نقشه فرار از جبر کرونا

مرضیه ثمره‌حسینی- روزنامه‌نگار

کرونا یک سال است که دامنگیر عالم شده و هر روز این یک سال، رسانه‌های داخلی اخبار مربوط به این پاندمی را پوشش داده‌اند. آمار ابتلا و مرگ‌ومیر، راه‌های انتقال، راه‌های پیشگیری، گمانه‌زنی درباره آینده دنیا در سایه کرونا، مسائل اقتصادی، ضرر و زیان مشاغل، ترغیب به قرنطینه و... در صفحات نخست و داخلی روزنامه‌ها و سایت‌های خبری منعکس شد و حالا بعد از گذشت یک سال موضوع جدیدی در رسانه‌ها دیده نمی‌شود و همه فقط از کشف واکسن می‌گویند. به‌نظر می‌رسد که رسانه‌ها در چرخه تکرار اخبار کرونا گرفتار شده‌اند. به سراغ چند نفر از سردبیران رسانه‌های مکتوب و مجازی رفتیم و از آنها پرسیدیم که رسانه‌ها چه کنند تا از بن‌بست اخبار تکراری کرونا خارج شوند و مرجع خبررسانی و راهنمایی میان مردم باشند.

اطلاعات کاربردی؛ نیاز امروز مخاطبان

آرش خوشخو؛ سردبیر روزنامه هفت صبح: درحال‌حاضر کنجکاوی مردم در مورد دورنمای زندگی‌ و اینکه چگونه با کرونا دست و پنجه نرم کنند، بسیار بیشتر شده. از طرفی هم در دوره پیک خبرسازی کرونا قرار داریم. اطلاعات کاربردی بسیاری برای مخاطب وجود دارد که می‌تواند داستان را از حلقه اخبار تکراری خارج کند. امروز نشریات باید از دور تکرار اخباری مانند اینکه ماسک بزنید، چرا مسافرت رفتید، چرا کرکره مغازه بالاست، چرا مهمانی دادید و رعایت نمی‌کنید، که بیشتر برای مکالمه‌های داخل تاکسی کاربرد دارند، خلاص شوند. مردم در شرایط کنونی کنجکاو هستند که اطلاعات دقیقی درباره واکسن کرونا بشنوند؛ اینکه تفاوت واکسن انگلیسی و آمریکایی یا روسی و هندی و ژاپنی چیست؛ قیمت هرکدام چقدر است؛ و چه زمانی قرار است به‌دست کاربر ایرانی برسد. موضوع دیگر اینکه بعد از گذشت یک سال از شیوع ویروس، عملکرد داروهای مربوط به درمان کرونا چگونه است؛ کدام یک کاربرد دارند و کدام یک، چه گیاهی و چه شیمیایی، بی‌فایده‌اند. یا پادتن افرادی که بهبود یافته‌اند، چطور در بدن افراد سالم عمل و چقدر مصونیت ایجاد می‌کند. یا کسی که کرونا گرفته است برای بار دوم و سوم مبتلا می‌شود؟ موضوعی که در ایران شایع است و خبر از کسانی می‌دهند که برای بار چندم مبتلا می‌شوند، در‌حالی‌که تحقیقات سازمان بهداشت ژاپن نشان داد که امکان ندارد کسی که به ویروس کرونا مبتلا شده، حداقل تا 6‌ماه بعد از ابتلا دوباره مبتلا شود. دانستن همه‌ این موضوعات برای مردم اهمیت دارد و بر زندگی و رفتار آنها تأثیر می‌گذارد.

