موج‌سواری اردوغان در ارس

 «من از تو جدا نمی‌شدم، ما را به‌زور جدا کردند»؛ این بخشی از شعری است که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در یک مراسم رژه نظامی در باکو خواند، غافل از اینکه با خواندن این شعر در حال تحقیر الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان و میزبان خود است.
اردوغان که در باکو در رژه نظامی به‌مناسبت جشن پیروزی آذربایجان در جنگ قره‌باغ به‌صورت مشترک با علی‌اف شرکت کرده بود، قطعه‌ای از شعر ارس (آراز) با این مضمون را خواند: «ارس را جدا کردند و آن‌را با میله و سنگ پر کردند / من از تو جدا نمی‌شدم، به زور جدایمان کردند.» پس از انعقاد قراردادهای ترکمانچای و گلستان مناطق شمالی ایران از جمله آذربایجان از ایران جدا شدند و رود ارس به عنوان مرز تعیین شد.
ساعاتی بعد محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان که به‌ندرت به زبان فارسی توییت منتشر می‌کند، در پاسخ به اظهارات رئیس‌جمهور ترکیه، در صفحه توییتر خود به زبان فارسی نوشت: «به اردوغان نگفته بودند شعری که به غلط در باکو خواند، مربوط به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادری‌شان ایران است! آیا او نفهمید که علیه حاکمیت جمهوری آذربایجان سخن گفته است؟ هیچ‌کس نمی‌تواند درباره آذربایجان عزیز ما صحبت کند.» اظهارات اردوغان، با واکنش تند کاربران ایرانی در فضای مجازی ازجمله در توییتر همراه شده بود. یک روز بعد از اظهارات اردوغان سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه از احضار سفیر ترکیه در جمهوری اسلامی ایران خبر داد.
 سخنگوی وزارت امور خارجه اظهار داشت: جمعه ۲۱آذر۱۳۹۹ سفیر ترکیه در تهران از سوی دستیار وزیر و مدیرکل اوراسیا به وزارت امور خارجه احضار و ضمن ابلاغ مراتب اعتراض شدید، به سفیر تأکید شد جمهوری اسلامی ایران خواستار توضیح فوری دولت ترکیه در این خصوص است. خطیب‌زاده افزود: در جریان این احضار به سفیر ترکیه ابلاغ شد که دوران ادعا‌های ارضی و امپراتوری‌های جنگ‌افروز و توسعه‌طلب سال‌هاست که سپری شده است. سخنگوی دستگاه سیاست خارجی در ادامه اضافه کرد: به سفیر ترکیه تأکید شد جمهوری اسلامی ایران به هیچ‌کس اجازه مداخله در مورد تمامیت ارضی خود را نمی‌دهد و همانطور که تاریخ پرافتخارش گواه است، درخصوص امنیت ملی خود حتی ذره‌ای کوتاه نمی‌آید. سخنگوی وزارت خارجه ساعتی بعد در توییتر نوشت: به سفیر ترکیه گفته شد بنا کردن سیاست خارجی‌ بر خیالات، خردمندانه نیست. بسیارند در ترکیه‌ که تاریخ را نیک می‌دانند. لازم است پیش از خوانش شعرها، ریشه اصلی سرایش آن را به دولتمردان خود یادآوری کنند.
 اظهارات اردوغان واکنش‌های دیگری هم به همراه داشت، ازجمله اینکه محسن پاک‌آیین، سفیر اسبق ایران در باکو هم در این رابطه در توییتر نوشت: اردوغان با شعرخوانی در باکو نشان داد که نه تاریخ می‌داند، نه جغرافیا، شعر را نمی‌شناسد و موقعیت‌شناس نیست. اردوغان داغ جدایی مناطق آذری‌نشین از ایران را تازه کرد و استقلال جمهوری آذربایجان را زیر سؤال برد. دوستی آنکارا با باکو همان دوستی خاله خرسه است. باکو باید مراقب آنکارا باشد. منوچهر مرادی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در اوکراین نیز در توییتی نوشت: «نظامی گنجوی شاعر بزرگ پارسی‌گوی ایران که برخی نابخردانه در پی مصادره او و دیگر مفاخر ایرانی هستند، چه زیبا می‌گوید:
همه عالم تن است و ایران دل
نیست گوینده زین قیاس خجل
چون که ایران دل زمین باشد
دل ز تن به بود، یقین باشد »
ناظران بر این باورند که اظهارات اردوغان با انتخابات پیش‌رو در ترکیه بی‌ارتباط نیست و اردوغان برای جلب‌نظر ملی‌گرایان در انتخابات ریاست‌جمهوری آینده و نیز پوشش مسائل و بحران‌های داخلی این کشور که به‌خصوص از سال2013 در این کشور با وقوع اعتراضات در استانبول کلید خورد و به کودتای ناکام در این کشور ختم شد، چنین اظهاراتی را مطرح کرده است. کارشناسان حوزه ترکیه معتقدند اردوغان در حزب حاکم ترکیه با بحران داخلی مواجه است و در نتیجه رویکرد‌های او چهره‌های شاخص این حزب ازجمله داوود اوغلو و عبدالله گل از تشکیلات حزب عدالت و توسعه فاصله گرفته و منتقد سیاست‌های اردوغان شده‌اند.

