نرگسِ زار

امیررضا محمودی | شیراز - خبرنگار :

 بزرگ‌ترین نرگس‌زارهای کشور در استان فارس قرار گرفته است، اما این روزها در کنار خشکسالی و کم‌آبی شدید، گردشگران هم به عامل تخریب این گلزارها تبدیل شده‌اند. اگر حدود 10 سال قبل از جاده سیرجان به سمت شیراز سفر کرده بودید، بوی مسحورکننده نرگس‌زارهای اطراف دریاچه‌ پریشان و بختگان را احساس می‌کردید؛ نرگس‌زارهای سراسر سفید که در اطراف‌ آن‌ها رنگ سرخ شقایق‌های وحشی دیده می‌شود. این منظره را کمتر مسافری فراموش کرده است، اما این خاطره‌ها حالا دیگر به رویایی دست‌نیافتنی می‌ماند که شاید طی دهه‌های آینده به سادگی تکرار نشود. حالا هیچ اثری از دریاچه باقی نمانده. بستر بختگان خشکیده است و قایق‌های چوبی که روزگاری بر بستر این دریاچه می‌خرامیدند، شکسته، فراموش و رها شده‌اند. خبری هم از گیاهان اطراف پهنه دریاچه نیست. تا چشم کار می‌کند، بیابان است و کوه‌هایی که روزگاری از دل آب بیرون زده بودند تنها مناظری هستند که در این عرصه کویری مشاهده می‌شود.

خبری از بوی نرگس‌زارها نیست. هر از گاهی با وزش باد، گرد و غبار بستر دریاچه به آسمان بلند می‌شود. در اطراف جاده کناری بختگان هم روستاییانی که روزگاری زندگی‌شان رونق داشت، بنزین می‌فروشند یا میوه‌های فصل و رب انار به مسافران عرضه می‌کنند. گویا شقایق‌های اطراف، خون گلوی بریده شده نرگس‌ها بودند و کسی متوجه آسیبی که آن‌ها را تهدید می‌کند، نشده بود. 

خشکسالی بزرگ‌ترین دشمن نرگس‌های شیراز شده است. هزاران هکتار عرصه گیاهی به کلی از بین رفته است و حالا نرگس‌ها را تنها می‌توان در کازرون و جهرم مشاهده کرد. طبق اعلام سازمان هواشناسی فارس، میزان بارندگی در سال جاری هم در این استان کاهش محسوس داشته و به همین دلیل در این شهرستان‌ها خشکسالی به مهم‌ترین عامل کاهش گلزارها تبدیل شده، اما عامل مهم دیگری که حیات این اکوسیستم طبیعی را تهدید می‌کند، گردشگری غیرمسئولانه و گاه غارت این منابع است.

گردشگران مزاحم

یکی از فعالان محیط ‌زیست با بیان این‌که طی سال‌های اخیر سازمان‌های مردم نهاد تلاش‌های فراوانی برای افزایش آگاهی گردشگران و مردم محلی کرده‌اند، به همشهری می‌گوید: با وجود این دستگاه‌های مرتبط کمتر برای حراست از این گلزارها کار منسجم انجام داده‌اند.  هادی فتحی می‌افزاید: هم‌زمان با گل‌دهی نرگس‌ها و شقایق‌ها بسیاری از گردشگران به دشت‌های بکر منطقه هجوم می‌آورند و برای چیدن گل‌های نرگس رقابت می‌کنند و هیچ کس به این فکر نمی‌کند که با برداشت بی‌رویه این گل‌ها و نابودی بوته‌ها عملا نسل این گیاه در آستانه انقراض قرار گرفته است.

وی کازرون را کانون اصلی پرورش گل نرگس می‌داند و اظهار می‌کند: شقایق هم در اغلب دشت‌های استان می‌روید، اما میزان رویش این گیاه در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته است. واقعیت این است که گردشگران با حضور در این مناطق هر سال موجب کاهش سطح رویش گیاهان می‌شوند. باید با ثبت ملی این عرصه‌ها زمینه حفاظت و اعلام جرم علیه افرادی که به اکوسیستم‌های محلی آسیب می‌رسانند، مهیا شود.

