. کارشناس سازمان بهداشت جهانی چندی پیش اعلام کرد که «از ۱۰‌ماه می تا هفته اول ژوئن (10اردیبهشت تا اواسط خرداد) بازرسی از خط تولید این شرکت انجام می‌شود و اقدامات کارشناسی تا پایان همان ‌ماه یا اوایل ‌ماه بعدش به پایان می‌رسد».