وقت خلاقیت است

سارا گلستانی_روانشناس

موقعیت بحرانی‌ به‌خودی خود شرایط روزمره زندگی و چارچوب‌هایی که ما به آنها عادت کرده‌ایم را تغییر می‌دهد و ما را مجبور به تغییر وضعیت و سبک زندگی می‌کند. در مواجهه با بحران، نخست جنبه‌های منفی آن رخ می‌نمایند. مثلاً موقعیت بحرانی در مرحله نخست ممکن است سطح اضطراب و تنش را در ما افزایش دهد. البته زمانی که با موقعیت جدید سازگار شویم و به روش‌های جدید گذران زندگی خو کنیم، از تنش کم می‌شود. اما بحران می‌تواند جنبه‌های مثبتی نیز داشته باشد. از مهم‌ترین جنبه‌های مثبت یک بحران این است که زمینه برای افزایش خلاقیت در فرد و جامعه فراهم می‌شود. بحران که رخ می‌دهد، چارچوب‌های ذهنی ما متأثر از آن، در هم می‌شکنند و آزادی ذهن، عرصه را برای تولید محتوا یا بررسی مجدد همه افکار و باورها باز می‌کند.
این شرایط در بحران کرونا نیز رخ داد. ویروس کووید- 19در سراسر جهان گسترش یافت و انسان‌های زیادی را به کام مرگ کشاند. اما باعث تغییر سبک‌های زندگی شد. کرونا برای مردم سراسر دنیا در یک دوره زمانی مشخص فضایی ایجاد کرد تا آنها بار دیگر به مرور وضعیت و افکار خود بپردازند. همه انسان‌ها تا پیش از این همه‌گیری، در طرز لباس‌پوشیدن، آموزش، غذاخوردن، ارتباط برقرارکردن با دیگران و... از چارچوب‌ها و سنت‌های فرهنگی و اجتماعی مختص به‌خود پیروی می‌کردند. اما پس از آنکه بیماری شیوع پیدا کرد، چارچوب‌ها شکست و قواعد بسیاری از رفتارها تغییر کرد.
بحران کرونا، مهم‌ترین اصل کلاس‌های آموزش خلاقیت را درس داد: چارچوب‌های ذهنی خود را بشناسید، از قید آنها رها شوید تا خلاق شوید. انسان زمانی که از زاویه جدیدی به موضوعات نگاه کند، راهکارهای متفاوتی نیز در برخورد با مسائل مختلف به ذهنش خطور می‌کند. نخستین مرحله در مسیر خلاقیت همین است. زندگی سراسر اتفاقات و تجربیات جدید است. با آغوش باز تغییرات را بپذیریم و درک کنیم که ما بر زندگی سیطره کامل نداریم و بخشی از آن تحت کنترلمان نیست. ما فقط می‌توانیم با توجه به محدوده اختیاراتی که داریم، روی جریان زندگی اثر بگذاریم. زمانی که بحران رخ می‌دهد، این واقعیت نمایان‌تر می‌شود. مهم‌ترین موضوع در برخورد با بحران این است که ما چگونه رفتار می‌کنیم: در برابر بحران قرار می‌گیریم یا آن را می‌پذیریم و متناسب با شرایط جدید رفتار می‌کنیم.
به‌هرحال کرونا اتفاق جدیدی در زندگی ما محسوب می‌شود و به‌همراه خودش سبک زندگی جدیدی آورده. شواهد هم نشانگر آن است که همانطور که یک سال از شیوع آن می‌گذرد، کماکان با ماست و تاکنون به بسیاری از تغییرات ناشی از بروز آن خو کرده‌ایم. در واقع، در مقابل بحران موجود، نیاز داریم که انعطاف‌پذیر باشیم و وضع جدید را بپذیریم. در سایه انعطاف‌پذیری و دل‌کندن از چارچوب‌های موجود است که خلاقیت خودبه‌خود شکوفا می‌شود.
