تجارت/سقوط 96درصدی صادرات ایران به اروپا در تحریم

تجارت کالایی ایران و اتحادیه اروپا در 10سال اخیر با نوسان‌های زیادی همراه بوده و تحریم، متهم ردیف اول این اتفاق است؛ به‌گونه‌ای که حتی احیای تجارت با قاره سبز پس از امضای برجام نیز فقط تا اعمال تحریم‌های ظالمانه از سوی ترامپ دوام می‌آورد.
به گزارش همشهری، بررسی آمارهای مربوط به تجارت خارجی کشورمان نشان می‌دهد، در سال2011 میلادی مجموع ارزش تجارت ایران و اتحادیه اروپا 27.2میلیارد یورو و تراز تجاری دو‌طرف، مثبت 6.6میلیارد یورو به نفع ایران بوده است؛ اما در سال‌2020 و در سایه تحریم‌ها، ارزش تجارت ایران با این اتحادیه 83.6درصد افت کرده و به 4.46میلیارد یورو رسیده است. نکته قابل‌توجه این است که بخش عمده این کاهش ناشی از محدودیت شدید برای صادرات ایران بوده که با سقوط 95.8درصدی از 16.91میلیارد یورو در سال‌2011 به 710میلیون یورو در سال‌2020 رسیده و تراز تجاری با اروپا نیز به بیش از منفی 3میلیارد یورو به زیان ایران تبدیل شده است.

ریزش 16میلیارد یورویی صادرات
در ابتدای دهه‌90، یعنی در سال‌2011 میلادی، تجارت ایران با اتحادیه اروپا بالغ‌بر 27میلیارد و 200میلیون یورو مشتمل بر حدود 17میلیارد یورو صادرات ایران به اتحادیه اروپا و 10.3میلیارد یورو نیز واردات این اتحادیه از ایران بوده است. بررسی‌های معاونت اقتصادی اتاق تهران نشان می‌دهد این تجارت یک سال بعد با تشدید تحریم‌های ایران وارد روند کاهشی شده و البته افت صادرات در مقایسه با واردات بیشتر بوده است. با تداوم این روند کاهشی تا سال‌2014، عملا بخش عمده صادرات ایران به اروپا متوقف شده و تراز تجاری ایران با اتحادیه اروپا از مثبت 6.6میلیارد یورو در سال‌2011 به منفی 5.2میلیارد یورو در سال‌2014 می‌رسد و رکورد بیشترین کسری تراز تجاری ایران و اروپا در 10سال اخیر شکسته می‌شود. در ادامه با امضای برجام، تجارت دوجانبه رونق دوباره می‌گیرد و در سال‌2017 به 20میلیارد و 670میلیون یورو می‌رسد تا تراز تجاری بار دیگر مثبت 710میلیون یورو به نفع ایران باشد، اما این بهبود نیز پایدار نیست و بلافاصله با اعمال تحریم‌‌های ترامپ علیه ایران، افول تجارت با اروپا آغاز می‌شود به‌گونه‌ای که ارزش تجارت دو‌طرف در سال‌2019 از 5میلیارد یورو فراتر نمی‌رود. در این دوره همچنان فشار بر صادرات ایران سنگین‌تر است و دوباره تراز تجاری ایران و اروپا به منفی 3.7میلیارد یورو می‌رسد و در ادامه به‌واسطه شیوع کرونا و محدودتر‌شدن واردات ایران از اروپا در سال‌2020، تجارت ایران و اروپا رکورد پایین‌ترین رقم در 10سال را می‌شکند و البته تراز تجاری با افت واردات ایران تا منفی 3.04میلیارد یورو بهبود می‌یابد.

مقصر کاهش صادرات
بررسی آمارها نشان می‌دهد در سال‌های 2013 تا 2015 و 2019 تا 2020 دلیل اصلی کاهش صادرات ایران به اتحادیه اروپا، افت شدید صادرات در گروه کالایی «سوخت‌های معدنی و روان‌کننده‌ها» بوده که تحت‌تأثیر اعمال محدودیت‌های بیشتر بر فروش نفت ایران رخ داده است. در سال‌2011 صادرات ایران در این گروه کالایی به اتحادیه اروپا حدود 6.15میلیارد یورو بوده که در سال2020 با افت 98.4درصدی به کمتر از 96میلیون یورو رسیده است. در اثر این تحولات، بیشترین سهم از کل صادرات ایران به اتحادیه اروپا در سال‌2020 به گروه کالایی «مواد‌غذایی و حیوانات زنده» اختصاص داشته که 41درصد صادرات ایران را شامل شده و پس‌ازآن «مواد شیمیایی و سایر محصولات مرتبط» 18.5درصد، «سوخت‌های معدنی و روان‌کننده‌ها» 13.4درصد و «کالاهای صنعتی طبقه‌بندی‌شده برحسب مواد» 12.4درصد از صادرات ایران را تشکیل داده است.

