پیمان آب‌وهوایی پاریس؛ 5سال بعد

سمانه معظمی_روزنامه نگار


 درست 5سال پیش در چنین روزی سران 195کشور جهان بعد از 13روز چانه‌زنی نفسگیر در پایتخت فرانسه بالاخره توانستند بر سر راهکاری برای نجات زمین از بحران آب‌وهوا به توافق برسند. 12دسامبر2015، رهبران جهان در بیست‌ویکمین کنفرانس سالانه تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل متحد، توافق معروف به پیمان آب‌وهوایی پاریس را به تصویب رساندند. این نخستین بار بود که همه بحث‌ها و اختلاف‌نظرها برای حل بحران گرم شدن زمین در طول بیش از 2دهه به پایان رسید و کشورهای فقیر و غنی بر سر یک موضوع به تفاهم رسیدند و متعهد شدند میانگین افزایش دمای هوا را پایین‌تر از 2درجه سانتی‌گراد و در حالت ایده‌آل 1.5درجه سانتی‌گراد نگه دارند.
هدف توافق پاریس که چند‌ماه بعد از تصویب، همزمان با روز زمین یعنی 22آوریل سال2016 در مراسمی در نیویورک به امضا رسید، حفظ میانگین حرارت زمین تا سال2030 است تا نسبت به زمان پیش از صنعتی شدن بیشتر نشود. کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و افزایش سازگاری با عواقب تغییرات اقلیمی از دیگر اهداف این توافق است. براساس پیمان پاریس، کشورها باید هر 5سال یک‌بار گزارش عملکرد و برنامه‌های جدید خود را برای دستیابی به اهداف این توافق ارائه کنند. نخستین موعد مشخص شده در توافق، پایان سال2020 یعنی کمتر از 3هفته دیگر است، اما تاکنون فقط 20کشور که مسئول تولید 5درصد گازهای گلخانه‌ای در جهان هستند، گزارش‌های خود را ارائه کرده‌اند.

پنجمین سالگرد توافق پاریس
نشست پنجمین سالگرد توافق پاریس امروز با حضور 70رهبر جهان به‌صورت مجازی برگزار می‌شود. قرار است در این نشست رهبران جهان علاوه بر اعلام اقداماتی که انجام داده‌اند، درباره برنامه‌های آینده و مسائل مالی نیز رایزنی کنند. کارشناسان امیدوارند که این نشست، نقش مثبتی در اصلاح قوانین کشورها برای محدود کردن تولید گازهای آلاینده داشته باشد. محمد رشید، رئیس‌جمهور پیشین مالدیو و نماینده مجمع آسیب‌پذیری آب‌وهوا - متشکل از 48کشور که در معرض بالاترین خطر تغییرات آب‌وهوایی قرار دارند- گفت: «این نشست باید فشار بیشتری به رهبران برای کاهش تولید آلاینده‌ها وارد کند. کشورها به‌ویژه کشورهای جزیره‌ای کوچک حتی با رساندن دما به 2درجه سانتی‌گراد نیز محکوم به نابودی هستند.»
نشست امروز مهم است، اما در بیست‌وششمین کنفرانس تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل متحد که سال آینده برگزار می‌شود، جزئیات بیشتری از عملکرد کشورها در این حوزه ارائه خواهد شد. این کنفرانس قرار بود‌ ماه گذشته در گلاسکو برگزار شود، اما به‌دلیل شیوع کرونا به سال آینده موکول شد.

