امارات در مسیر عقب‌نشینی

سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار

آیا امارات به مرزهای خود بازمی‌گردد؟ این پرسش در ماه‌های اخیر از سوی بسیاری از تحلیلگران و رسانه‌ها مطرح شده است. امارات، شیخ‌نشینی عربی است که از سال2014 به قدرتی تعیین‌کننده در بسیاری از تحولات بزرگ خاورمیانه و شمال آفریقا تبدیل شد؛ از کودتای مصر و جنگ لیبی گرفته تا بحران سوریه و البته از همه مهم‌تر، جنگ یمن. اگرچه هیچ ناظر آگاهی نمی‌تواند نقش تأثیرگذار امارات در تحولات منطقه‌ای سال‌های اخیر را انکار کند اما در عین حال نقاط ضعف بنیادین این کشور نظیر مساحت محدود، اقتصاد مصرفی و کاملا وابسته به نفت، سرمایه‌گذاری خارجی و همچنین نیروی بومی ناکارآمد، نظریه قدرت و نفوذ «پایدار» این کشور را همواره به چالش کشیده است. به‌عبارت دیگر روشن است که امارات با تکیه به شبکه روابط خارجی خود و تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه رهبرانش توانسته نقشی متفاوت از سایر کشورهای عربی خلیج‌فارس در منطقه داشته باشد، اما آیا این نقش همیشگی و ضربه‌ناپذیر است؟
پژوهشگاه سیاسی کارنگی در سال2019 با انتشار گزارشی در این‌باره، قدرت خارجی امارات را به عوامل ناپایداری نظیر ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ مرتبط دانسته و پیش‌بینی کرده بود با تغییر شرایط بین‌المللی، نقش این کشور در منطقه نیز محدود خواهد شد. از آنجا که بسیاری دیگر از مراکز پژوهشی و تحلیلگران نیز نگاه مشابهی درباره نقش منطقه‌ای امارات داشتند، حالا با روی کار آمدن دولت بایدن بار دیگر این موضوع به مرکز توجه رسانه‌ها بازگشته است. در همین زمینه پایگاه خبری تحلیلی بلومبرگ روز گذشته با انتشار گزارشی به نقل از چندین منبع در دولت آمریکا و همچنین ابوظبی مدعی شد امارات برنامه‌ای جامع برای کاهش حضور منطقه‌ای خود در دوران بایدن را دنبال می‌کند. این برنامه شامل باز تعریف نقش منطقه‌ای امارات، کاهش نظامی‌گری و تأکید بر حل بحران‌ها با استفاده از دیپلماسی می‌شود. البته نشانه‌های این تغییر از ماه‌ها قبل، پیش از انتشار گزارش بلومبرگ نمایان شده است.