واردات عمده از قاره سبز
در سال‌های 2011 تا 2020 یعنی از سال‌90 تا 98، بیشترین ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا به ماشین‌آلات و تجهیزات حمل‌ونقل اختصاص داشته و حتی در سال‌هایی که مراودات تجاری ایران با اتحادیه اروپا به‌شدت کم شده و واردات ایران از این گروه کالایی نیز تحت‌تأثیر قرار گرفته، همچنان رتبه نخست واردات ایران به این کالاها اختصاص داشته است. براساس آمارها، کمترین سطح واردات به ماشین‌آلات و تجهیزات حمل‌ونقل از اروپا به سال‌2020 اختصاص داشته که رقم آن از 1.3میلیارد یورو فراتر نرفته اما در همین سال نیز 33درصد کل واردات ایران از اروپا مربوط به این گروه کالایی بوده است. در سال‌2011 که تجارت ایران و اروپا در اوج بود، ایران 5.5میلیارد یورو ماشین‌آلات و تجهیزات حمل‌ونقل وارد کرده و این میزان واردات تا سال‌2020 حدود 64درصد افت کرده است. دومین کالای وارداتی عمده از اروپا به ایران نیز مواد شیمیایی بوده که در سال‌2020 حدود 27درصد کل واردات ایران را شامل شده است.

رفاقت به سبک آلمانی‌ها
بررسی مقاصد صادراتی ایران در اتحادیه اروپا نشان می‌دهد در 10سال اخیر به‌واسطه تشدید تحریم‌ها و کاهش مراودات تجاری ایران با اتحادیه اروپا، بسیاری از مقاصد صادراتی کشورمان در اتحادیه اروپا از دست رفته است. به‌عنوان‌مثال، در سال 2011، ایتالیا، اسپانیا و یونان، 3مقصد اصلی ایران در اتحادیه اروپا بودند که جمعا حدود 12میلیارد یورو از صادرات ایران در آن سال را به‌خود اختصاص می‌دادند، اما از سال2012 که افول صادرات ایران به این اتحادیه آغاز شد، بخش قابل‌توجه واردات این 3کشور از ایران نیز کاهش پیدا کرد. امضای برجام در اواخر سال‌2015 باعث شد که در سال‌2016 صادرات ایران به اتحادیه اروپا احیا شود و در این سال، فرانسه که پیش‌تر جزو مقاصد صادراتی عمده ایران در اتحادیه اروپا نبود، جایگاه نخست را از آن خود کرد و ایتالیا و اسپانیا در رده‌های بعدازآن قرار گرفتند. در سال‌های‌2017 و 2018 صادرات ایران به ایتالیا افزایش قابل‌توجهی پیدا کرد و جایگاه خود به‌عنوان بزرگ‌ترین مقصد صادراتی ایران را از فرانسه پس گرفت، اما دوباره در سال2019 با خروج ایالات‌متحده آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، دوباره صادرات ایران به اتحادیه اروپا دستخوش تغییراتی شد و فقط صادرات ایران به آلمان در مقایسه با سایر مقاصد مهم صادراتی در اروپا، کاهش قابل‌ملاحظه‌ای را تجربه نکرد و این کشور به‌عنوان نخستین مقصد صادراتی ایران در اتحادیه اروپا جای گرفت. نکته جالب اینکه آلمان در طول 10سال گذشته عمده‌ترین صادرکننده اروپایی به ایران نیز بوده و همواره نسبت به سایر کشورها در سطح بالاتری قرار داشته است. در سال‌2011، از میان 27کشور عضو اتحادیه اروپا، گروه کالایی «ماشین‌آلات و کالاهای صنعتی» عمده وارداتی ایران بوده و 16کشور اروپایی ماشین‌آلات و کالاهای صنعتی به ایران فروخته‌اند اما واردات ایران از آلمان نسبت به سایر کشور در سطح بالاتری قرار داشته است. حتی در سال2020 نیز که تعداد فروشندگان‌ تجهیزات و ماشین‌آلات به ایران نصف شده و به 8کشور رسیده، همچنان بیشترین میزان فروش به آلمان تعلق گرفته است.