دوران سخت و پرفشاری داشتیم

علیرضا بیگلری- رئیس انستیتو پاستور ایران

 پس از انتشار اخبار شیوع بیماری کرونای جدید یا همان کووید-19 در چین، انستیتو پاستور ایران در ادامه رسالت یکصد ساله‌اش، خود را موظف دانست تا وارد میدان مبارزه با این بیماری شود؛ همانطور که قبلا در ریشه کنی بیماری‌هایی مثل طاعون و آبله، پیشقدم و پرچمدار بود. انستیتو پاستور ایران بلافاصله شروع به مطالعه درباره این بیماری کرد، توانست روش‌های تشخیصی را به تکامل برساند و ابزار لازم برای تشخیص درست این بیماری را در اختیار گیرد. 
بعد از شناسایی نخستین موارد بیماری در ایران در آخر بهمن‌ماه سال گذشته، مسئولیت کمیته تشخیص آزمایشگاهی کووید-19 به انستیتو پاستور ایران سپرده شد. بعد از آن بود که جلسه‌ها با حضور مدیران وزارت بهداشت در انستیتو پاستور ایران برای حوزه‌های مرتبط با تشخیص این بیماری تشکیل شد. در این جلسات، چندین تصمیم اساسی گرفته شد که یکی از آنها این بود که تمام نمونه‌های آزمایشگاهی کشور از حدود 750بیمارستان به انستیتو پاستور ایران فرستاده شود.
 در آن زمان، هیچ استانی امکان تشخیص آزمایشگاهی این بیماری را نداشت. حتی بیمارستان‌های تهران هم به جز چند مرکز، مابقی، نمونه‌ها را به انستیتو پاستور ایران می‌فرستادند. آن روزها بسیار پرفشار و سخت بود. در عین حال براساس تصمیمی که یکم اسفند‌ماه گرفته شد، قرار بر این شد تا کار آموزش کارکنان آزمایشگاهی دانشگاه علوم پزشکی کشور، از سوی انستیتو پاستور ایران انجام شود.

 این نخستین قدم برای تشکیل شبکه ملی تشخیص آزمایشگاهی کووید-19 در کشور بود. همین اتفاق سبب شد تا در اواخر اسفندماه تعداد آزمایشگاه‌های تأیید شده برای تشخیص به 75 واحد برسد و اکنون پس از یک سال، بیش از 350آزمایشگاه تشخیصی تأیید شده در کشور وجود دارد که با یک دستورالعمل واحد و هماهنگ با انستیتو پاستورایران، موارد ابتلا به کووید-19 را تشخیص می‌دهند.
 در کنار راه‌اندازی این شبکه، تامین نیازهای آزمایشگاهی و کیت‌های تشخیصی کار بسیار سختی بود که در روزهای اولیه واقعا یکی از تنگناها و مشکلات اصلی‌ به شمار می‌رفت. آن زمان، کیت‌‌های تشخیصی در بازارهای بین‌المللی هم به سختی پیدا می‌شد و بخشی از کیت‌های مورد استفاده در کشور، اهدایی بود. همین مسئله سبب شد تا سوم اسفند، فراخوان شناسایی تولیدکنندگان داخلی کیت‌های تشخیصی کووید-19 از طرف کمیته آزمایشگاهی تشخیص به محوریت انستیتو پاستور ایران اعلام شود و با کمک معاونت علمی فناوری ریاست‌جمهوری و معاونت تحقیقات وزارت بهداشت، شرکت‌های مرتبط شناسایی و معرفی شوند.
 مسلما کیت‌های اولیه نواقص زیادی داشت، اما به‌تدریج تولید‌کننده‌های داخلی توانستند ما را درهمه انواع کیت‌ها ازجمله کیت‌های تشخیصی مولکولی، سرولوژی و آنتی‌ژنی بی‌نیاز کنند. در کنار همه اینها با توجه به اینکه نیاز به کیت در روزهای اول خیلی زیاد بود تصمیم گرفته شد به جای اینکه از سه ژن برای تشخیص استفاده شود، از یک ژن استفاده کنیم، تا در عین حفظ کیفی تشخیص در زمان و مواد مصرفی، صرفه‌جویی شود. این کیت‌ها به‌زودی برای تشخیص بیماران بستری در بیمارستان‌های کشور مورد استفاده قرار گرفت و منجر به کاهش موارد مرگ‌ومیر در بیمارستان‌ها شد.
در کنار همه اینها، مطالعات تحقیقاتی برای شناسایی ابعاد مختلف بیماری و جهش‌های ویروس در انستیتو پاستور ایران آغاز شد که مطالعات برای تولید واکسن یکی از آنها بود. در یک‌سال گذشته، کشور یکی از سخت‌ترین دوران‌های خود را در مبارزه با یک بیماری واگیر پشت سر گذاشت، اما در اوج یک بحران توأم با تحریم‌های شدید، فرصت‌های بزرگی در اختیار کشور قرار گرفت.
 در این مدت شبکه تشخیصی مولکولی راه‌اندازی شد که امروز یکی از ابزارهای مهم تشخیص به شمار می‌رود؛ همچنین این اپیدمی باعث شد تا توانمندی و خودکفایی کشور در ساخت کیت‌های تشخیصی اتفاق بیفتد. در کنار همه اینها کارهایی که برای تولید واکسن صورت گرفت، منجر شد تا کشور 10 تا 20سال در زمینه زیرساخت‌های تولید واکسن، پیشرفت کند. در زمینه تولید واکسن، انستیتو پاستور ایران کار مشترکی هم با کشور کوبا انجام داد.
 هر چند که قبلا هم با کوبا واکسن هپاتیت B تولید مشترک انجام داده بود و کار تولید واکسن پنوموکوک برای کودکان هم به‌طور مشترک با این کشورهمچنان ادامه دارد. در ارتباط با واکسن کرونا هم، طی هفته‌های آینده واکسن کوبایی ایرانی وارد کارآزمایی نهایی یا فاز سوم خواهد شد و پس از پایان، وارد عرصه تولید می‌شود.
کسانی که امروز در عرصه‌های مختلف به‌ویژه تولید واکسن فعالیت می‌کنند، به مثابه آرش‌های کمانگیرند که تلاش می‌کنند تا مرزهای علمی کشور را فراتر تعیین کنند. مدافعان سلامت در تمام یک سال گذشته، صمیمانه از جان مایه گذاشتند و شجاعانه ایثار پرمهری داشتند که در تاریخ ماندگار خواهد شد. در این مدت برای تامین دارو و سایر امکانات فشار زیادی بر سیستم بهداشت و درمان کشور وارد شد. 
به همین دلیل از مردم می‌خواهیم تا پشتوانه مدافعان سلامت باشند و به دانشمندانی که روی تولید واکسن کار می‌کنند، دلگرمی دهند تا واکسن بتواند مصون بخش جامعه در برابر این بیماری باشد.