جنگ نفتکش‌ها

علیرضا احمدی  

با هویدا شدن نشانه‎‌‎های تداوم جنگ در جبهه‎‌‎ها، هر دو کشور با تدارک راهبردهایی به‎‌‎دنبال شکست بن‎‌‎بست موجود در صحنه نبرد بودند؛ ایران قصد داشت با طراحی یک عملیات بزرگ موفق به جنگ پایان دهد و زمینه‎‌‎ را برای سقوط حزب بعث و صدام مهیا کند و در طرف مقابل عراق با دریافت کمک‎‌‎های روزافزون از قدرت‎‌‎های بزرگ شرق و غرب، درصدد فشار آوردن به ایران به‎‌‎ویژه در حوزه اقتصادی بود تا از شرایط بغرنج کنونی رهایی یابد. برهمین اساس صدام قصد داشت به موازات ممانعت از صدور نفت ازسوی ایران، با افزایش تولید و صادرات کشورهای منطقه خلیج‎‌‎فارس، عرضه نفت کشور را در بازارهای بین‎‌‎المللی کاهش دهد تا از این راه ایران توان لازم برای ادامه جنگ را نداشته باشد. این راهبرد اگرچه زمینه‎‌‎ساز کاهش متوسط قیمت نفت اوپک از 29.04دلار سال 1362به 28.20دلار در سال 1363شد، اما تغییر محسوسی در روند تولید نفت ایران ایجاد نکرد و تولید 2.44میلیون بشکه نفت در روز به 2.17میلیون بشکه رسید. در بهار 1363موج تازه‎‌‎ای از حملات به تاسیسات نفتی ایران و نفتکش‎‌‎ها آغاز شد؛ در نخستین روزهای فروردین بالگردهای عراقی به سکوی نفتی نوروز حمله کردند و در اردیبهشت‎‌‎ماه نیز جنگنده‎‌‎های این کشور تاسیسات نفتی خارک را هدف قرار دادند. 29فروردین نفتکش رووراستار در 12مایلی خارک مورد هدف قرار گرفت و چند روز بعد به نفتکش178 هزارتنی سفینه‎‌‎العرب که با پرچم عربستان سعودی پس از بارگیری نفت از پایانه خارک از این جزیره دور می‎‌‎شد، حمله موشکی شد. این روند در طول اردیبهشت و خرداد به‎‌‎شدت ادامه داشت، به‎‌‎طوری که طی 2‌ماه به 6نفتکش حمله شد. اکنون دیگر عراقی‎‌‎ها حوزه عملیاتی خود برای قطع صادرات نفت ایران را تا شمال قطر گسترش و توان تهاجمی خود را با جنگنده‎‌‎های اجاره‎‌‎ای سوپراتاندارد فرانسوی و موشک‎‌‎های اگزوست ارتقا داده‎‌‎ بودند. دراین میان ایران با بهره‎‌‎گیری از توان دریایی و هوایی ارتش و با جایگزینی سیاست مقابله به‎‌‎مثل به‎‌‎جای مسدود کردن تنگه‎‌‎هرمز، در اردیبهشت‎‌‎ماه با حمله به نفتکش‎‌‎های دشمن، نخستین عملیات مقابله به‎‌‎مثل را انجام داد. براساس آمارهای موجود در سال1363 به 71کشتی بازرگانی حمله شد که عراق به 53نفتکش مربوط به کشورمان حمله کرد، درحالی‎‌‎که واکنش ایران حمله به 18نفتکش دشمن بود. تقابل استراتژیک ایران و عراق در حوزه‎‌‎های اقتصادی که در جنگ نفتکش‎‌‎ها نمود ویژه‎‌‎ای داشت، در آخرین‌ماه سال1363 وارد فاز جدیدی شد؛ انجام عملیات بدر از 19تا 29 اسفند که منطقه عملیاتی آن از اهمیت اقتصادی حیاتی‌ای برای عراقی‎‌‎ها برخوردار بود و علاوه بر ذخایر نفتی عراق و چاه‎‌‎های نفت آن، دکل‎‌‎های برق، دکل‎‌‎های تقویتی رادیو و تلویزیون، دکل‎‌‎های استراق‎‌‎سمع و پارازیت، تأسیسات صنعتی و کارخانه‎‌‎های کاغذسازی نیز در آنجا وجود داشت، سبب شد حمله‎‌‎های گسترده‎‌‎تری را به نفتکش‎‌‎ها و تاسیسات نفتی ایران تدارک ببیند. اصلاح قانون روابط مالک و مستأجر در فروردین، تصویب لایحه تأسیس وزارت معادن و فلزات که قرار بود «عهده‌دار استقرار حاکمیت دولت بر معادن کشور در چارچوب قانون معادن و فراهم آوردن موجبات توسعه ‎‌‎فعالیت‎‌‎های زمین‎‌‎شناسی و...» باشد در خردادماه، تصویب اساسنامه صندوق بیمه محصولات کشاورزی در خردادماه، تأیید لایحه توافقنامه بازرگانی میان ایران و الجزایر در مجلس در تیرماه و تأیید طرح قانونی تشکیل شوراهای اسلامی کار ازسوی شورای نگهبان در بهمن‎‌‎ماه، از مهم‎‌‎ترین اخبار اقتصادی سال1363 بود.