سانسور؛ سد راه روزنامه‌ها

پژمان راهبر؛ سردبیر سایت ورزش 3: در عصر کنونی، سرعت پوشش خبر، چه اخبار مربوط به کرونا و چه اخبار بخش‌های دیگر، بسیار اهمیت دارد. این حقیقت که در چند سال گذشته رسانه‌های مجازی در جذب مخاطب موفق‌تر عمل کرده‌اند، قابل کتمان نیست.
 در سال‌های اخیر اقبال به روزنامه‌های کاغذی در تمام دنیا کاهش یافته و در جریان تغییرات شدید تکنولوژی، رسانه‌های مکتوب دچار رکود شده‌اند. در این میان، حرکت علیه کاغذ و روزنامه در ایران سرعت بیشتری داشته. به‌نظر می‌رسد چند دلیل در کاهش مخاطبان رسانه‌های مکتوب نقش داشته‌اند: نخستین و مهم‌ترین آنها این است که به‌نظر می‌رسد فرهنگ روزنامه‌نگاری به‌طور کامل در ایران به‌رسمیت شناخته نشده. رکود امروز روزنامه‌نگاری در ایران بیشتر متأثر از شرایط سیاسی و اجتماعی و اعمال نفوذ از بالا به پایین بر این رسانه‌هاست و چندان به‌خود روزنامه‌نگاران و فعالان این رسانه‌ها مربوط نمی‌شود. عامل اثرگذار دیگر، پیشرفت تکنولوژی است. امروز کمتر کسانی به دکه‌های روزنامه‌ مراجعه می‌کنند و روزنامه می‌خرند. به‌نظر می‌رسد با تغییر سبک زندگی، باید تدابیری در توزیع روزنامه‌ها و دسترسی آسان‌تر به آنها به‌کار گرفته شود. موضوع دیگری که به روزنامه‌ها و تألیفات مکتوب آسیب‌زده، مسئله زیرپاگذاشتن قانون کپی‌رایت و حق مالکیت تولید محتواست. عامل دیگر این است که نیروهای مستعد کمتری وارد حوزه مطبوعات می‌شوند که باز به‌نظر می‌رسد حتی اگر نیروهای مستعد نیز زیاد باشند، سانسور سد راه روزنامه‌هاست.

مقابله با شایعات؛رسالت رسانه‌های رسمی

سیامک رحمانی؛ مدیر پایگاه خبری برترین‌ها: کرونا زندگی بشر، آینده جهان و تکنولوژی را تحت‌تأثیر قرار داده ولی رسانه‌های ما هنوز به بسیاری از مباحث نپرداخته‌اند. درحالی‌که هم جذابیت خبری وجود دارد، هم اضطرار و نیاز، ابعاد فلسفی و اجتماعی ماجرا آنچنان که باید مورد توجه قرار نگرفته است. هنوز تعداد کسانی که شناخت دقیقی از بیماری و درمان ندارند، زیاد است؛ پس هشدار و آموزش همچنان باید در صدر وظایف رسانه‌ها قرار گیرد. وظیفه سنگینی که رسانه‌ها در مبارزه با بحران کرونا بر عهده دارند، این است که با شایعات و مطالب غیرعلمی مبارزه کنند. مردم در درمان کرونا بر سر دوراهی طب سنتی و طب نوین قرار گرفته‌اند. وظیفه رسانه‌هاست که درباره داروهایی که برای درمان بیماری کاراست، اطلاعات دقیق و علمی در اختیار آنها قرار دهند. امروز رسانه‌ها باید از درمان‌هایی که ریشه در فرهنگ شفاهی ما دارد، تقدس‌زدایی و با شایعات طب جایگزین که مرگبار است، مقابله کنند. انعکاس اخبار و فعالیت‌های سیستم بهداشت و درمان متخصص و واقعی کشور، اعتماد مردم را جلب می‌کند و آنها به نقش خود در کنترل بیماری بیشتر پایبند خواهند شد. همچنین از آنجا که با شیوع کرونا، کسب‌وکارهای بسیاری تعطیل و حتی ورشکسته شدند، بیان و انعکاس دقیق‌تر شرایط اقتصادی مردم باید از سرفصل‌های رسانه‌ها قرار گیرد. البته وجه امیدبخش را هم نباید از یاد برد؛ باید هم جذابیت خبری را مدنظر داشت و هم القای امید را. به‌نظر می‌رسد که جای روایت کسانی که بیماری کرونا را از سر گذرانده‌اند یا خود و خانواده‌شان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، در رسانه‌ها بسیار خالی است. روایت دقیق کم است و مشکلات و هزینه‌های بستری و درمان مبتلایان به شکل پراکنده منعکس می‌شود. موضوع بسیار مهم دیگر، ارائه تحلیل‌های آماری دقیق از میزان ابتلا و مرگ ناشی از ویروس کروناست. از همان روزهای نخست شیوع بیماری کرونا، ابهام در اعداد و ارقام وجود داشته و هنوز هم آمار رسمی حتی از سوی برخی مسئولان وزارت بهداشت زیرسؤال می‌رود. رسالت رسانه‌ها، روشنگری این ابهامات است.