  حسینی: اردوغان لقمه بزرگی برداشته است

دیاکو حسینی، کارشناس مسائل منطقه با اشاره به اظهارات اردوغان در باکو به خبرنگار همشهری گفت: به‌نظر می‌رسد اردوغان سال‌هاست به‌دنبال ایجاد فضای حیاتی در ژئوپلیتیک ترکیه است. او در سال‌های اخیر از جنوب تا شمال آفریقا و منطقه مدیترانه و سوریه مناقشه داشته و این سیر را در قره‌باغ هم تکرار کرد؛ درحالی‌که این رفتار مورد پذیرش سایر کشورهای منطقه نیست و می‌تواند نشان‌دهنده جاه‌طلبی و عامل بی‌ثباتی در منطقه باشد.
حسینی با اشاره به اینکه ترکیه در هر مسئله‌ای ورود داشته منجر به مناقشه شده، افزود: اظهارات ترکیه کمکی به تامین امنیت منطقه نمی‌کند و می‌تواند روابط ترکیه با همسایگانش را هم به خطر بیندازد.
این کارشناس مسائل منطقه با اشاره به اینکه منطقه قفقاز و قره‌باغ برای ترکیه لقمه کوچکی نیست، تأکید کرد: این نمایش قدرت کاذب نه فقط برای ایران و ارمنستان، بلکه برای روسیه هم قابل تحمل نیست. حسینی در یک توییت هم در این‌باره نوشت: در نبرد قره‌باغ باید تعارف را کنار می‌گذاشتیم و در حمایت از توازن قدرت، ارمنستان را حمایت می‌کردیم. تاوان اشتباه ما رجزخوانی اردوغان- علی‌اف در رژه نظامی علیه تمامیت سرزمینی ایران بود. وقت آن رسیده که قطار را به ریل برگردانیم.
 
تجزیه‌طلبی را برنمی‌تابیم

 مهدی اسماعیلی، نماینده مردم میانه (آذربایجان‌شرقی) به همشهری گفت: باتوجه به مناقشاتی که میان آذربایجان و قره‌باغ صورت گرفت، متأسفانه آقای اردوغان بدون استناد تاریخی حرفی زد که منجر به ناامنی منطقه می‌شود. آقای اردوغان حس ناسیونالیستی دارد و فکر می‌کند با این حرف‌ها آذربایجان را دنباله‌رو خودش خواهد کرد. ما به تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان معتقد هستیم و هرگونه تجزیه‌طلبی را برنمی‌تابیم، چراکه به امنیت منطقه لطمه وارد می‌کند. آقای اردوغان باید بداند در صحبت‌هایش نباید با موج‌آفرینی و احساسات حرف بزند. تاریخ هم این را نشان می‌دهد که این مناطقی که الان در اختیار جمهوری آذربایجان قرار گرفته متعلق به مردم این کشور بوده است. آقای اردوغان در فکر امپراتوری عثمانی است. او تصوراتی را در خود ایجاد کرده و به‌دنبال احیای امپراتوری عثمانی است. این اندیشه بسیار سبکی است که او در فکر خودش پرورش می‌دهد. منطقه استقلال خودش را دارد و کشورها پشتوانه تاریخی خودشان را به‌راحتی به جهان نشان داده‌اند. آقای اردوغان نباید از احساسات منطقه و موقعیت ژئوپلیتیک منطقه سوءاستفاده کند.