تغییر رفتار امارات در جبهه‌های مختلف
جنگ یمن: بدون شک مهم‌ترین نشانه تغییر استراتژی امارات در سیاست خارجی این کشور به پرونده یمن مربوط می‌شود. امارات از اوایل سال 2020خروج نظامی از جنگ یمن و کاهش نقش‌آفرینی مستقیم در این کشور را آغاز کرد. اگرچه امارات همچنان بخشی از ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی به شمار می‌رود اما عملا نقش پیشین خود در جنگ یمن را کنار گذاشته است. انور قرقاش، وزیر مشاور پیشین امارات در امور خارجی ‌ماه گذشته در واکنش به مواضع انتقادی دولت جدید آمریکا نسبت به عملکرد ائتلاف عربی در جنگ یمن گفت: امارات از این جنگ خارج شده و دیپلماسی را به‌عنوان گزینه اصلی برای حل بحران‌های باقیمانده در یمن انتخاب کرده است. شکست ترامپ در انتخابات و افزایش تهدیدهای نظامی انصارالله به‌عنوان دو علت اصلی عقب نشینی امارات از جنگ یمن عنوان شده بود.
بحران لیبی: مجموعه احزاب و قبایل لیبی سرانجام در‌ماه گذشته موفق شدند بر سر تشکیل دولت ائتلافی موقت به توافقی مهم دست یابند. این مذاکرات طی 3سال گذشته به‌دلیل فشار متحدان خلیفه حفتر، ازجمله امارات و مصر بی‌نتیجه مانده بود. به گزارش شبکه الجزیره، این کشورها اصرار داشتند تا پیش از پیروزی حفتر بر دولت وفاق ملی در طرابلس، توافقی برای تشکیل دولت ائتلافی صورت نگیرد. اما این شرایط به فاصله کوتاهی پس از پیروزی بایدن تغییر کرده و تمامی موانع از سر راه تشکیل دولت انتقالی برداشته شد. امارات که تا پیش از این دولت مورد حمایت ترکیه و قطر در طرابلس را «گروهی تروریستی» می‌نامید، ازجمله نخستین کشورهایی بود که از توافق اخیر برای تشکیل دولت لیبی استقبال کرد.
دریای سرخ و ساحل آفریقا: روزنامه واشنگتن پست هفته گذشته با استناد به منابع محلی و تصاویر ماهواره‌ای مدعی شد امارات پایگاه نظامی تازه تاسیس خود در بندر اریتره را تعطیل کرده است. این پایگاه از اهمیت بالایی برای برنامه‌های نظامی امارات در لیبی و یمن برخوردار بود. از سوی دیگر شبکه الجزیره نیز مدعی کاهش حضور شبه نظامیان مزدور سودانی در پایگاه‌های اماراتی در ساحل دریای سرخ شده است. این شبه نظامیان طی سال‌های اخیر برای انجام ماموریت‌های مختلف در جنوب یمن، شرق لیبی و یا دیگر کشورهای بحرانی منطقه به‌کار گرفته می‌شدند. پایگاه بلومبرگ در این‌باره می‌نویسد: انتشار اخباری مبنی بر سازماندهی حمله تروریستی به سفارت امارات در اتیوپی، نشانه‌ای از پر هزینه بودن سیاست‌های این کشور در خاورمیانه و آفریقاست؛ سیاست‌هایی که زمان تغییر آنها فرارسیده است.
ایران و توافق هسته‌ای: مخالفت‌های گسترده امارات با توافق هسته‌ای بر کسی پوشیده نیست. این کشور طی سال‌های گذشته از شبکه لابی و رسانه‌ای خود نه‌تنها برای تخریب این توافق، بلکه برای افزایش فشارهای تحریمی علیه ایران با جدیت استفاده کرده است. اما حالا به‌نظر می‌رسد رفتار امارات در این پرونده نیز مانند سایر تحولات منطقه‌ای دستخوش تغییر شده است. مقامات دیپلماتیک این کشور طی هفته‌های گذشته بارها بر ضرورت حل مشکلات ایران و آمریکا از طریق دیپلماسی و اجتناب از تنش سخن گفته‌اند.
محاصره قطر: امارات عامل اصلی در شکست تمام تلاش‌های دولت ترامپ برای حل بحران خلیج‌فارس تا اواخر سال2020 بود. قدرت تأثیر‌گذاری امارات در این بحران به‌گونه‌ای بود که روزنامه نیویورک‌تایمز مدعی شد ولیعهد ابوظبی مستقیما با پیشنهاد تلفنی ترامپ برای مصالحه با قطر مخالفت کرده است. اما این مخالفت‌ها پس از تغییر وضعیت نظرسنجی‌های انتخاباتی به سود جو بایدن تغییر کرد و امارات سرانجام با پایان محاصره 4ساله قطر موافقت کرد. مذاکرات موفق هفته اخیر میان ابوظبی و دوحه به میزبانی کویت، به خوبی تغییر سیاست‌های این کشور در حوزه خلیج‌فارس را نشان می‌دهد.