بر و برگ/ میشل استروگف؛ 145سال میهن‌پرستی
شهنام صفاجو
میشل استروگف (Michel Strogoff) نمادی از شجاعت و شاهکار ادبی میهن‌پرستانه‌ای است که 145سال پیش توسط «ژول ورن» نویسنده بزرگ فرانسوی خلق شده است.
این کتاب در گذر تاریخی فرانسه از بزنگاه انقلاب کبیر، ظهور ناپلئون و کمون پاریس نوشته شده و شگفتا که ژول ورن برای ترسیم شجاعت، فداکاری، از خودگذشتگی و میهن‌پرستی نماد کتاب خود، به یک افسر گارد ویژه الکساندر دوم تزار روسیه روی آورده که ماموریت دارد برادر تزار را از حمله تاتارهای شورشی سیبری به رهبری ایوان اُوگارف، افسر سابق گارد امپراتوری روسیه که خلع درجه شده، آگاه سازد.
ژول ورن در سفر طولانی میشل استروگف از غرب به شرق روسیه، خرده‌فرهنگ‌های روسی را با مهارت به تصویر می‌کشد؛ از سن‌پترزبورگ که دروازه تمدن غربی روس‌ها و شهر دگراندیشان تبعیدی است؛ مسکو پایتخت که با حمله ناپلئون به آتش کشیده شد، دشت‌های سیبری در امتداد کوه‌های اورال، عصیان قبایل تاتار در قلب روسیه، رسم کولی‌ها در نیژنی نوگراد، علقه‌های مادری در اومسک، شکنجه با داغی خنجر در تومسکو قلعه ایرکوتسک در شرق دور که روایتی ادبی از روسیه تزاری قرن 19است و هر یک از این مناطق خودمختار، ویژگی‌ها و آداب خود در همزیستی، جنگاوری، سفر، پوشش، میهمان‌پذیری و... را دارند.
نوستالژی استروگف برای ایرانیان
سریال 4 اپیزودی «میشل استروگف»تولید سال 1975فرانسه و آلمان به کارگردانی ژان پی‌یر دُوکور، در هنگامه انقلاب اسلامی از تلویزیون ایران پخش شد و بسیار مورد استقبال قرار گرفت.تاکنون 13سریال تلویزیونی و فیلم سینمایی از این رمان مشهور اقتباس و ساخته شده که نخستین آن در سال 1914و به کارگردانی للوید کارلنون با بازی «ژاک آدلر» در نقش میشل استروگف بوده و آخرین آن هم سریالی است که تولید آن از سال 2013در شبکه ایتالیایی RAIکلید خورده؛ اما آنچه در حافظه تاریخی ما نقش بسته، بهترین اقتباس تصویری از میشل استروگف ژول ورن است؛ هر چند با گذشت 46سال از ساخت آن، تلخی‌های خاص خود را به همراه داشته است. ازجمله داستان زندگی بازیگر نقش اول آن «ریموند هارمستورف» که قهرمان رشته ده‌گانه دوومیدانی آلمان بود و با ایفای نقش کاپیتان لارسون در «گرگ دریا» و میشل استروگف خوش درخشید، اما بیماری پارکینسون، رژیم دارویی سنگین و شایعات رسانه‌ها، او را از نظر جسمی و روحی به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داد تا روز سوم‌ماه مه 1998و در 58سالگی، به شکلی تراژیک به زندگی خود خاتمه بدهد.
ژان پی‌یر دُوکور (کارگردان)، والریو پوپسکیو (بازیگر رومانیایی نقش ایوان اُوگارف) و جوزف ماداراس (بازیگر مجار نقش فئودورخان) نیز به‌ترتیب در سال‌های 2002، 2005، 2007چشم از جهان فرو بستند.
البته ولادیمیر کوزما، رهبر ارکستر و آهنگساز رومانیایی قطعات عاشقانه و نوستالژیک میشل استروگف کماکان در قید حیات بوده و در 81سالگی به خلق هنری مشغول است.