   هوس حکومت بر آذربایجان

 حجت‌الاسلام کاظم موسوی، نماینده مردم اردبیل در مجلس درباره تحرکات اردوغان در منطقه به همشهری گفت: آقای اردوغان در جنگ اخیر بین آذربایجان و ارمنستان نیروهایی را به آنجا فرستاد و کار غلط و حساسیت‌برانگیزی انجام داد. این نیروها نظامی نبودند، بلکه تکفیری و داعشی بودند. آیا این برای دفاع از آذربایجان بوده است؟ این ایران است که از لحاظ ایل، قبیله، طایفه و گذشته مقرب به آذربایجان است. حکومت اردوغان نباید به‌دنبال حکومت بر آذربایجان باشد یا بحث‌های پان‌ترکیسم را دنبال کند. بحث یکپارچه‌شدن آذربایجان و آذربایجانی‌ها امر بسیار غلطی است. ما مقابل این افکار شوم می‌ایستیم. مملکت ما مملکت اسلامی است و فرمایش مقام معظم رهبری که قره‌باغ سرزمین اسلام است، برای ما فصل‌الخطاب است.
موسوی ادامه داد: برادر ارجمند جناب آقای دکتر ظریف، وزیر محترم امور خارجه باید متوجه این مسائل باشند و نسبت به آنها پاسخگو باشند. آقای ظریف باید به این نوع رفتارها و یک بام و دوهواهای رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه تذکر بدهند تا طمع و هوس حکومت بر آذربایجان و باکو را از ذهن‌شان بشویند. هدف آقای اردوغان از مداخلات و ارسال نیرو به آذربایجان فتنه‌انگیزی است تا مردم آذربایجان بگویند رئیس‌جمهور ترکیه به آنها کمک کرد ولی ایرانی‌ها کمک نکردند. ایران هیچ‌وقت دنبال دعوا و منازعه و مشاجره در منطقه نیست. ایران مالکیت مردم کشورهای همسایه بر سرزمین‌هایشان را به رسمیت می‌شناسد و به‌دنبال اعزام نیرو نیست تا جنگ برپا کند و بر آتش اختلافات بدمد. آذربایجان مسلمان و شیعه است و رئیس‌جمهور و دولت مستقل دارد. باید به استقلال و مرز و بوم کشورها احترام گذاشت. در جمهوری اسلامی ایران، فارس و ترک، کرد، لر، عرب و بلوچ زیر چتر واحد زندگی می‌کنند و اجازه نمی‌دهند دیگران برای آنها تصمیم بگیرند. تفکر آقای اردوغان غلط است و دیگرانی هم که این تفکر را دنبال می‌کنند، باید مراقب تبعات رفتارهایشان باشند.


 مکث
محسن پاک‌آیین: ترکیه باید عذرخواهی کند

محسن پاک‌آیین، سفیر اسبق ایران در باکو بر این باور است که هدف اصلی صحبت‌های اردوغان در باکو، ایجاد اختلال در روابط ایران و آذربایجان بوده ‌و باید دقت کنیم در عین اینکه جواب اردوغان را می‌دهیم، مراقب روابط خود با آذربایجان باشیم. او در گفت و گو با همشهری با اشاره به اظهارات اردوغان همزمان با حضور وزیر خارجه آذربایجان در ایران، ادامه داد: اردوغان 2مطلب را در رژه نظامی باکو مطرح می‌کند؛ یکی شعری که آذری است با این مضمون که وقتی یک فردی عزیزی را از دست می‌دهد می‌گوید من نمی‌خواستم تو را از دست بدهم، تو را با زور از من جدا کردند و آقای اردوغان این را به ارس تبدیل کرده؛ درحالی‌که این کاملا به ضرر آذربایجان است و استقلال آذربایجان را هدف قرار می‌دهد، چون معنای دیگر آن این است که قراردادهای ترکمانچای و گلستان که ما را از هم جدا کرد اجباری بوده و نباید این اتفاق می‌افتاد. 
به‌عبارت دیگر اردوغان با این گفته‌ها خواسته آذربایجان را علیه ایران تحریک کند، ضمن اینکه اردوغان در بخش دیگری از سخنانش از سهند و سبلان که متعلق به ایران است، سخن می‌گوید و با این اظهارات نیز قصد داشته ایران را تحریک کند. پاک‌آیین با بیان اینکه اردوغان معمولا هم با ایران هم آذربایجان غیرصادقانه برخورد کرده، یادآور شد: وقتی اوایل بحران سوریه بود، همین ترکیه، اهل سنت آذربایجان را آموزش داد، 1000نفر را به سوریه فرستاد و به داعش ملحق کرد که همان زمان عکس‌العمل آذربایجان علیه ترکیه را به همراه داشت و در قضیه قره‌باغ هم ترکیه تکفیری‌ها را وارد کرد و وقتی دولت آذربایجان متوجه شد، آنها را دور کرد. بنابراین اینها رویکرد‌های نفاق‌آلود ترکیه نسبت به دوستان خودش است. پاک‌آیین با بیان اینکه ترکیه باید از ایران عذرخواهی کند، افزود: آذربایجان مراقب نقشه ترکیه باشد و اجازه ندهد روابط ترکیه در روابط باکو و تهران اختلال ایجاد کند.