ناکامی‌ها و ادامه بحران
در طول 5سال گذشته همه‌‌چیز طبق برنامه پیش نرفته و سیاست‌های آب‌وهوایی برای مهار بحران جهانی کافی نبوده است. به گزارش ژاپن‌تایمز، در طول این سال‌ها دانشمندان بارها نسبت به ادامه بحران گرم شدن زمین هشدار داده‌اند و فعالان محیط‌زیست نیز در اعتراض به بی‌تفاوتی دولت‌ها به خیابان‌ها آمده و خواستار اقدامات جدی‌تری شده‌اند.
افزایش دمای هوا در سال‌جاری، رشد چشمگیر آتش‌سوزی‌ها در آمریکا و استرالیا و شتاب گرفتن آب شدن یخ‌های قطبی را به‌دنبال داشت و از سوی دیگر رکورد وقوع توفان‌های گرمسیری و تندبادها در منطقه اقیانوس اطلس شکسته شد. هنوز تولید سرسام‌آور سوخت فسیلی ادامه دارد و پیش‌بینی می‌شود هر سال 2درصد بیشتر شود. از سوی دیگر، نابودی جنگل‌ها و بیابان‌زایی، همچنان نفس محیط‌زیست را تنگ‌تر می‌کند. امسال شیوع کرونا و رکود اقتصادی موجب کاهش حدود 7درصدی تولید گازهای گلخانه‌ای نسبت به سال گذشته شد؛ اما سازمان ملل متحد نسبت به افزایش وابستگی برخی کشورها به سوخت‌های فسیلی به‌دنبال تلاش برای نجات اقتصادهای زمین‌خورده هشدار داده است. بنابر آمار برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد، تولید گازهای گلخانه‌ای در سال2015 حدود 50میلیارد تن بود که تا سال2019 به 55میلیارد تن رسید. با آنکه تولید کربن در بهار امسال حدود 17درصد کاهش یافت، اما مشخص شد که حتی وقتی حمل‌ونقل، صنعت و تجارت متوقف می‌شود، باز هم میزان تولید گازهای گلخانه‌ای تغییر چشمگیری نمی‌کند. بنابراین عملی شدن اهداف توافق پاریس به اصلاحات زیادی به‌ویژه در حوزه تولید انرژی نیاز دارد.

پیشرفت‌ها در مسیر توافق
با وجود برخی ناکامی‌ها، توافق پاریس دستاوردهای مختلفی به‌ویژه در متعهد کردن کشورها در طولانی‌مدت داشته و توانسته تا حدودی از خطر تغییرات آب‌وهوایی بکاهد. اکنون توافق پاریس، پیمانی است که 97درصد کشورهای تولیدکننده گازهای آلاینده را در بر می‌گیرد. تاکنون بیش از 100کشور که تولیدکننده بیشترین گازهای کربنی در جهان هستند برنامه‌های خود را برای محدود کردن انتشار این گازها اعلام کرده‌اند. حتی برخی از اقتصادهای بزرگ جهان متعهد شدند تا تولید گازهای گلخانه‌ای را در بلندمدت به صفر برسانند. سازمان ارزیابی اقدامات تغییرات آب‌وهوایی هفته گذشته اعلام کرد که ژاپن، کره‌جنوبی، نروژ، انگلیس و کشورهای عضو اتحادیه اروپا قصد دارند تا سال2050 به این هدف برسند. جو بایدن، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا نیز وعده داده که تا 30سال دیگر تولید گازهای مضر در کشورش به صفر برسد. او قرار است آمریکا را که به دستور ترامپ از توافق خارج شده بود، بار دیگر به آن بازگرداند. حتی چین هم اعلام کرده که تا سال2060 میزان تولید آلاینده‌ها را به صفر می‌رساند.
طبق آمار آژانس بین‌المللی انرژی، در سال‌جاری میلادی 90درصد پروژه‌های جدید تولید انرژی در نقاط مختلف جهان، در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر بوده است. این افزایش چشمگیر، نشان‌دهنده کاهش قیمت توربین‌های بادی و پنل‌های خورشیدی است که در بسیاری کشورها هم‌قیمت یا حتی ارزان‌تر از سوخت‌های فسیلی هستند. حالا موضوع اصلی این است که آیا کشورها می‌توانند به این اهداف بلندمدت دست پیدا کنند؟ شاید زمان زیادی تا سال2050 باقی مانده باشد، اما تغییر سیاست‌های اساسی باید از هم‌اکنون آغاز شود. گاردین به نقل از کارین لوکر، کارشناس آب‌وهوایی نوشته است: «اگر همه کشورها میزان تولید کربن خود را تا نیمه قرن حاضر به صفر برسانند، هدف حفظ میانگین دمای هوا در پایین‌تر از 2درجه سانتی‌گراد قابل تحقق است. اما اینکه این موضوع از نظر سیاسی و اقتصادی امکان‌پذیر است یا نه، مشخص نیست.» برآورد سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که برای حفظ دمای 1.5درجه‌ای، انتشار گازهای گلخانه‌ای باید تا 10سال آینده سالانه 7درصد کاهش یابد. چیزی که امسال به‌دلیل کرونا محقق شد، اما مشخص نیست که با بازگشت شرایط به حالت قبلی در سال‌های آینده نیز ادامه داشته باشد. به‌هرحال، اگرچه پیشرفت توافق پاریس در 5سال گذشته امیدوارکننده بوده، اما باید دید کشورها همچنان می‌توانند در سال‌های آینده نیز به آن پایبند بمانند؟