فقر روزنامه‌نگاری علمی در ایران

اکبر منتجبی؛ عضو شورای سردبیری روزنامه سازندگی: در پوشش اخبار مربوط به کرونا فقر روزنامه‌نگاری علمی در ایران به‌وضوح دیده شد. رسانه‌های کشور در این حوزه از دو حالت خارج نشده‌اند: انتشار اخبار کرونا، مانند اعلام نرخ مرگ‌ومیر و ابتلای روزانه و حواشی آن. حالت دیگر زمانی است که یک موضوع از مدار خارج می‌شود، مانند استعفای معاون وزیر بهداشت که یکباره جنبش خبری به‌وجود ‌آورد و به‌دنبال آن اطلاعاتی در حوزه داروی کرونا مطرح شد. رسانه‌ای که فراتر از خبر رفته و به تحلیل اخبار پرداخته باشد، وجود ندارد. 2 نفر در وزارت بهداشت استعفا کردند اما هیچ‌کس تحقیق و تحلیل نکرد که چرا وزارت بهداشت که مخالف طب سنتی بود یکباره مدافع آن شد!
به همین دلیل است که رسانه‌ها به ورطه تکرار اخبار کرونا افتاده‌اند. بیشترین کاری که در این حوزه انجام شد، ساختن انیمیشن و موشن‌گرافی در حوزه پیشگیری از بیماری بود که آن هم تحت‌تأثیر رسانه‌های خارجی و با کپی‌ و الگوبرداری از آنها انجام شد. در شرایط موجود، موضوعی که به مردم کمک خواهد کرد و به روزنامه‌ها معنا می‌دهد، تحلیل است؛ آن هم تحلیل‌های متفاوت. درحال‌حاضر نوآوری و صدای متفاوتی وجود ندارد. جای روزنامه‌نگاران حوزه دانش که فراتر از خبر بنویسند و تحلیل کنند و رهنمود دهند، خالی است. در حوزه‌های دیگر نیز درباره موضوعات کلان، افراد بسیاری بحث و تحلیل می‌کنند، اما درباره موضوعات تخصصی تحلیل‌گران اندکی وجود دارند.

توجه به جهان پس از کرونا

 مریم نراقی؛ سردبیر روزنامه شهروند: شرایط موجود به‌مثابه شرایط جنگ است و تا زمانی که روزانه انسان‌هایی جانشان را بر اثر ابتلا به کرونا از دست می‌دهند، پوشش اخبار این حوزه از اهمیت بسیاری برخوردار است. اما در این زمینه روزنامه‌ها پشت‌سر مردم حرکت کرده‌اند، مدت‌هاست که رسانه‌ها از مردم جا مانده‌اند و اخباری که در لحظه به گوش جهان می‌رسد را روز بعد منتشر می‌کنند. تلخ و سخت است باور اینکه دوره روزنامه‌ها به شکل قبل تمام‌شده و با وجود اینکه دسترسی به اخبار درست و صحیح در فضاهای مجازی سخت است اما همچنان فضای مجازی نسبت به روزنامه‌ها پیشتاز است. در این شرایط روزنامه‌ها باید به ایده‌های جدید متوسل شوند و در فضای آنلاین جدی‌تر فعالیت کنند. رسانه‌های رسمی برای اینکه از سرعت انتشار خبر در فضای مجازی جا نمانند، باید در کنار روزنامه، روی فضای آنلاین سرمایه‌گذاری کنند تا بتوانند اخبار را به‌سرعت و به همان شکل موثق و تأییدشده در اختیار مخاطبان قرار دهند. موضوع مهم دیگر توجه به جهان پس از کروناست. واضح است که کرونا قرار نیست به‌طور کامل نابود شود و دیگر هرگز نمی‌توان به دوران قبل از کرونا برگشت؛ درواقع، ما جزو معدود انسان‌هایی هستیم که عبور از یک عصر و ورود به عصر دیگر را تجربه می‌کنیم. رسالت رسانه‌ها آن است که تغییرات را به مردم آموزش دهند و آنها را برای پذیرش شرایط جدید توجیه کنند. مثلا ممکن است دیگر امکان اینکه صدها نفر بتوانند برای تماشای تئاتر زیر یک سقف جمع شوند، به شکل قبل وجود نداشته باشد. در چنین شرایطی، در حوزه فرهنگی به پلتفرم‌های جدید و خلاقانه برای فضای سینما و تئاتر و موسیقی نیاز است. رسانه‌ها باید تغییرات و ایده‌های جدید در حوزه تکنولوژی را رصد کرده و از این اتفاق‌ها حمایت کنند. جهان پیش‌رو، جهان خلاقیت و ایده‌های جدید است.