ثبت ملی رویشگاه‌ها

فتحی با بیان این‌که اکوسیستم‌های بومی بخشی از یک چرخه گسترده هستند و از بین رفتن آن‌ها می‌تواند زنجیر‌وار به سایر زنجیره‌ها آسیب وارد کند، تصریح می‌کند: 65 هکتار گلزار در کازرون وجود دارد که در جره، سرمشهد، بلبک، فامور و بالاده متمرکزند و شامل گونه‌های شهلا، شش‌پر و معمولی می‌شوند. شهلا
مهم‌ترین و با کیفیت‌ترین گونه نرگس در ایران است که به صورت انحصاری در این منطقه رشد می‌کند.

این فعال محیط‌ زیست ادامه می‌دهد: باید از مردم محلی برای تولید مصنوعی این گل‌ها حمایت مالی و از برداشت گل از منابع طبیعی به صورت جدی جلوگیری شود، زیرا این گل‌ها در شرایط فعلی به کشورهای همسایه هم صادر می‌شوند و فشار بسیار زیادی بر مناطق رویش طبیعی آن‌ها وجود دارد. از سوی دیگر طی سال‌های اخیر مشکلاتی هم درباره مالکیت برخی از این کانون‌ها وجود دارد که باید پس از رفع این مشکلات زمینه ثبت سند ملی برای رویشگاه‌ها فراهم شود.
فتحی تغییر کاربری زمین‌های بکر و حاصل‌خیر از سوی کشاورزان و افراد بومی را هم از دیگر مخاطره‌های این گلزارها می‌داند و می‌گوید: خلأ قانونی مهم‌ترین مشکل در برخورد با عوامل تخریب است.

بازدید با برنامه

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کازرون هم با بیان این‌که گلزارها جاذبه طبیعی شهرستان هستند و باید از آن‌ها حفاظت شود، به همشهری می‌گوید: جاذبه‌های طبیعی از جاذبه‌های تاریخی بسیار آسیب‌پذیرترند و باید کمترین دخالت‌های انسانی را در این مناطق انجام داد. 
محمدرضا معینی خواستار ترویج فرهنگ نگهداری از جاذبه‌های طبیعی می‌شود و می‌افزاید: برخی افراد با حضور غیرمسئولانه خود به منابع طبیعی ضربه می‌زنند. سعی داریم حضور گردشگران در این مناطق مطابق یک برنامه‌ باشد.

وی همچنین به برگزاری جشنواره گردشگری نرگس‌زارها در کازرون اشاره می‌کند و می‌افزاید: برگزاری چنین جشنواره‌هایی در کنار رونق گردشگری موجب آشنایی‌‌ بیشتر گردشگران با وضع شکننده و حساس این مناطق می‌شود.

با وجود این، همین چند وقت پیش بود که فیلم و تصاویری از هجوم گردشگران به نرگس‌زارهای کازرون موجی از انتقادها را برانگیخت؛ هجومی که با تخریب نرگس‌زارها همراه بود و بار دیگر این نکته را یادآوری کرد که طبیعت‌گردی هر چند یکی از زیرشاخه‌های صنعت گردشگری محسوب می‌شود، اما بدون برنامه‌ریزی و آگاه‌سازی مردم ضربه زیادی به طبیعت وارد می‌کند. 

 درآمد 257 میلیارد ریالی فارس از نرگس 

آب‌وهوای فارس مستعد تولید گل نرگس است و پیاز گل نرگس شیراز بهترین نوع پیاز این گل محسوب می‌شود. طبق شواهد موجود و اسناد تاریخی، قدمت نرگس‌زارهای این منطقه به 1800 سال قبل برمی‌گردد. این استان سالانه 206 میلیون گل شاخه بریده تولید می‌کند که از این میان، در 184 هکتار از اراضی آبی استان، 161 میلیون شاخه گل نرگس و در 133 هکتار از اراضی دیم 10 میلیون و 672 هزار شاخه گل نرگس تولید می‌شود. میانگین ارزش گل نرگس تولیدی در فارس 257 میلیارد ریال برآورد می‌شود.