سیگنال هایی برای نفت و درآمدهای ارزی ایران

رضا زندی-روزنامه‌نگار و تحلیلگر حوزه انرژی

«جو بایدن؛ رئیس‌جمهور جدید آمریکا در ‌ماه فوریه (حداکثر تا 50روز دیگر) به برجام بازمی‌گردد.» این خبر در کانال‌های دیپلماتیک به جریان افتاده و سیگنال‌هایش نیز به ایران رسیده است. با وجود این، تصریح می‌کنم که تحولات مرتبط با ایران و آمریکا، چنان پیچیده است که نمی‌توان هیچ خبری را به‌صورت قطعی اعلام کرد. گاه ممکن است همه‌‌چیز، تحت‌تأثیر یک مولفه در زمان کوتاهی تغییر یابد. وضعیت صادرات نفت و درآمدهای نفتی ایران، در ماه‌های آینده چطور خواهد شد؟ بازار ارز ایران که تابع دلارهای نفتی است بر کدام مدار خواهد چرخید؟
1-با فرض بازگشت جو بایدن به برجام در‌ماه فوریه، زیرنظر گرفتن وضعیت عرضه و تقاضا در بازار نفت، مولفه‌ای مهم برای نحوه و میزان ورود نفت ایران به بازار است. در این میان تحلیل رفتار عربستان سعودی، به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت اوپک و کشوری که به همراه عراق، امارات و البته روسیه، بیشترین سهم بازار ایران را از آن خود کرده مهم است. وزیر انرژی عربستان، هفته گذشته، بلافاصله پس از سیزدهمین اجلاس وزرای اوپک و غیراوپک اعلام کرد که این کشور، به‌صورت داوطلبانه یک میلیون بشکه از تولید نفت خود را در ماه‌های فوریه و مارس کاهش می‌دهد.
2- رفتار عربستان را می‌توان در چند سناریوی جداگانه تحلیل کرد: الف)‌به‌محض رفع تحریم‌ها لاجرم تولید و صادرات نفت ایران افزایش خواهد یافت. پس برای حفاظت از قیمت‌های بالای نفت، از هم‌اکنون تولیدشان را کم کرده‌اند تا به هنگام بازگشت ایران به بازار، اعلام نشود که به‌خاطر ایران، عربستان تولید نفتش را کم کرده است. ب) سابقه تاریخی نشان داده است که هر وقت عربستان در تولید مستمر نفت در اعداد از قبل ذکر شده، مشکل فنی داشته یا تعمیراتی در پیش گرفته، داوطلبانه از تولیدش کاسته است تا به بازار شوک وارد نکند. ج) وزیر انرژی عربستان، در جلسه اوپک  از کاهش یک میلیون بشکه‌ای به‌عنوان «سورپرایز» یاد کرده و آن را تصمیم سطوح بالای حاکمیتی خوانده که یک شبه حاصل نشده است. آیا عربستانی که رفیق گرمابه و گلستان ترامپ بوده، حالا می‌خواهد سیگنال مثبتی برای همراهی با بایدن بدهد؟ د) در یک سناریو، ممکن است فکر کنند حداقل تا ‌ماه آوریل، تولید نفت ایران افزایش نخواهد یافت. بنابراین از 2‌ماه قبل تر آن، عربستان تولید خود را کم کرده است تا در روز موعد، زیر بار کاهش زیاد برای باز کردن بازار به‌نفع ایران نرود. یعنی بار بیشتر کاهش را به دوش بقیه از جمله روسیه بیندازد. (با توجیه اینکه قبلا کاهش داده است.) ه‍) ممکن است عربستان وضعیت تقاضا را در ماه‌های آتی بدتر از پیش‌بینی‌ها دیده باشد و به خاطر تامین بودجه‌اش با کاهش زود هنگام، مانع از کاهش قیمت نفت شده باشد. و) با کاهش یک میلیون بشکه‌ای تولید نفت عربستان، قیمت نفت برنت به بالای 55دلار صعود کرد. حالا عربستان هم می‌تواند اینطور بنماید که بازیگر اصلی بازار نفت است؛ هم وقتی تولید نفت ایران افزایش یافت، قیمت نفت بیش از حد پایین نیابد،  و هم غیرمستقیم پیام داده باشد که سد راه ورود ایران به بازار نشده است. سناریوهای بیشتری می‌توان برای رفتار عربستان تصویر کرد.
3- پیش‌بینی این است که با رفع تحریم‌ها، محدودیت‌های صادراتی نفت ایران نیز برداشته شود. آنگاه ایران با سناریوی دولت می‌تواند روزانه 2میلیون‌و300هزار بشکه و با سناریوی مجلس یک‌میلیون‌و500هزار بشکه نفت بفروشد. اجازه بدهیم یک سناریو هم برای صادرات رسمی روزانه یک‌میلیون بشکه‌ای هم درنظر بگیریم. هرکدام از این سناریوها که محقق شود و پول آن به کشور برگردد، بر بازار ارز تأثیر مثبت خواهد گذاشت. به‌ویژه اگر، لغو تحریم‌های بانکی، دسترسی به منابع ارزی خارجی ایران را ممکن کند. نظیر پول مان در کره‌جنوبی.
4- امروز در تهران، یک ‌میلیارد و200میلیون دلار قرارداد نفتی با شرکت‌های ایرانی امضا می‌شود. قراردادهایی برای افزایش و نگهداشت تولید در میادین نفتی مان در حوزه شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب و شرکت ملی فلات قاره (در خلیج‌فارس). این سومین مرحله، از چنین قراردادهای بزرگی است. پیامش هم روشن است. نفت ایران در دوره تحریم‌ها بسیار به سختی افتاده و توسعه‌اش کند شده؛ اما متوقف نشده و ننشسته است. همانگونه که در همین دوره تحریم، صادرات نفت و فرآورده‌اش را ادامه داده است. وزیر نفت، چندی پیش به روسیه رفت و پیش‌بینی‌ام این است که در صورت رفع محدودیت‌های کرونایی از سوی چینی‌ها، به‌زودی به چین برود. اینطور که پیداست در دوره جدید، از شرکت‌های نفتی روسی و چینی بیش از قبل استقبال خواهد شد. اگر شرکت‌های غربی نیز بیایند که رقابت خوبی شکل خواهد گرفت!