واکاوی وقایع زمینه‌ساز بحران

علی‌الله سلیمی- نویسنده و منتقد ادبی

بسیاری از آثار ادبی مطرح در ایران و جهان به‌نوعی وامدار رویدادهای سیاسی و اجتماعی عصر خود هستند و در این حوزه اگر نویسند‌ه‌ای با شناخت کافی از وقایع سیاسی و اجتماعی اطراف خود به سراغ سوژه‌های ملتهب و فراگیر برود و همزمان از قلم توانا هم برخوردار باشد، طبعا آثار به‌مراتب ماندگارتری خلق می‌کند. یکی از نمونه‌های تازه‌ در این بخش، رمان «گزارش اندوه» محمود جوانبخت است که نویسنده وقایع سال88 را در محوریت حوادث داستان خود قرار داده است. قهرمان داستان جوانبخت مرد میانسالی است که در پی وقایع 16آذر 88 به‌واسطه دستگیری فرزندش که دانشجوست به سمت اتفاق‌ها کشیده می‌شود. او که سابقه سال‌ها حضور داوطلبانه در جبهه‌ها طی دوران دفاع‌مقدس را دارد، از وقایع پیش‌آمده شوکه است و برای رسیدن به پاسخ‌های قانع‌کننده برای خودش، به گذشته خود و اطرافیانش گریزی می‌زند و در این میان، به واکاوی بسیاری از وقایع زمینه‌ساز واقعه 16آذر 88 می‌پردازد. قهرمان داستان «گزارش اندوه» اتفاق‌های مهم و تأثیرگذار طی سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا زمان واقعه محوری داستان را مرور می‌کند و به رهیافت‌های تازه‌ای می‌رسد که اتفاقا سؤال‌های تازه‌ای را در ذهن او ایجاد می‌کند. نکته کلیدی در این داستان، روایت یا گزارش تقابل 2دیدگاه متضاد در بستر وقایع سیاسی و اجتماعی ایران معاصر است که راوی و قهرمان داستان به‌عنوان نماینده نسلی که بعد از انقلاب در دوران دفاع‌مقدس میداندار وقایع بوده و هنوز هم با همان دیدگاه بر سر آرمان‌های خود ایستاده است نقش‌آفرینی می‌کند و در مقابل، فرزند راوی قرار دارد که به‌عنوان یک دانشجو نگاه تازه و متفاوتی به جریان‌های سیاسی و اجتماعی معاصر دارد. نویسنده از برخورد قهرآمیز نسل پیشین با نسل جدید انتقاد می‌کند و سعه‌صدر را گزینه مناسبی برای عبور از بحران‌های مقطعی معرفی می‌کند.