مناسبت
مردم سعدی را نمی‌شناسند
پژوهشگر شیرازی به بهانه یادروز سعدی، بر فاصله گرفتن نسل جوان از آثار وی تاکید کرده است
سعید دهقانی | شیراز - خبرنگار:
بیشتر شاعران نامدار ایران در طول حیات خود ترجیح داده‌اند عزلت‌نشینی کنند و در انزوا روزگار بگذرانند. در این میان اما سعدی راهی دیگر برگزید چرا که اهل معاشرت بود و با سفرهایش سرد و گرم روزگار را چشید. شاید همین سفرها بود که عنصر جاودانگی را در شعرهایش قرار داد؛ آنگونه که پس از گذشت بیش از 700 سال هنوز اشعارش در زندگی امروزی کاربرد دارد. البته خصلت بدیع و امروزی‌بودن گفتار سعدی صرفاً به زبان وی محدود نمی‌شود، بلکه در محتوای آثارش نیز جاری است؛ چنانکه گویی در برابر فرسودگی گذر زمان، هر لحظه نو می‌شود.
مرکز سعدی‌شناسی ایران از سال ۱۳۸۱ روز اول اردیبهشت را روز سعدی اعلام کرده، ما به این بهانه با «مجید دهقانی» سعدی‌پژوه شیرازی که چندی پیش نیز کتابی را با عنوان «سعدی از خانه تا خانقاه» در مورد زندگی این شاعر بزرگ پارسی‌گوی به نگارش درآورده است، درباره نقش شیخ اجل در دنیای امروز گفت و گو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
آثار حکیمانه سعدی در زندگی کنونی ما چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
در باب پیوند مفاهیمی که در دیوان سعدی وجود دارد و فرهنگ کنونی ما، باید این نکته را بیان کنم که اشعار شیخ اجل باید از دست ادبا خارج شود و در دسترس فلاسفه قرار گیرد. سال‌هاست که در نظام آموزشی ما شاعران را هنرمندانی دانسته‌اند که با کلام شیوای خود زیبایی می‌آفرینند و این دیدگاه فقط اشعار دیوان سعدی را شامل نمی‌شود بلکه سایر شاعران دیگر را نیز تحت الشعاع قرار داده است.
منظورتان از اینکه اشعار سعدی باید در دسترس فلاسفه قرار بگیرد، چیست؟
معمولاً آنچه که در محافل دانشگاهی از این شاعر گفته می‌شود محدود می‌شود به جنبه‌های زیباشناسانه و ادبی در دیوان وی، اما واقعیت را باید این گونه نیز دید که اشعار وی را لازم است با دیده تفکر خواند و از آنها سود جست. در حقیقت بر این باورم که با اشعار سعدی باید فلسفه‌ورزی کرد چرا که می‌توانیم تفکر و اندیشه ناب و محکمی را از لابه‌لای اشعارش استخراج کنیم. اگر که ما فقط به جنبه‌های زیبایی شعری در دیوان او بسنده کنیم کما این که همواره این گونه نیز بوده است، فاصله ما روز به روز با پندهای این حکیم بزرگ بیشتر می‌شود. در بهترین حالت، کلام سعدی خلاصه می شود در پندهای پدرانه و نصیحت گونه‌ای که خوشایند جوانان نیست. ما امروزه نیاز به پند و موعظه نداریم، بلکه نیاز ما کلام اندیشمندانه ای است که منطبق با فرهنگ کهن و جامعه ایران باشد. این کلام باید از دل مکتوبات شعرا و بزرگان ما خارج و با دنیای مفاهیم جدید آشتی و نزدیکی داده شود. این کار هرچند دشوار اما واجب و شدنی است.
