کوچ زودهنگام عشایر

سیده ‌زهرا عباسی - خبرنگار

ستاد ملی کرونا تصویب کرده بود عشایر یک‌ماه کوچ خود را به عقب بیندازند و به جای اردیبهشت، در خرداد روانه ییلاق شوند. خشکسالی اما این مصوبه را به چالش کشیده و در بسیاری از استان‌ها کوچ زودتر از موعد همیشگی یعنی نیمه‌های اردیبهشت، شروع شده است. طبق اعلام سازمان هواشناسی، امسال اغلب استان‌ها و حتی عراق، ترکیه، سوریه، عربستان، افغانستان و بخش‌هایی از پاکستان بارندگی‌های کمتر از نرمال داشته‌اند و ایران امسال یکی از کم‌بارش‌ترین سال‌های آبی را در 50سال اخیر تجربه می‌کند. بارندگی کم در زمستان سال گذشته مراتع قشلاقی را در وضعیت بدی قرار داده است به‌طوری که اغلب عشایر برای تامین علوفه مورد نیاز دام و همچنین آب آشامیدنی خود دچار مشکل شده‌اند. با توجه به خشکسالی، کوچ زودهنگام عشایر برخلاف مصوبه‌های ستاد کرونا، اتفاق عجیبی نبود. با وجود این، مسئولان امور عشایری استان‌ها پیش‌بینی می‌کنند تبعات خشکسالی به همین جا ختم نمی‌شود و در چند‌ماه آینده با چالش بزرگی مواجه خواهیم شد.

بنابر گزارش منتشرشده درباره خشکسالی در روزنامه همشهری، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، خراسان‌ها، سمنان، گلستان، فارس و کرمانشاه در صدر جدول خشکسالی کشور در سال1400 قرار می‌گیرند. 
به‌طور کلی جنوب و نیمه‌شرقی کشور در دامنه خشکسالی‌های جدید قرار دارند و همچنین نیمه غربی و حتی استان‌های شمال‌غربی نیز بین 40 تا 15درصد بارندگی زیر نرمال دارند.
این آمار از خشکسالی در سال آبی جاری در حالی اعلام شده است که اتفاقا سیستان‌وبلوچستان، کرمان، فارس و خوزستان در نیمه جنوبی بیشترین جمعیت عشایری را دارند و نگرانی‌ زیادی درباره تامین آب آشامیدنی، آب مورد نیاز برای دام و تامین علوفه آنها مطرح است.

چالش تأمین علوفه 
جمعیت عشایری براساس سرشماری سال99، یک میلیون و 101هزار نفر است که به جز کردستان در همه استان‌های کشور پراکنده‌اند. در شرایط طبیعی از ۸۴میلیون هکتار مرتع ۳۴میلیون هکتار در اختیار عشایر قرار دارد تا 8.5میلیون تن علوفه دام‌هایشان را به‌صورت طبیعی تامین کنند و در کنار آن، سالانه یک میلیون و ۲۰۰‌هزار تن علوفه نیز از منابع داخلی و خارجی تأمین می‌شود. این در حالی است که با توجه به آمار سازمان هواشناسی، میزان بارش در کل کشور تاکنون نسبت به بلندمدت ۴۱درصد و نسبت به سال گذشته ۵۳درصد کاهش یافته است که بنا بر اعلام سازمان امور عشایری، هر یک میلی‌‌متر کاهش بارندگی، یک کیلوگرم از تولید علوفه در مراتع را کم می‌کند و این یعنی ۷هزار میلیارد تومان ضرر به‌دلیل کاهش علوفه در مراتع. با این شرایط ۴۱درصد کاهش بارش در ۳۴میلیون هکتار مرتع در اختیار عشایر نه‌تنها تولید علوفه را کاهش می‌دهد، بلکه مراتع را نیز فقیر می‌کند.
کرونا و کوچ ماشینی 
لرستان یکی از استان‌هایی است که براساس اعلام اداره امور عشایری تا امروز دو‌سوم از عشایر آن به مناطق ییلاقی کوچ کرده‌اند و جمعیت باقیمانده هم در مسیر هستند. مدیر حوزه ریاست امور عشایری لرستان با بیان اینکه بیشتر عشایر با توجه به مصوبه ستاد ملی کرونا به‌صورت ماشینی کوچ کرده‌اند، به همشهری می‌گوید:‌ «کوچ ماشینی هزینه زیادی روی دست عشایر گذاشته است و متأسفانه تا امروز هیچ کمک‌هزینه‌ای برای این مورد به آنها داده نشد.» «ملک‌مراد سپهوند» البته تأکید می‌کند کوچ ماشینی از دید عشایر به ضرر دام‌هاست و توضیح می‌‌دهد: «عشایر معتقدند سرعت در کوچ ماشینی موجب می‌شود دام‌ها یکباره از هوای گرم قشلاق به هوای سرد ییلاق منتقل و بیمار شوند. با وجود این، اغلب‌شان به ناچار به‌صورت ماشینی کوچ کردند.» او با بیان اینکه مراتع ییلاقی از نظر پوشش گیاهی فقیر هستند، تأکید می‌کند احتمالا عشایر در یکی دو‌ماه آینده به‌دلیل کمبود علوفه و گرانی نهاده‌های دامی با مشکلات بسیاری روبه‌رو شوند.