بعد از شناسایی موقعیت بحرانی، نوبت تصمیم‌گیری است: اینکه در موقعیت جدید باید چگونه رفتار کرد؟ باید به سراغ داده‌های واقعی رفت؛ فکرها را به‌کار انداخت؛ و از تجربه و نظر دیگران نیز بهره گرفت. اینگونه می‌شود که خلاقیت نمایان خواهد شد. نکته کلیدی در این معادله آن است که سد راه اتفاقات طبیعی که در زندگی رخ می‌دهند، نشویم. فرض کنید که ناگهان، ما در سیاره دیگری فرود می‌آییم و باید در آنجا بمانیم. ناگزیر هستیم که برای بقا، با شیوه جدیدی که متناسب با شرایط آنجاست، زندگی کنیم. نخست، باید چشم‌هایمان را خوب باز کنیم و به شناسایی جزئیات موقعیت جدید بپردازیم: گذر زمان و وضع مکان، شیوه تنفس، شیوه تغذیه و...؛ سپس نوبت آن است که داده‌ها را کنار هم چیده و در مرحله بعد نیاز خود را بررسی و در جهت رفع آن بکوشیم. وضع موجود نیز همین است. ایستادگی و مقاومت در برابر کرونا سخت و دشوار است و راه به جایی نمی‌برد. باید به وضع جدید تن داد و آن را پذیرفت. در این موقعیت، خلاقیت به‌راحتی دست‌یافتنی خواهد بود. ما می‌توانیم با بهره‌گیری از خلاقیت و ایده‌های نوآورانه از بحران کرونا عبور کنیم و حتی دنیای جدیدمان را متفاوت از قبل از بحران بسازیم. کمااینکه کسب‌وکارهای زیادی در سراسر دنیا به شیوه‌های خلاقانه متوسل شدند و موفقیت‌های بسیاری نیز به‌دست آوردند. مانند کسب‌وکارهای اینترنتی که رونق زیادی پیدا کرده‌اند. یا کسب‌وکارهایی که به دفتر کار احتیاج چندانی نداشتند، حتی با هزینه‌های کمتر، فعالیت خود را به‌صورت موفق دنبال می‌کنند. برخی از کسب‎وکارها مانند رستوران‌ها نیز که به حضور و فعالیت در محیط و میان مردم وابسته‌اند، با تغییر وضع و شرایط خود و جلب اعتماد و اطمینان مشتریان، همچنان فعال مانده‌اند. نمی‌شود منکر این شد که کنارآمدن با وضع به‌وجودآمده بدون صدمه و آسیب بوده. هر بحرانی هزینه‌های خودش را دارد و خوکردن با آن نیز زمانبر است. از طرفی کاملاً‌ طبیعی است که ما متأثر از شرایط، مدتی غمگین و خشمگین و بی‌حوصله و حتی افسرده شویم. اما امروز کسانی که واقعیت موجود را نپذیرفته‌ و همچنان منتظرند که به زندگی پیشین خود بازگردند، دچار مشکل شده‌اند. نباید گرفتار سوگ مربوط به از دست دادن وضع گذشته بمانیم. بینش و سبک زندگی ما تحت‌تأثیر شرایط جدید تغییر کرده و هیچ ضرورتی هم ندارد که در چرخه زندگی و شرایط گذشته بمانیم. در گستره زندگی، برنده کسی است که تغییرات را بپذیرد و دوباره خودش را به شکوفایی برساند. یک سال از شیوع ویروس کرونا گذشته. وقتش است که با کمک و همفکری یکدیگر به جلو قدم برداریم. وقتش است که هر کس بنا به توانایی‌ها و امکاناتی که دارد، به فکر روزهای آتی باشد. در این راه حتی از صفر شروع کردن گزینه بهتری از رخوت و رکود است. اگر شروع نکنیم، همه آنچه به‌دست آورده‌ایم را به‌تدریج از دست خواهیم داد. وقتی انگیزه از دست برود، احساس بی‌کفایتی و بی‌ارزشی و در درجه شدیدتر، افسردگی در ما ریشه می‌کند. بنابراین این یک هشدار است: اگر بعد از گذشت یک سال هنوز نمی‌توانیم از جایمان بلند شویم و فکرمان گرفتار روزهای پیش از کروناست، وقتش است که فکری به حال خودمان کنیم، چون به مرگ تدریجی تن داده‌ایم.