به نظر شما سعدی در بین جوانان این روزگار چقدر شناخته شده است؟
درصد بالایی از جمعیت کنونی ایران را جوانان تشکیل می‌دهند و بخش عمده‌ای از این جوانان یا در حال تحصیل در دانشگاه‌ها هستند و یا تحصیلات خود را به اتمام رسانده‌اند. تا آنجا که مشهود و معلوم است در دانشگاه‌ها کمتر روی جنبه‌های فکری و اندیشه‌ای شاعران کار می‌شود. متاسفانه خارج از فضاهای آکادمیک و دانشگاهی نیز سعدی محدود و معدود می‌شود به همان چند کتاب معروف شعر و مقبره‌ای که از وی در شیراز باقی مانده است. اگر بروید در سعدیه و گزارشی در مورد این که عموم مردم چقدر از سعدی می‌دانند، تهیه کنید، متوجه خواهید شد که غالب آنها حتی چند بیت هم از سعدی نمی‌دانند.
به نظرتان علت این مشکل از کجاست؟
مشکل اینجاست که ما نتوانسته‌ایم سعدی را به روز کنیم و افکار وی را در بین جوانان ترویج بدهیم. اگر ما می‌توانستیم مفاهیم قدیم را با مبانی جدید پیوند بزنیم نه تنها سعدی بلکه بسیاری از گنج‌های نهان فرهنگ ایرانی بازیابی می‌شدند.
در مورد وضعیت کنونی مقبره سعدی چه نظری دارید؟
این بنا از سال‌های دهه 40 به این سمت گسترش داشت و البته در این گسترش نیز مقداری تخریب و ویرانی بر این بنا حادث شد. درِ قدیم سعدیه به رنگ آبی که متناسب با خود بنا بود در مراحل توسعه بنا از محل اصلی خود جدا شد و اکنون گوشه‌ای از حیاط افتاده است. حوض بزرگ مقابل مقبره که بعدها ساخته شد، اصلاً تناسبی با محیط آنجا ندارد و بیشتر برای بازدیدکنندگان ایجاد مزاحمت می‌کند. پلکان هفتگانه‌ای در این بنا وجود داشت که فارغ از جنبه زیبایی فوق العاده خود می‌توانست نمادی از قرن هفتم باشد که سعدی در آن می‌زیسته است، اما متاسفانه باز هم پله‌ای به جای آن ساخته شد که بسیار بلندتر بود و برای بازدیدکنندگان ایجاد خستگی می‌کرد. کتیبه بالای سعدیه نیز پر است از غلط‌های تاریخی که البته در کتابم سعی در برطرف کردن و تصحیح این اشتباهات داشته‌ام. متاسفانه بر اثر بی تدبیری، تعدادی از سروهای کهنی که در دوره قاجار در این حیاط کاشته بودند، بریده شدند. منظره کلی این بنا بیشتر به قهوه خانه و نمایشگاه عرضه انواع خوراکی ها و صنایع دستی و غیره تبدیل شده است که شان شیخ را پایین آورده. چنین کارهایی بهتر است خارج از حیاط آرامگاه باشد.
چه پیشنهادی برای بهتر شدن وضعیت کنونی بنای سعدیه دارید؟
اگر یک جهانگرد خارجی یا حتی بازدیدکننده ایرانی یا هر شهروند شیرازی فقط چند متر از دیوار سعدیه دور شود، خود را در دریایی از غربت می‌یابد که با آنچه از سعدی خوانده در تناقض است. محله‌ای که سعدیه در آن قرار دارد، نیازمند توجه بیشتر مسئولان است؛ البته این فقط یکی از مسائلی است که باید حل شود، اما اهمیت فراوانی دارد.
چه انگیزه‌ای شما را برآن داشت تا در مورد سعدی و زندگی وی به مطالعه و تحقیق بپردازید؟
انگیزه من به 2 عنصر علاقه و ضرورت برمی گردد. ضرورت از این جهت که احساس می‌کردم مکتوبات عمیق و مستحکمی در خصوص آرامگاه سعدی و زندگی وی صورت نگرفته است و از طرفی به خاطر علاقه‌ای که به این شاعر نامدار و گرانقدر داشتم.
