شاخ‌های پرسود

مرضیه ثمره‌حسینی_روزنامه‌نگار

صحبت از گوزن که می‌شود، تصویر گوزن زرد ایرانی در ذهن نقش می‌بندد؛ گونه‌ای زیبا که در معرض خطر انقراض قرار دارد. یک تصویر دیگر، تصویر گوزن‌هایی با جثه بزرگ و شاخ‌هایی شگفت‌انگیز است که در چراگاه‌های بکر آمریکای شمالی، سیبری و نیوزیلند زندگی می‌کنند و تصور می‌شود این حیوان کمیاب و نایاب است. اما امروز کشورهای زیادی در زمینه تجارت گوزن فعال هستند و چند سالی است که در خبرها می‌خوانیم مزارع پرورش گوزن در داخل کشور هم فعال شده‌اند. هدف اصلی مزرعه‌داران داخلی پرورش گوزن، تولید و صادرات گوشت عنوان می‌شود و گوشت گوزن مهم‌ترین فراورده آن به‌شمار می‌رود. گفته می‌شود که گوشت گوزن خوش‌طعم است و چربی آن نسبت به گوشت دام‌های اهلی کمتر است. علاوه بر گوشت، از شاخ گوزن هم برای مصارف دارویی استفاده می‌شود. رضا افتخاری 14سال است که در زمینه پرورش گوزن تحقیق می‌کند و از سال 1393 شرکتی را در این زمینه راه‌اندازی کرده. افتخاری، تجارت شاخ گوزن را در برنامه دارد. برای آشنایی با شغل پرورش گوزن در ایران و آگاهی از ملزومات و نیازهای پرورش این حیوان با این کارآفرینِ محقق صحبت کرده‌ایم.


آقای افتخاری، چطور شد که به پرورش گوزن روی آوردید؟
من در ساری آموزشگاه کشاورزی داشتم. به‌تدریج به گوزن علاقه‌مند شدم و در تحقیقاتی که انجام دادم، متوجه شدم که حیوان بسیار عجیبی است و با گاو، گوسفند و حتی با آهو تفاوت زیادی دارد. سال1388 تحقیقاتم را در قالب کتاب چاپ کردم. بعد از آن استاندارد آموزش شغل پرورش گوزن را برای سازمان فنی و حرفه‌ای نوشتم و حتی در زمینه ایجاد دیپلم گوزن تلاش زیادی کردم اما موافقت نشد. هم‌اکنون پرورش گوزن را برای تکمیل‌ تحقیقاتم انجام می‌دهم. سال گذشته همه مراحل احداث نخستین مزرعه حرفه‌ای پرورش گوزن را در کشور طی کردیم و حتی با کشور مقصد برای واردات گوزن رایزنی‌های لازم را انجام دادیم، ‌اما بحران کرونا دست ما را بست. در مرحله دریافت مجوزهای لازم برای احداث 3مزرعه در ساری، ‌گیلان و همدان هستیم و به محض فروکش‌کردن بیماری کرونا، کار را از سر خواهیم گرفت.
اشاره کردید که به‌دنبال احداث نخستین مزرعه حرفه‌ای پرورش گوزن در کشور هستید! درحالی‌که چند مزرعه در این زمینه مشغول فعالیت هستند.
به‌نظر من در ایران مزرعه واقعی پرورش گوزن نداریم. روش نگهداری گوزن در ایران چه در پارک پردیسان، چه در مزارع شهرهایی مانند ساری و یزد اقتصادی نیست. اینکه تعدادی گوزن یک‌جا نگهداری شوند، به معنی پرورش گوزن نیست. کاری که سازمان محیط‌زیست می‌کند، ساخت پناهگاه و زیستگاه است و ربطی به پرورش گوزن ندارد. آنها فقط گوزن‌ها را زنده نگه می‌دارند.

منظورتان از اینکه روش نگهداری گوزن در ایران اقتصادی نیست، چیست؟
متأسفانه به‌خاطر سوء‌مدیریت در حوزه محیط‌زیست و باغ‌وحش‌ها، همه گوزن‌های ایران دچار همخونی شده‌اند و شاخ آنها ارزش اقتصادی ندارد. تقریباً تصور مردم از گوزن یک حیوان زیبا، وحشی و دارای گوشت خوشمزه است، حال آنکه واقعیت این نیست. گوشت گوزن فقط در فصل زمستان طعم خوبی دارد و در فصل‌های دیگر که زمان رویش شاخ و جفت‌گیری است، کیفیت گوشت پایین می‌آید. تصور اینکه که گوشت گوزن گران است هم درست نیست. قیمت گوشت گوزن یک‌ونیم برابر گوشت گوساله است. امروز در دنیا سرمایه‌گذاری روی تولید شاخ گوزن است. شاخ گوزن در یک سال، پنج مرحله زندگی دارد و در پایان سال می‌افتد و سال بعد، شاخ جدید که بزرگ‌تر است، می‌روید. گوزن نر تنها حیوانی در طبیعت است که شاخش زایش دارد. شاخ گوزن در داروسازی کاربرد بسیار زیادی دارد و به‌نظر می‌رسد تجارت آن تا 30سال آینده از مشاغل پرسود دنیا خواهد بود و جایگزین پرورش دام‌های دیگر شود.