تنش‌های آبی در راه است
در کرمانشاه هم مانند لرستان، خوزستان و ایلام کوچ عشایر زودتر از موعد همیشگی شروع شده و حدود 30درصد به ییلاق رسیده‌اند و بقیه هم در مسیر هستند. مدیرکل امور عشایری کرمانشاه با بیان اینکه کوچ ماشینی با وجود همه هزینه‌ها در شرایط فعلی به نفع عشایر و همچنین جامعه شهری و روستایی در مسیر است، به همشهری می‌گوید: «در فصل قبلی کوچ پیشنهاد کردیم با توجه به هزینه بالای کوچ ماشینی به عشایر تسهیلات اختصاص یابد، اما تاکنون اعتباری به این منظور محقق نشده است.» «بهزاد محمدی» اما چالش اصلی عشایر را در سال‌جاری خشکسالی می‌داند و می‌افزاید: «خشکسالی ضربه زیادی به اقتصاد عشایر زده است و تبعات آن می‌تواند منجر به ایجاد تنش‌های ایلی و عشایری بر سر آب و مرتع، عرضه انبوه دام و کاهش قیمت آن، ترک زندگی عشایری، مهاجرت به حاشیه شهرها و افزایش مشاغل کاذب شود.» او البته از پیگیری‌های سازمان امور عشایری برای تامین نهاده‌های دامی مورد نیاز عشایر به میزان 100هزار تن برای کل کشور خبر می‌دهد و ‌می‌افزاید:‌ «امسال بیش از همیشه آبرسانی سیار و ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت باید مورد توجه باشد.» به‌گفته محمدی، یکی از پیگیری‌های امسال امور عشایری ارائه تسهیلات با ضمانت زنجیره‌ای است به‌طوری که عشایر برای یکدیگر ضامن شوند و بتوانند تسهیلات دولتی را دریافت کنند.
تست کرونا از عشایر 
کوچ عشایر و جابه‌جایی جمعیتی در اوج پیک چهارم کرونا در حال انجام است، اما به اعتقاد مسئولان استانی با توجه به شرایط خشکسالی عشایر چاره دیگری نداشتند. با وجود این، در برخی استان‌هایی که جمعیت ییلاقی عشایرشان از مناطق پرخطری چون خوزستان کوچ کرده‌اند، غربالگری در مبادی ورودی در حال انجام است. 
رئیس امور عشایری چهارمحال‌وبختیاری در این‌باره توضیح می‌دهد: «عشایر ما از استان‌های خوزستان و ایلام در حال ورود هستند و به همین دلیل اکیپ‌هایی از مراکز بهداشت به مبادی ورودی اعزام شده‌اند و در حال غربالگری عشایر هستند. 
خوشبختانه کرونا در بین جمعیت عشایری شیوع کمی داشت، زیرا عشایر بیشتر در مناطق کوهستانی و در فضای باز هستند و از مراکز جمعیتی روستایی و عشایری دورند.» «یحیی حسین‌پور» درباره واکسیناسیون عشایر هم توضیح می‌دهد: «عشایر اولویت خاصی برای واکسیناسیون ندارند و همان اولویت‌های اعلام‌شده چون بیماران خاص یا سالمندان بالای 60سال این قشر را هم شامل می‌شود.» حدود 10درصد از جمعیت عشایر چهارمحال‌و‌بختیاری هم کوچ کرده‌اند و بقیه در آستانه کوچ هستند، اما در این استان هم مانند سایر استان‌ها هیچ تسهیلاتی برای کمک‌هزینه کوچ ماشینی اختصاص نیافته است.

به جز کردستان، همه استان‌های کشور جمعیت عشایری دارند که تقریبا همه کوچ زودهنگام را شروع کرده‌اند. در استان‌های سردسیر چون آذربایجان شرقی هم که کوچ دیرتر و اواخر اردیبهشت اتفاق می‌افتد، امسال عشایر زودتر و در نیمه اول اردیبهشت حرکت خود را آغاز می‌کنند. این قشر یک‌میلیون‌نفری گرچه فقط کمی بیش از یک درصد جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند، اما با تولید 25درصد گوشت مورد نیاز کشور سهم مهمی از اقتصاد بر دوش دارند؛‌ سهمی که شیوع کرونا، کاهش مصرف گوشت قرمز، خشکسالی، کمبود علوفه و گرانی نهاده‌های دامی آن را به چالش کشیده است.  عشایر برای تهیه هر کیلوگرم علوفه باید ۶ تا ۸هزار تومان پرداخت کنند و در کنار آن هزینه چندمیلیونی برای هر کامیون انتقال دام یا علوفه هم روی دست‌شان گذاشته شده. با این شرایط مسئولان استانی امور عشایری پیش‌بینی می‌کنند در ماه‌های آینده با افزایش عرضه دام زنده و مولد در کشتارگاه‌ها مواجه خواهیم بود که ضرر بزرگی به اقتصاد عشایر و کشور وارد می‌کند.