آسیب کرونا به جامعه جمع‌گرا

حمیدرضا بوجاریان- خبر‌نگار

 بررسی‌های اخیر نشان داده که آموزش و ارتقای آگاهی عمومی به کاهش انگ‌زنی در جامعه کمک می‌کند. ازاین‌رو دهمین همایش علمی سلامت روان و رسانه با حضور جامعه‌شناسان و نخبگانی که با مسائل فرهنگی کشور آشنا هستند برگزار شد. در این همایش که به شکل وبینار و آنلاین از روز گذشته آغاز شد و تا عصر امروز ادامه دارد، موضوع انگ و مفهوم عام آن و اثر گذاری اش در بسترهای مختلف اجتماعی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل کارشناسان قرارگرفته است. در این همایش روانپزشکان و متخصصان حوزه اجتماعی در بخش‌های مختلف با ارائه آمارها و تحلیل‌های به روز از عملکرد اجزای مختلف فعال در اجتماع تلاش کرده‌اند، تصویری واقعی از آنچه کرونا در ایران بر جای گذاشته است ارائه کنند.

حمایت‌های بیمه‌ای؛ نیاز بیماران روانپزشکی

ارسیا تقوا، دبیر علمی دهمین همایش سلامت روان و رسانه با اشاره به اینکه انگ اکنون به یکی از چالش‌های جامعه تبدیل شده است و باید برای انگ زدایی از افرادی که به آنها برچسب زده می‌شود تلاش کرد، گفت: انگ به بی‌عدالتی‌های اجتماعی و تبعیض به گروهی از افراد جامعه که تفاوت‌هایی با دیگران دارند منجر می‌شود. وقتی به کسی انگ می‌زنیم قدم لازم را برای کنار گذاشتن فرد از جامعه برداشته‌ایم. این رفتار آغاز فرایندی تخریبگر است که به وارد شدن خسارت به فرد و اطرافیان او منجر می‌شود. وی با تأکید بر اینکه اختلالات روانی، بخش مهمی از جامعه را درگیر خود می‌کند و در شرایط وقوع پاندمی مانند کرونا می‌تواند اثرات به‌مراتب بدتری را با خود به همراه داشته باشد، افزود: تجربه نشان می‌دهد بسیاری از افرادی که انگ می‌خورند، برای درمان خود اقدامی نمی‌کنند یا با تأخیر برای درمان اقدام می‌کنند. این تأخیر در درمان می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی، هم برای فرد و هم برای اطرافیان او شود. مشکلاتی که برخی از آنها قابل جبران نخواهد بود. این روانپزشک با بیان اینکه انگ‌زنی در جوامع، سابقه‌ای طولانی دارد، اما تلاش برای درمان افرادی که برچسب خورده‌اند قدمت زیادی ندارد، ادامه داد: تلاش علمی برای کم کردن مشکلات بیماران روانی سابقه طولانی ندارد. به ندرت بیماری روانی در جوامع، کنار سایر اختلالات عالم طب دیده می‌شوند. با اینکه آموزه های علمی دلایل این اختلالات را نشان می‌دهد، اما عده‌ای هنوز مایلند مشکلات روانی را به کیفر رفتارها پیوند بزنند و این اختلالات را دلیلی بر گناهان افراد معرفی کنند که این رویه خود انگی دیگر بر همه انگ‌هایی است که به این دسته افراد زده می‌شود. وی با انتقاد از کم توجهی دولت‌ها در زمینه اختصاص منابع لازم برای درمان بیماران مبتلا به اختلالات روانپزشکی گفت: با وجود آشنایی مسئولان با بیماری‌های روانی ناشی از انگ، کمترین بودجه و پوشش بیمه‌ای برای این بیماران برقرار شده و این خود عاملی شده تا بیماران روانپزشکی از دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی مورد نیاز خود بی‌بهره 
بمانند.

