فوت و فن نوشتن/ طرحِ داستان و دستمال شعبده‌بازها

فرزام شیرزادی- نویسنده و روزنامه نگار

چرا برای نوشتن داستان و رمان، طرح اهمیت ویژه دارد؟ شاید به‌نظرتان استفاده از طرح برای نوشتن داستان و رمان به دلخواه نویسنده باشد. اما چنین نیست. داستان‌نویس باید – و ناچار است – از طرحی منسجم برای نوشتن داستانش بهره ببرد.
البته این به آن معنا نیست که از قبل بنشیند و فکر کند و نقشه بکشد که برای داستانی که قرار است بنویسد از چه مصالحی استفاده کند، از کجا شروع کند، چه نتیجه‌ای بگیرد، چه پیامی داشته باشد و پایان داستان چگونه باشد. این یعنی طرح با نوشتن فرمول برای داستان متفاوت است. جان اشتاین‌بک، نویسنده رمان «خوشه‌های خشم» می‌گوید: «اگر قرار باشد رمانی 400صفحه‌ای بنویسید و مدام به ‌فکر این باشید که چطور 400صفحه سفید را پرکنید، فاتحه کار خوانده است. بنابراین شروع کنید به نوشتن، ولو روزی یک صفحه و براساس فرمول-طرح‌های از پیش تعیین‌شده هم ننویسید. داستان‌هایی که براساس طرح‌های از پیش تعیین‌شده نوشته می‌شوند و نویسنده داستان را در یک چارچوب خاص به‌جای می‌آورد، آثار خوبی از آب درنمی‌آیند.»
با استناد به توصیه جان اشتاین‌بک باید گفت: داستان‌هایی که براساس فرمول نوشته می‌شوند محکوم به فراموشی و فنا هستند. اما این را هم به‌خاطر داشته باشیم که فرمول طرح نیست. در واقع طرح در داستان، تنها چیزی است که اگر همه‌چیز را از داستان بگیرید، باز هم باقی‌می‌ماند.
نویسنده باید در طرح اولیه از توصیف صحنه‌ها و حوادث زائد بپرهیزد. علاوه بر این هنگام خلق طرح داستان باید به زیبایی‌شناسی توجه و تا آنجا که می‌تواند صحنه‌ها، گفت‌وگوها و کنش‌های داستانی را دقیق و سنجیده ترسیم کند.
طرح در واقع همان شالوده داستان است. همان‌که شرکت‌های بزرگ سینمایی اگر بتوانید یک طرح داستانی خوب و مورد قبول را در یک تا 2صفحه به آنها بدهید، حتما آن ‌را از شما می‌خرند.
گوستاو فلوبر، نویسنده صاحب نام فرانسوی که رمان «مادام بواری» را نوشته و به طرح رمان‌هایش بسیار اهمیت می‌داد می‌گوید:«باید برای داستانی که می‌خواهید بنویسید طرحی جذاب درنظر بگیرید. طرح خوب در کنار داستان‌گویی گرم و گیرا مخاطب را جذب می‌کند.»
فلوبر می‌گوید: « خواننده را مجذوب کنید. باید داستانی را پیش چشم خواننده ظاهر کرد که مثل دستمال ابریشمی شعبده‌بازها که از زیر ساعت شان درمی‌آورند خیره‌کننده باشد.»