شوراها؛ ویترین مشارکت

ابراهیم علیپور-  پژوهشگر اجتماعی

در عصر حاضر بی‌شک یکی از اساسی‌ترین موضوعات در هر نظام سیاسی، مشارکت و عضویت شهروندان در انجمن‌ها و نهادهای مدنی و فعالیت‌شان در احزاب سیاسی است. همچنین در عرصه ملی و بین‌المللی هرچه میزان مشارکت مردم افزایش یابد، جایگاه و اعتبار آن نظام ارتقا می‌یابد. فکر تأسیس شوراها به‌عنوان راهکاری برای جلب مشارکت عمومی مردم در ایران سابقه نسبتاً طولانی دارد و از انقلاب مشروطه تا به امروز، مجلس بیش از 40قانون برای تأسیس و فعالیت امور انجمن‌ها و شوراهای محلی به تصویب رسانده است. اصل هفتم قانون اساسی بیان می‌دارد که شوراها، مجلس شورای اسلامی، شورای استان، شهرستان، شهر، محل، بخش، روستا و نظایر اینها از ارکان تصمیم‌گیری و اداره امور کشور به شمار می‌روند. به این ترتیب می‌توان گفت شوراها رکن چهارم در کنار 3‌رکن دیگر قدرت در ایران محسوب می‌شوند؛ یعنی رکن مردمی که در قالب شوراها در اداره امور کشور نقش دارند. در جوامع دمکراتیک شوراهای محلی، به‌عنوان ابزار مردم سالاری و جلب مشارکت مردم، هزاران نفر از مردم عادی را در امر حکومت محلی دخالت می‌دهند و به این ترتیب مانع از تمرکز قدرت در حکومت مرکزی می‌شوند.
هم‌اکنون ۱۱۷هزار نفر عضو شوراهای اسلامی شهر و روستا در کشور هستند و همچنین در تهران بیش از 4هزار شورایار در ۳۵۲ محله تهران با رأی مردم انتخاب شده و به‌عنوان حلقه واسطه مردم و مدیریت شهری فعالیت دارند. در واقع استدلال قانون اساسی این است که شوراها می‌توانند به‌تدریج نهادهای مدنی را تقویت کنند، امور مردم را به‌دست خودشان بسپارند و سطوح میانی و پایینی جامعه را در روند سیاسی دخالت دهند.
قانون، وظیفه نظارت و تصمیم‌گیری در مورد عملکرد شهرداری را بر عهده شوراها گذاشته و موقعیت بالقوه نیرومندی به آنها داده است. یکی از وظایف شوراهای شهر انتخاب شهردار است که بودجه چندین هزار میلیاردی شهر را در اختیار دارد که تصویب آن نیز بر عهده شورای شهر است. در این بین، شوراها در ایران با وجود اهمیت و جایگاهی که دارند، هنوز نزد مردم ناشناخته ‌هستند. البته حتی در کشورهایی که سابقه طولانی در برگزاری انتخابات شوراهای محلی دارند هم معمولاً میزان مشارکت مردم در انتخابات شوراها کمتر از انتخابات مجلس ملی و ریاست‌جمهوری است؛ اما کارکردشان و اهمیت آنها در تصمیم‌گیری‌های شهری و روستایی تفاوت‌های بسیاری با ایران دارد. با آنکه در قانون اختیارات و وظایف ویژه‌ای برای شوراها درنظر گرفته شده اما در عمل با گذشت بیش از 20سال از تشکیل شوراها این اختیارات به آنها واگذار نمی‌شود و به بهانه‌ها و ترفندهای مختلف سعی می‌شود شوراها جنبه تشریفاتی داشته باشند.
این در حالی است که با توجه به نزدیک شدن به فعالیت دوره پنجم مدیریت شهری اما هنوز فرصت هست که شوراها در سراسر کشور، مطالبه‌گری خود را همچنان و حتی پرقدرت‌تر از گذشته داشته باشند. این مسئله از آن جهت اهمیت دارد که تعداد نمایندگان مجلس شورای اسلامی با سابقه مدیریتی در عرصه‌های شهری و روستایی بسیار بالاست و آنها با درک درستی که از وضعیت شهرها دارند می‌توانند نسبت به این مطالبه‌گری پاسخ مثبتی دهند و پیگیر افزایش قدرت حکومت‌های محلی باشند. اینکه فراکسیون مدیریت شهری مجلس بیش از 190عضو دارد، فرصتی بی‌نظیر به‌حساب می‌آید تا با شنیدن صدای واحد از سوی شوراها، در جهت تحقق خواسته دیرین نهادهای محلی و مردمی، تلاش بیشتری نسبت به گذشته داشته باشند.