حافظان آب‌های ایران در جنگ و تحریم

مقاومت در برابر زیاده‌خواهی‌ها در مرزهای آبی ایران، چه از نوع تجاوز دیکتاتور عراق، چه از نوع تحریم‌های ساکن کاخ سفید، خط‌مشی و اولویت تغییرناپذیر نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی است؛ نیرویی که این روزها با شناورهای سطحی و زیرسطحی، رادارها، ناوها و ناوبرها، موشک‌های زیرسطحی و اژدرها توانسته است به‌عنوان قدرتمندترین نیروی دریایی غرب آسیا ضمن حراست از مرزهای آبی ایران، امنیت تنگه‌ها را برای کشتی‌های تجاری و نفتکش‌ها تامین کند.

نیروی دریایی؛ انقلاب و جنگ
پیروزی انقلاب اسلامی، نیروی دریایی ارتش را هم مانند همه ارکان این نیرو تحت‌تأثیر قرار داد و بسیاری از افسران نیروی دریایی هم مانند دیگر افسران نیروهای هوایی و زمینی به سیل خروشان مردم پیوستند. همزمان با انقلاب1357 در ایران، قطع کمک‌های مستشاری به ارتش ایران به‌صورت عام و نیروی دریایی به‌صورت خاص هم آغاز شد. بسیاری از امکانات به سبب تحریم و خروج مستشاران نظامی قابلیت استفاده نیافت اما عزم برای استقلال در تولید تجهیزات و استفاده از همان دوران ابتدای انقلاب آغاز شد.  تحولات ابتدا در راستای خودکفایی آموزشی شروع شد و همزمان با توقف اعزام دانشجو به خارج از کشور دانشگاه علوم دریایی امام‌خمینی(ره) با 4دانشکده ناوبری و فرماندهی کشتی، مهندسی برق و الکترونیک و مخابرات دریایی، مهندسی مکانیک دریایی و رشته مدیریت و کمیسر دریایی تاسیس شد. همچنین مراکز آموزش‌های تخصصی در انزلی و رشت و دانشکده فرماندهی و ستاد نیروی دریایی آرام‌آرام در مسیر آموزش دریایی نیروهای تازه نفس توسعه یافتند.
جنگ تحمیلی 8ساله در غرب و جنوب کشور، مسئولیت نیروی دریایی در حراست از مرزهای آبی کشور را دوچندان کرد. با وجود هجمه غافلگیرکننده نیروهای بعث به کشور، نیروی دریایی ارتش به فاصله 2ماه توانست در یکی از سنگین‌ترین عملیات‌های خود، صدام حسین دیکتاتور عراق را متوجه این موضوع کند که ذره‌ای از مرزهای آبی جمهوری اسلامی تسلیم وی نخواهد شد. در عملیاتی موسوم به مروارید در آب‌های خلیج‌فارس، در روز هفتم آذر سال۱۳۵۹، نیروی دریایی با پشتیبانی نیروی هوایی ارتش، بندر ام‌قصر و 2سکوی نفتی مهم عراق؛ البکر و الامیه در ساحل اروندرود  را بمباران کرد. اهمیت عملیات مروارید به اندازه‌ای بود که پس از آن و به واسطه آسیبی که به نیروی دریایی ارتش بعث وارد شد، در عمل کارایی خود را دست‌کم تا سال‌های بعد از دست داد. همچنین با بمباران 2سکوی نفتی اشاره شده، صادرات نفت عراق از مسیر دریا به کندی پیش رفت و حتی متوقف هم شد.
این اما تنها دستاورد نیروی دریایی در طول 8سال جنگ نبود و شاید بتوان مهم‌ترین دستاورد این نیرو را پیشگیری از قطع صادرات نفت در طول جنگ تحمیلی دانست.