آشنایی‌زدایی از زندگی عادی خطر جدی کروناست
معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تهران نیز در این همایش، اثرات کرونا را در زندگی اجتماعی مردم گسترده توصیف کرد و گفت: در 11‌ماه گذشته روال عادی زندگی اجتماعی مردم مختل شده و تغییرات زیادی کرده است. با گذشت نزدیک به یک‌سال از شیوع ویروس، به‌نظر می‌رسد دیگر نمی‌توان از لفظ تغییرات موقت در زندگی دوره کرونا و پس از آن یاد کرد و باید بار این تغییرات را در سال‌های آینده نیز بر دوش کشید. محمدرضا جوادی‌یگانه، آشنایی‌زدایی از زندگی عادی را خطری جدی برای آینده روحی و روانی مردم ایران دانست و با بیان اینکه امروزه نمی‌توانیم مانند گذشته با دیگران در ارتباط باشیم، افزود: جامعه ایران جامعه‌ای جمع‌گراست و کم شدن ارتباطات در زندگی مردم اثر منفی خود را خواهد گذاشت. وی با بیان اینکه شهرداری تهران از ابتدای شیوع ویروس کرونا، در قالب 8نظرسنجی به بررسی تغییرات در شاخص‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مردم در پایتخت اقدام کرده است، گفت: از نیمه اسفند سال گذشته تا ابتدای آذر، 8نظرسنجی ازسوی شهرداری تهران در ابعاد مختلف انجام شد. در این نظرسنجی‌ها موفق شدیم نقشه‌ای از واکنش مردم پایتخت به موضوع کرونا و تأثیرات این ویروس را در زندگی آنها ترسیم کنیم.معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تهران، با تشریح جزئیات برخی از نظرسنجی‌های انجام شده توسط مدیریت شهری در ایام کرونا به‌نظرسنجی شماره6 شهرداری درباره تأثیرات کرونا بر رفتارهای اجتماعی مردم پایتخت اشاره کرد و افزود: در نظرسنجی شماره6 شهرداری که مرداد امسال برگزار شد، 39درصد پاسخ دهندگان به‌نظرسنجی رکود اقتصادی، 27درصد مشکل روابط فردی، 19درصد بالا رفتن سطح بهداشت فردی و عمومی، 13درصد افزایش ترس، 2/5 درصد کاهش سفر و21درصد نیز سایر موارد را اعلام کرده بودند.جوادی‌یگانه، در ادامه با بیان اینکه موضوع اعتماد عمومی به مسئولان در بازه‌های زمانی مختلف درنظرسنجی‌ها پایش شده است و مردم پاسخ‌های معناداری به سؤالات داده‌اند، گفت: میزان بی‌اعتمادی به آمار رسمی تا قبل از نیمه اسفند در افکار عمومی کاهش یافته بود، اما نرخ اعتماد به آمارهای اعلام شده در پایان اسفند به 55درصد افزایش یافت. وی اضافه کرد: در نیمه فروردین، اعتماد مردم به آمارهای رسمی مسئولان دوباره با افت چنددرصدی به 48درصد کاهش یافت، اما در ابتدای اردیبهشت و آغاز بحث شروع طرح ترافیک، اعتماد به 58درصد رسید و مجددا در نیمه خرداد به 44درصد کاهش یافت. معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تهران با تأکید بر اینکه، روند سینوسی اعتماد و بی‌اعتمادی در مقاطعی که حکمرانی سلامت به شکل جدی‌تری پیگیری شد، درصد اعتماد به تصمیمات مسئولان افزایش یافت، گفت: با اتخاذ سیاست‌های سختگیرانه‌تر و اجرای درست‌تر تصمیمات، اعتماد مردم به آنچه مسئولان بر آن تأکید کردند، روند افزایشی پیدا کرد؛ به‌گونه‌ای که میزان اعتماد مردم به مسئولان و سیاست‌های مقابله‌ای آنان با بحران کرونا به 51 و درنهایت به 57درصد افزایش یافت.

چگونه اعتماد ساختیم و از بین بردیم؟ 
معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تهران با بیان اینکه در ابتدای شکل‌گیری کرونا اما و اگر درباره زمان شروع، مکان آغاز همه‌گیری در کشور و نیز مباحثی درباره ارتباط ایران و چین و نقش آن در انتقال ویروس به کشور مطرح شد، گفت: با اطلاع‌رسانی دقیق و هوشمند درباره شیوع ویروس در دیگر کشورها، قانع‌سازی‌ مردم اتفاق افتاد و مردم اعتماد بیشتری به تصمیم‌ها و اخبار منتشر شده از سوی مسئولان پیدا کردند. این اعتماد زمانی به اوج خود یعنی به 67درصد رسید که همه دستگاه‌های حاکمیتی و دولتی با یکدیگر همسو شده و مجموع اقداماتی را در دستور کار خود قرار دادند که توانست بر افزایش اعتماد عمومی به مسئولان نزد افکار عمومی کمک کند و نقطه قوت آن را می‌توان در رفتار مردم در روز طبیعت سال‌جاری مشاهده کرد. او در ادامه با بیان اینکه با وجود کسب موفقیت در ساخت اعتماد در جامعه، برخی رفتارها، تصمیم‌ها و ضعف‌ها منجر به فروریختن دامنه اعتماد در مقاطعی از شیوع ویروس کرونا در کشور خصوصا در تهران شد، به علل کاهش اعتماد مردم اشاره کرد و گفت: متأسفانه، در ارزیابی‌های انجام شده، از اردیبهشت به بعد با رهاشدگی در تصمیم‌ها و اجرای سیاست‌های موفقی که در ماه‌های قبل از آن در حال اجرا بود، روبه‌رو شدیم. اتخاذ سیاست‌های متضاد با یکدیگر، کاهش قاطعیت در اجرای سختگیرانه تدابیر بهداشتی و نیز به درازا کشیدن مدت بیماری و خستگی مردم از وضعیت، سبب کاهش اعتماد عمومی به سیاست‌های مقابله‌ای در حوزه کرونا و در نتیجه موجب شیوع موج دوم کرونا و رسیدن تعداد جانباختگان به مرز 500نفر در روز شد.