در صنایع داروسازی از شاخ گوزن چه استفاده‌ای می‌شود؟
داروهایی که از شاخ گوزن تولید می‌شوند، در درمان انواع سرطان، کم‌خونی، ناتوانی جنسی، باروری و درمان اختلالات هورمونی کاربرد زیادی دارند.

پرورش گوزن با هدف تجارت شاخ آن‌چه ملزوماتی نیاز دارد؟
در پرورش گوزن 2اصل باید لحاظ شود؛ دانش و تخصص و صبر فراوان. یک ضرب‌المثل آمریکایی می‌گوید: اگر می‌خواهی از خودت ارث بگذاری، گوزن پرورش بده. طرح‌های پرورش گوزن در آلمان پنج‌ساله، در نیوزیلند هفت‌ساله و در آمریکا ده‌ساله است. تقریباً اواخر خرداد شاخ گوزن را می‌بُرند و سال بعد دوباره می‌روید و هر سال می‌توانند آن را بفروشند. برخلاف گاو و گوسفند، گوزن را هیچ‌وقت پروار نمی‌کنند و سال‌های متمادی از آن استفاده می‌کنند و هر وقت به سنی برسد که شاخ آن کیفیت نداشته باشد، ریکاوری می‌کنند. از طرف دیگر هر چه سن گوزن بالاتر رود، جز گوزن موس که گوساله‌اش ارزش بسیار زیادی دارد، کیفیت گوشتش بیشتر می‌شود. گوزن ماده هم تا 10سال در گله می‌ماند و هر سال زایمان می‌کند. گوزن‌ها بسیار مقاوم و وفق‌پذیرند. درواقع، شغل پرهزینه‌ای نیست. مدیریت درست می‌خواهد. هزینه راه‌اندازی مزرعه پرورش گوزن هم بسیار کمتر از هزینه ایجاد گاوداری و گوسفندداری است. توصیه می‌شود که پرورش‌دهنده به جای اینکه دنبال ساخت‌وساز برای گوزن باشد، درختکاری کند. هرقدر درخت بیشتری در محل پرورش گوزن باشد و حیوان فضای بیشتری در اختیار داشته باشد، سرحال‌تر و باکیفیت‌تر می‌شود. خلاصه صحبتم این است که با هزینه اولیه کم، بیشترین فواید اقتصادی برای مزرعه‌دار ایجاد خواهد شد.

براساس صحبت‌های شما، پرورش گوزن شغلی دیربازده است. توجیه اقتصادی این شغل چقدر است؟
پرورش‌دهنده باید از همان ابتدا برای 10یا 20سال آینده برنامه‌ریزی کند. درست است که دیر به پول می‌رسد اما زمانی که به سودآوری برسد چندین برابر برای او جبران می‌شود و به‌صورت تصاعدی سود می‌کند. برای مثال، گوزن دم‌سفید در آمریکا (زیرگونه ویرجینیا) 10‌هزار دلار قیمت دارد. در همان کشور، گوزن زرد اروپایی در تگزاس 400دلار ارزش دارد. هر دو از نظر جثه یک اندازه هستند اما ارزش میزان مخمل (زمانی که شاخ گوزن به مرحله دوم زندگی‌اش می‌رسد، شاخ مخملی می‌گویند) و همچنین هورمون‌هایی که سالانه از گوزن دم‌سفید به‌دست می‌آید، تا 3‌هزار دلار هم می‌رسد، اما از گوزن زرد اروپایی هیچ‌وقت این میزان به‌دست نمی‌آید. اگر پرورش‌دهنده می‌خواهد شاخ گوزن‌هایش امسال به 700گرم یا یک کیلوگرم برسد و 3‌هزار دلار درآمد کسب کند باید از سال‌های گذشته روی کارهای ژنتیک سرمایه‌گذاری کند. اینگونه نیست که گوزن را یک جا نگه داشت و به‌راحتی محصول خوب به‌دست آورد.

واردات گوزن به چه صورت انجام می‌شود؟
امروزه تقاضا برای پرورش گوزن در دنیا بالاست. بازار هدف بیشتر شاخ‌ها هم شرق آسیاست. برای مثال بازار هدف شاخ‌های گوزن‌ نیوزیلند، ژاپن و چین است. ما برای واردات گوزن با روسیه، فنلاند و حتی چین رایزنی کردیم. مهم نیست پرورش‌دهنده از کدام کشور و با چه قیمتی گوزن‌ها را وارد کند، مهم آن است که گوزن‌ها سالم باشند. قبل از ورود باید تست خون و تست شاخ از همه گوزن‌ها گرفته شود تا سلامت همه آنها تأیید شود. در واقع اگر قرار است مثلاً پرورش‌دهنده‌ای هزار گوزن وارد کند، تک‌تک آنها باید آزمایش شوند. چون اگر یک گوزن سالم نباشد، به تمام گله آسیب می‌زند. زمانی که همه مراحل درست پیش رود و مزرعه‌دار شاخ باکیفیت تولید کند، هرقدر هم قیمت فروش بالا باشد، شرکت‌های داروسازی برایشان به صرفه خواهد بود که تولیدات او را بخرند.