خودکفایی در تولیدات بومی
جمهوری اسلامی از آغاز دهه70 شمسی راه پرچالشی را برای تامین امنیت دریایی خود طی کرده؛ راهی که از ورود به عرصه ساخت زیردریایی‌ها، تجهیزات، شناورها تا ورود به آب‌های آزاد و اقیانوس‌ها گسترده است. مسیر خودکفایی در نیروی دریایی ارتش ابتدا بین سال‌های76-62 و با تعمیر ناوها و کشتی‌های آسیب‌دیده در جریان جنگ تحمیلی و رسیدگی و نگهداری از تجهیزات سالم آغاز شد. باور به توانستن در سال‌های پایانی دهه70 سبب شد که نیروی دریایی ساخت سامانه‌های کوچک اما مؤثر را آغاز کند، تعمیر ناوشکن سبلان و پیشگیری از نابودی کامل آن، فصل تازه‌ای در خودکفایی نداجا بود و با تعمیر این ناوشکن نیروی دریایی به نوعی از خودباوری رسید و از همان زمان در پروژه‌ای به نام موج، ساخت زیردریایی‌های کلاس جماران آغاز شد.
نیمه‌دوم دهه70 تا نیمه‌دوم دهه80 محور تحرکات نیروی دریایی در حوزه خودکفایی از موضوع تعمیر و نگهداری و تولیدات کوچک به طراحی و ساخت سامانه‌های مهم و البته پیچیده تغییر کرد. کلید طراحی و ساخت نخستین ناوشکن با ویژگی نشست و برخاست بالگرد در سال76 و پس از دستور مستقیم رهبر معظم انقلاب زده شد و ساخت اسکلت آن در سال85 تمام شد. تجهیز این ناوشکن باوجود تحریم‌ها بسیار دشوار بود ولی این دشواری، مسیر تازه‌ای از خودکفایی در نداجا را با طراحی و ساخت تجهیزاتی مانند سیستم‌های پرتاب موشک، رادارها، جنگ الکترونیک، ناوبری و توپخانه ایجاد کرد. این مسیر در گام‌های بعدی بسیار محکم‌تر طی شد و جمهوری اسلامی اقدام به طراحی و ساخت انواع شناورهای سطحی و زیر‌سطحی کرد. نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی امروز ثمره تلاش‌های خود در مسیر خودکفایی را در قامت ناوشکن‌های سنگین و پیشرفته‌ای چون «جماران» و «دماوند» می‌بیند. ناوشکن‌های «سهند» و «سینا» هم از ناوشکن‌های رزمی ارتقا یافته در نیروی دریایی است. ناو آموزشی و عملیاتی هم از مهم‌ترین دستور کارهای نداجا طی سال‌های گذشته بود که طراحی و ساخت ناوشکن خلیج‌فارس با طول دوبرابر ناوشکن‌های کلاس موج و تفاوت در قیافه و فرم تجهیزات توانست به این نیاز جمهوری اسلامی در دریاها پاسخ دهد. رادارهای فوق‌پیشرفته عصر، عصر بهینه و چشم عقاب هم به‌دست توانمند متخصصان نداجا طراحی و ساخته شد و ایران را در دسته کشورهای صاحب این تکنولوژی‌ها قرار داد. ورود به فاز تجهیزات زیرسطحی هم گام بلند دیگری در خودکفایی بود و نیروی دریایی ارتش توانست در ساخت زیردریایی‌ها هم موفقیت‌های بزرگی به‌دست آورد. زیردریایی طارق، نخستین زیردریایی ساخت ایران بود و پس از آن ویژگی‌های خاص آب‌های سرزمینی و مرزی ایران به‌ویژه در جنوب، طراحی و ساخت زیردریایی‌های خاص را ایجاب کرد. درپی آن زیردریایی نهنگ ساخته شد و پس از آن زیردریایی‌های غدیر و در مرحله پیشرفته‌تر زیردریایی فاتح ساخته شد. زیرسطحی 527تنی فاتح به‌عنوان یک زیردریایی نیمه‌سنگین تلقی می‌شود و تناژ آن در زیرسطح 593تن است. این زیردریایی از نظر مشخصات عملیاتی بسیار برتر از غدیر بوده و توانایی حرکت در عمق 200متر را به‌صورت عادی داشته و بیشینه عمق قابل دستیابی برای آن نیز 250متر است. فاتح توان دریانوردی به‌مدت 35روز را دارد. گرچه زیردریایی کلاس غدیر هم توانایی حمل تجهیزاتی چون اژدر را داشت اما در مرحله بعد نیاز به حمل تجهیزات بیشتر و سنگین‌تر در زیردریایی‌ها، نداجا را برای ساخت چنین تجهیزاتی مصمم کرد و پروژه بعثت برای پاسخ به این نیاز کلید خورد. زیردریایی بعثت به‌دلیل ابعاد بزرگ و تناژ بالای آن قابلیت حمل تسلیحات مورد نیاز را یافت. در این زیردریایی از موتورهای الکتریکی بدون جاروبک یا براشلس و پرتابگرهای عمودی موشک استفاده شده است. نصب موشک روی شناورهای زیر سطحی هم به‌عنوان یکی از اولویت‌های نیروی دریایی تعریف شد و بر همین اساس موشک زیرسطح به سطح جاسک2 به بهره‌برداری رسید.
در مسیر پرچالش رسیدن به‌خودکفایی، کارخانجات تولیدی اهرم اصلی بوده و هستند. در این کارخانه‌ها بود که زیردریایی طارق تعمیر و ناوشکن جماران و دنا در این کارخانه‌ها طراحی شد و به مرحله ساخت رسید. ناو موشک‌انداز سپر در آب‌های شمال کشور راه‌اندازی شد، رادار کنترل آتش «ثامن» روی ناو‌های موشک‌انداز نصب شد، سامانه‌های «مرصاد»، «اتوپایلوت دیجیتال»، «سوخت بومی موتور احتراقی اژدرها»، «پروژه دماوند»، «پوشش‌های نانویی»، «آزمایشگر موشک رعد»، «پروژه نقش»، «دفاع نقطه‌ای کمند»، موشک کروز دریایی قادر، ناو موشک‌انداز زره و خودروی تاکتیکی مکران۹۲۱، به سیستم دفاعی جمهوری اسلامی افزوده شد تا باور توانستن در ارتش جمهوری اسلامی به عرصه اجرا برسد. اوج این توانایی‌ها را می‌توان در ناوبندر مکران مشاهده کرد؛ ناوی فوق‌سنگین که هم ویژگی‌های ناو و هم بندر را داراست، هم لجستیکی است و هم رزمی. شناوری راهبردی که می‌تواند با اسکورت کشتی‌های تجاری ایران در خلیج عدن و شمال اقیانوس هند امنیت این کشتی‌ها را تامین کند.

حراست از مرزهای آبی کشور
پیشرفت‌های عظیم نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی محدود به این محورها نیست و این نیرو در مسیر حراست از مرزهای آبی کشور، مبارزه با دزدان دریایی، حضور در تنگه باب‌المندب و دریای سرخ و در نهایت تبدیل‌شدن به نیروی دریایی قدرتمند منطقه گام‌های بزرگی برداشته است. برخلاف هجمه‌های رسانه‌ای، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی به همان اندازه که در حوزه دفاع از مرزها و برخورد با متجاوزان مصمم و قاطع عمل می‌کند به همان اندازه هم در مسیر ایجاد همکاری‌های منطقه‌ای و حتی فرامنطقه‌ای درپی دیپلماسی دریایی است.