وقتی سلامت اولویت دوم مردم شد 

عضو هیأت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران، طولانی شدن روند بیماری، نبود سیاست‌های حمایتی از سوی تصمیم‌گیران و افزایش مشکلات معیشتی را بسترساز تغییر اولویت‌های اجتماعی مردم در برخورد با بیماری کرونا ارزیابی کرد و با بیان اینکه شهرداری در یک نظرسنجی فراگیر از میان شهروندان تهرانی با پاسخ‌های قابل‌تاملی درباره اولویت‌های اول مردم پایتخت در روزگار کنونی روبه‌رو شده است، گفت: در یکی از نظرسنجی‌های انجام شده از مردم پرسیدیم که اولویت‌های اول و دوم خود را در شرایط شیوع کرونا بیان کنند. برخلاف انتظار، 51درصد پاسخ‌دهندگان اشتغال را اولویت اول و 49درصد سلامت را اولویت دوم خود اعلام کردند این پاسخ به آن معنا بود که مردم دچار مشکلات معیشتی شده و نیازمند حمایت برای گذران زندگی هستند. معاون شهردار تهران برگی دیگر از نظرسنجی‌ها و نتایج حاصل از آن را ارائه کرد و گفت: در یکی دیگر از نظرسنجی‌های انجام شده از مردم تهران، 35درصد پاسخ‌دهندگان اعلام کردند معیشت آنها به‌کار روزمره گره خورده است. چنین عددی به‌معنای این بود که تعطیلی‌های گسترده منجر به وارد شدن فشار سنگینی بر خانوارها شده است.

افزایش تعارضات خانوادگی در عین تعامل 
معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تهران، با بیان اینکه پیمایش میدانی افکار عمومی و تأثیر کرونا بر تغییرات رفتاری جمعیت، داده‌های ارزشمندی را در اختیار کارشناسان علوم اجتماعی درباره نحوه شکل گرفتن رفتارهای جدید در دوره کرونا ارائه کرده است، گفت: به هم پیوستگی خانوادگی در ایران از الگوهای ریشه‌دار در جامعه ماست. درنظرسنجی انجام شده از سوی شهرداری، شهروندان در پاسخ به این سؤال که آیا با شیوع ویروس به دورهمی خانوادگی رفته‌اند یا از برگزاری چنین دورهمی‌هایی خودداری کرده‌اند، 60درصد پاسخ‌دهندگان اعلام کردند با آغاز شیوع ویروس به مهمانی خانوادگی نرفته‌اند و 38درصد نیز پاسخ دادند که در مهمانی‌ها به‌شدت محدود شرکت کرده‌اند. با این پیمایش و پاسخ‌های ارائه شده بود که سیاست منع تردد از ساعت21 در تهران و کشور اجرایی شد تا جلوی دورهمی‌های شبانه گرفته شود؛ سیاستی که توانست تعداد جانباختگان را بعد از مدت‌ها دورقمی کند. 

حمایت عمومی از توقف برنامه‌های مذهبی 
جوادی‌یگانه، در ادامه و در بخش دیگری از سخنان خود در این همایش علمی، با اشاره به برخی مخالفت‌های اولیه از سوی بعضی افراد در حوزه فعالیت‌های دینی و اصرار این دسته از افراد برای تعطیل نشدن فعالیت‌های دینی و مذهبی عمومی در جامعه، از اجرای نظرسنجی از مردم پایتخت درباره موافقت یا مخالفت آنها برای تعطیل شدن فعالیت‌های دینی به‌دلیل شیوع کرونا، خبر داد و گفت: اوایل شیوع کرونا، به‌رغم اظهارنظرهای غیررسمی افرادی که مرجعیت رسمی دینی نداشتند، تعطیلی فعالیت‌های دینی در این ایام مورد سؤال بود. رهبری انقلاب و مراجع بلافاصله با همراهی کامل خود مانع از برگزاری نمازجمعه و فعالیت بقاع متبرکه شدند و این همراهی با پشتیبانی 82درصدی مردم در‌ ماه مبارک رمضان و 72درصدی آنها در‌ ماه محرم در مخالفت با برگزاری مراسم مذهبی همراه شد.

