فرار از مرکز

سعید برآبادی  
 
در فاصله سال‎‌‎های ابتدایی دهه 90، معماری شکل و رنگ تازه‎‌‎ای به‎‌‎خود می‎‌‎گیرد که بخش عمده آن مرهون جایزه‎‌‎های معماری داخلی و خارجی است. ناگهان از اواسط دهه 80 و با گشایش بین‎‌‎المللی سال‎‌‎های پایانی کار سیدمحمد خاتمی، بخشی از معماری ایران و خصوصا آن بخش‎‌‎ها که به‎‌‎دست معماران جوان‎تر ساخته شده این امکان را می‎‌‎یابد که سری در میان سرهای جشنواره‎‌‎ها و مسابقات بین‎‌‎المللی درآورد و نتیجه شگفت‌آور است؛ تولد نسل تازه‎‌‎ای از معماران جوان با رویکردی کاملا متفاوت نسبت به معماران دهه‎‌‎های قبل تاریخ معاصر.
سفیدی مطلق در اقامتگاه اسکی بارین
ساخت ساختمانی سفیدرنگ و عجیب در ارتفاعات شمشک، داوران جایزه معمار سال1390را وادار به اعطای جایزه دوم به شرکت مشاور استودیو ری‎‌‎را کرد. 10هزار مترمربع در اختیار عباس ریاحی فرد، فریناز رضوی نیکو و تیم همکارانشان در این استودیو قرار گرفت تا سازه‎‌‎ای متفاوت، مبتنی بر زمینه و منطبق با نوع کاربری آن بسازند. آنها به تجربه می‎‌‎دانستند که شکل اثر باید همخوانی قابل ملاحظه‎‌‎ای با عوارض جغرافیایی و پوشش زمین در منطقه داشته باشد. ایده اولیه را هم از پناهگاه‎‌‎های ساخته شده توسط ساکنان بومی قطب شمال الگوبرداری کردند با این تفاوت که به جای استفاده از بلوک‎‌‎های یخی روی یکدیگر، از لایه‎‌‎های توپوگرافی استفاده شد. طرح مورد نظر در سال1390یک افتخار داخلی کسب کرد و به فراخور آن، به سمت مسابقات و جشنواره‎‌‎های بین‎‌‎المللی راه افتاد. طلیعه تازه‎‌‎ای برای معماری معاصر که پیش‌تر جز مواردی استثنایی، همواره در چهارچوب کشور و حتی پایتخت امکان بروز و جلوه داشت.
تحرک در خانه شریفی‎‌‎ها
این سلسله گزارش در طول بیش از 100شماره صبر کرد تا به فرصتی این چنین برسد و علیرضا تغابنی یکی از مهم‎‌‎ترین چهره‎‌‎های معماری معاصر را به بهانه ساخت خانه شریفی‎‌‎ها به خوانندگان خود معرفی کند. خانه شریفی‎‌‎ها یکی از پرافتخارترین معماری‎‌‎های مسکونی قرن اخیر است به‎‌‎طوری که توانسته آوازه خود را فراتر از جایزه معمار -که داخلی‎‌‎ست- به دنیا برساند. مغز متفکر این پروژه مسکونی که 1630مترمربع مساحت داشت، معمار پروژه، علیرضا تغابنی است. اکنون کپی‎‌‎های فراوانی از ایده «خانه متحرک» او ساخته شده است اما در سال1388 که پیشنهاد ساخت این بنا به او داده شد، کارفرما جز یک خانه لوکس با ستون‎‌‎ها و سردیس‎‌‎های مرمری چیزی نمی‎‌‎خواست. معمار در طراحی خود به جغرافیا و بافت منطقه سه و خصوصا محله دروس که پایگاه این بناست تمرکز می‎‌‎کند و برای رسیدن به خانه‎‌‎ای که بتواند تنوع اقلیمی فصول مختلف در این ملک را با کمترین میزان انرژی، پشت سر بگذارد سراغ معماری متحرک می‎‌‎رود؛ معماری‎‌‎ای که در آن نور، گرما و انرژی به وسیله دیوارها و دیگر جداکننده‎‌‎های متحرک، تنظیم می‎‌‎شود.
 پل طبیعت ارج می‎‌‎بیند
در فاصله سال‎‌‎های1388تا 1393، پل طبیعت به تصویب رسید، مسابقه‎‌‎ای برای طراحی آن برگزار و در نهایت طرح لیلا عراقیان به تأیید و اجرا رسید. درباره این پل کاربردی که بیش از 270متر طول دارد و دو بخش کریدور فضای سبز قلب تهران را به یکدیگر متصل می‎‌‎کند احتمالا بارها شنیده‎‌‎اید و نیاز به توضیح مجدد نداشته باشد. این طرح با اینکه توانست توسط داوران جایزه آقاخان به موفقیتی شگرف برسد اما بعید نیست که درنظر بسیاری از منتقدان، یک سازه معماری کامل محسوب نشود یا حتی در این فهرست جایی نداشته باشد. با این همه عراقیان و تیمش با ساخت این پروژه توانستند دانش و توان معماری و سازه‎‌‎ای کشور را به شیوه‎‌‎ای متفاوت از قبل به دنیا نشان دهند.
چهارسو؛ این بار مدرن!
قرار بود چهارسو در قلب بازار موبایل ایران به‎‌‎عنوان رقیب باکلاس پاساژ علاءالدین متولد شود؛ مجموعه‎‌‎ای شیک‎‌‎تر و جذاب‎‌‎تر با افزونه‎‌‎های فرهنگی و سینمایی برای یکی از شلوغ‎‌‎ترین نقاط تجاری تهران. شرکت امید نیک کیش، استودیو بن سار شهر را به‎‌‎عنوان مشاور معماری و شرکت ارشد سازه توس (هنزا) را به‎‌‎عنوان پیمانکار برمی‎‌‎گزیند و عملا طراحی بنا در اختیار محمد مجیدی از فارغ‌التحصیلان دانشگاه شهید بهشتی قرار می‎‌‎گیرد. طراحی 330باب مغازه، 1000واحد پارکینگ در کنار 5سالن سینمایی در سایتی که در شلوغ‌ترین نقطه شهر قرار گرفته، با تلاش شبانه‌روزی تیم و استفاده از امکانات سرمایه‎‌‎گذار محقق شده و پس از 3سال در سال1393به بهره‎‌‎برداری می‎‌‎رسد. انتخاب سالن‎‌‎های سینمایی این مجتمع برای جشنواره‎‌‎ فیلم فجر، نشانی از مقبول بودن طراحی این عمارت برای چهره‎‌‎های دولتی دارد هرچند گروهی آن را تکه‎‌‎ای جداافتاده از بافت و زمینه خیابان جمهوری می‎‌‎دانند.