از سکوهای سن‌لورنزو تا کوچه‌های نجف
جای عالمان شیعه در سینما خالی است
مرتضی کاردر_روزنامه نگار
3روز پیش که پاپ به کوچه‌های تنگ و خاکی نجف پا گذاشت و در اتاقی ساده، عاری از جلال و جبروت واتیکانی و تصویری که از رهبران مسیحی در ذهن‌هاست، به دیدار آیت‌الله سیستانی رفت، شاید پرسش میلیون‌ها پیرو کلیسای کاتولیک این بود که آیت‌الله سیستانی کیست که رهبرشان برای دیدار او رفته و چه طیفی از مسلمانان را نمایندگی می‌کند؟
اهل سیاست و نخبگان و آنها که تحولات خاورمیانه را دنبال می‌کنند، نام آیت‌الله سیستانی را شنیده‌اند، اما عموم مردم دنیا شناخت چندانی از ایشان ندارند. چنین حکمی نه فقط درباره آیت‌الله سیستانی که درباره بسیاری دیگر از رهبران مذهبی مسلمانان صادق است. آنها اغلب در بیت‌های ساده خود بوده‌اند و کمتر دوربین‌های تلویزیون و سینما را به حریم خود راه داده‌اند؛ حتی میزان تصاویر آیت‌الله سیستانی که یکی از شناخته‌شده‌ترین عالمان شیعه در سراسر دنیا به شمار می‌رود نیز بسیار ناچیز است.
در سال‌های اخیر مستندسازان، به‌ویژه در ایران، سراغ روحانیان نامدار رفته‌اند و زندگی شماری از ایشان را به تصویر کشیده‌اند، اما خیلی از این مستندها ستایش‌آمیز و به سفارش بوده و براساس الگوهایی شبیه به هم ساخته شده است. گاهی هنر کارگردان توانسته است بعضی از مستندها را قدری متفاوت‌تر کند؛ همین و بس.
اما حکایت مسیحیت و سینما فرق می‌کند. سیمای رهبران مسیحی به شکل‌های گوناگونی در سینما به تصویر کشیده شده؛ از شکل‌های طنزآمیز اولیه که تا امروز هم ادامه دارد تا شکل‌هایی جدی‌تر و چالش‌برانگیزتر که به مسئله کفر و ایمان یا چالش با سنت‌های مسیحی در طول تاریخ یا حتی مسئله قدرت پرداخته‌اند.
یکی از آخرین و درخشان‌ترین نمونه‌های تصویر رهبران مسیحی در سینما فیلم «دو پاپ» است. دو پاپ به اتفاقی نادر در دنیای مسیحیت یعنی استعفای یک پاپ و انتخاب پاپ تازه می‌پردازد؛ اتفاقی که به‌گواهی تاریخ هر چند قرن یک‌بار ممکن است رخ دهد و هالیوود خوش‌اقبال بوده است که یکی از اتفاق‌های نادر در طول تاریخ در سال‌های آغازین قرن بیست‌و‌یکم به وقوع پیوسته است.
شخصیت‌های اصلی فیلم دو پاپ بندیکت شانزدهم (پاپ گذشته) و پاپ فرانسیس (پاپ فعلی)اند. بندیکت در سال ۲۰۱۳، پس از ۷ سال بودن در مقام رهبری کاتولیک‌های جهان، در پی سلسله اتفاق‌هایی تصمیم می‌گیرد استعفا و رهبری را به پاپ فرانسیس واگذار کند. نحوه مواجهه پاپ فعلی و پاپ آینده که 2گرایش متفاوت را در میان رهبران مسیحی نمایندگی می‌کنند و زمینه‌های تقابل بالقوه‌ای که درنهایت به تعامل ختم می‌شود، دو پاپ را به فیلمی جذاب برای عموم تماشاگران تبدیل کرده است.
وجه دیگری که به جذابیت فیلم می‌افزاید فاصله آشکاری است که فیلم از سیمای روحانی و شکوهمند رهبران مسیحی می‌گیرد؛ تصویری خاکستری که از دو پاپ، به‌ویژه پاپ دوم ترسیم می‌شود؛ پاپی که از جنس مردم است و دغدغه‌های روزمره‌ای مثل عموم مردم دارد، طرفدار تیم فوتبال سن‌لورنزو است، با اتوبوس شهری سفر می‌کند، در دوره کاردینالی خیلی‌وقت‌ها لباس کشیشی به تن نمی‌کند و... .
فیلم در عین حال روایت 2نوع از مسیحیت، یعنی مسیحیت بنیادگراتر در مقابل مسیحیت معتدل‌تر و رحمانی‌تر نیز هست؛ تقابلی که در نهایت مسیحیت رحمانی پیروز آن است. طنز ملایمی که به همه فیلم تسری یافته حلاوت فیلم را دوچندان کرده است.
دنیای اسلام و عالمان مسلمان هنوز حتی به مرز هیچ‌یک از این اتفاق‌ها در سینما نزدیک هم نشده‌اند و تصویر روحانیان مسلمان در سینما تصویر چندتکه‌ای است که کنار هم گذاشتنشان نمی‌تواند سیمای روشنی از ایشان به‌دست دهد.
اگر کسی از مسلمانان فیلم دو پاپ را تماشا کرده باشد، که بسیاری از مسلمانان در سراسر دنیا تماشاگران رسمی و غیررسمی فیلم بوده‌اند، سفر پاپ فرانسیس به نجف برایش عجیب نبوده است. پاپ فرانسیسی که در فیلم تصویر شده است فردی اهل گفت‌و‌گو و تعامل است که به دیدار یکی از رهبران مسلمانان می‌رود.