همه درگیر اختلالات روانپزشکی هستیم 
رئیس سابق انجمن علمی روانپزشکان ایران نیز در دهمین همایش علمی سلامت روان و رسانه، به نقش سلامت روان در ارتقای کیفیت زندگی اشاره کرد و گفت: سلامت روان نقش محوری و اساسی در بهبود کیفیت زندگی افراد دارد؛ چراکه با تقویت سلامت روان می‌توان نقش اجتماعی شهروندان را در جامعه تقویت کرد و با این اقدام، از اجتماعی سالم‌تر و پویاتر برخوردار بود. مریم رسولیان با بیان اینکه، سلامت روان بخش جدانشدنی از سلامت فیزیکی است و نباید بین این دو تفاوتی قائل شد، افزود: سلامت روان فقط نبود بیماری نیست، بلکه تشخیص محدودیت‌ها و توانمندی‌های فرد است و اینکه فرد بتواند سازگاری سازنده‌ای با استرس‌های معمول در زندگی داشته باشد. در چنین شرایطی فرد باید بتواند کارایی و بهره‌وری مناسبی داشته باشد و قادر باشد به جامعه کمک کند. او با اذعان به اینکه کرونا اثرات مخربی بر روح و روان انسان‌ها بر جای گذاشته است و همه طبقات اجتماعی از این موضوع متاثر شده‌اند، گفت: افراد با سطح درآمدی پایین، کادر درمان و خانواده‌های آنان، مبتلایان و بهبودیافتگان از بیماری و نیز آنهایی که بر اثر بیماری عضوی را از دست داده‌اند زیر شدیدترین فشارهای روانی ناشی از این بیماری هستند.

عوارض روانی کرونا 
رسولیان با بیان اینکه، افراد بسیاری به بیماری کرونا مبتلا شده و از نظر پزشکی بهبود ظاهری پیدا کرده‌اند، اما عوارض روانپزشکی ناشی از بیماری را با خود حمل می‌کنند، گفت: مطالعات گسترده‌ای درباره بیماران بهبود یافته از کرونا و عوارض روحی و روانی ناشی از بیماری انجام شده است. براین اساس، ثابت شده است رابطه دوسویه‌ای میان سلامت روان و کووید-19 وجود دارد. او توضیح داد: براساس مطالعه اخیر، 90روز بعد از تشخیص کرونا، 20درصد افرادی که بیماری کرونای آنها تأیید شده است، دچار نشانه‌های بیماری روانپزشکی مانند بی‌خوابی، استرس و وسواس‌های خاص شده‌اند؛ این در حالی است که از هر 4نفری که دچار این نوع اختلالات شده، یک نفر هرگز سابقه اختلالات روانپزشکی نداشته است.

بیماران روانپزشکی  بیشتر کرونا می‌گیرند 

این روانپزشک با بیان اینکه، کرونا، بیماران روانپزشکی را بیشتر از سایر گروه‌ها درگیر خود می‌کند، بر اهمیت مراقبت بیشتر از بیماران روانپزشکی در ایام کرونا تأکید کرد و گفت: اختلالات روانپزشکی در مبتلایان به کووید دوبرابر بیشتر از سایر بیماری‌های عفونی است. براساس مطالعات انجام شده از سوی متخصصان، 65درصد مبتلایان به اختلالات روانپزشکی به بیماری کرونا مبتلا شده‌اند و از این‌رو اهمیت دارد از این دسته از بیماران که مستعد ابتلا به کرونا هستند، بیشتر از قبل مراقبت شود.

سیاستگذاری سلامت؛ نیازمند مشارکت همگانی 
رئیس سابق انجمن علمی روانپزشکان ایران، در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه در همه مطالعات اجتماعی، 85درصد عوامل مؤثر بر سلامت روان خارج از حوزه سلامت قرار دارد، بر لزوم سیاستگذاری‌های درست و مشارکت همگانی در تدوین این سیاست‌ها برای کاهش تبعات منفی ناشی از اختلالات روانپزشکی در جامعه تأکید کرد و گفت: تامین سلامت روان بدون سیاستگذاری مستمر در بخش‌های مختلف سیاستگذاری کشور ناممکن است. در زمان شیوع ویروس کرونا شاهد بودیم که رفتار مردم در شیوع ویروس یا توقف انتشار و گسترش آن نقش مستقیمی داشت. برای پیشگیری از بیماری نیازمند تغییر گسترده سبک زندگی مردم بوده و هستیم و این تغییر با درخواست یا دستور شکل نمی‌گیرد. وی ادامه داد: این نشان می‌دهد مردم و رفتارهای آنان مهم است و اگر می‌خواهیم رفتارهای مردم را در جهت درست ساماندهی کنیم و به آن جهت دهیم، باید زیرساخت‌های قبل از بحران را تامین کرده باشیم.