مدیریت بحران در دوران کرونا

اکبر نصراللهی ـ  رئیس دانشکده ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی


   مدیریت بحران موضوعی گروهی است و همکاری همه عوامل درگیر در بحران در داخل و بیرون سازمان‌های رسانه‌ای را می‌طلبد و اگر این مهم جامه عمل نپوشد، منجر به خسارت‌های جبران‌ناپذیری برای کشور و مردم می‌شود.
شیوع ویروس کرونا نیز یک بحران را در کشور رقم زد و باید گفت ما در شرایطی با کرونا مبارزه می‌کنیم که از مرجعیت خبری رسانه‌ها به‌دلیل عملکرد گذشته برخی مسئولان به‌ویژه در موضوع بنزین و حوادث متعدد پس از آن کاسته شده است.
در این میان نباید فراموش کرد که مشکلات مربوط به اطلاع‌رسانی درمورد حوادث و اتفاقات مهم، مسبوق به سابقه است و به نوع رویکرد و راهبرد خبرسازان، مسئولان و میزان سواد رسانه‌ای آنان برمی‌گردد. تمام قرائن و شواهد به ما نشان می‌دهد مسئولان بر‫خلاف اشتهایی که برای استفاده از رسانه‌ها جهت انتشار گزارش کار و دیده شدن دارند، رسانه را نمی‌شناسند، با اصول و تاکتیک‌ها آشنا نیستند و اطلاعات‌شان به آرایش رسانه‌ای 40، 50سال قبل برمی‌گردد. ‬‬
آنها به آرایش رسانه‌ای جدید، میزان دسترسی مخاطبان، تکثر رسانه‌ها و عزم رسانه‌های دشمنان درخصوص استفاده از سوژ‌ه‌های اینچنینی چندان آگاه نیستند. از سوی دیگر به‌واسطه عملکرد نادرست برخی رسانه‌ها در اعتراضات بنزینی، ماجرای سقوط هواپیمای اوکراینی، سیل و...، اعتبار‌شان به‌شدت آسیب دید.
در چنین شرایطی باید دانست اطلاع‌رسانی صحیح، دقیق، جامع و قابل اعتماد در موضوعات بهداشتی و درمانی اهمیتی بسیار بیشتر از سایر موضوعات دیگر دارد و هرگونه تعلل در این خصوص خطایی نابخشودنی است و نقض حقوق مردم. در آغاز این بحران 29بهمن بود که اعلام رسمی انجام و موارد مشکوکی در قم اطلاع‌رسانی شد. در واقع اول اسفندماه شاهد انتشار این خبر بودیم که دو نفر بر اثر ابتلا به ویروس کرونا فوت کردند، از هفته اول تا 15 اسفند ما شاهد کوچک‌نمایی و عادی‌سازی‌ بحران ویروس کرونا بودیم و این موضوع در عملکرد مطبوعات مشاهده می‌شد، یعنی مطبوعات به جای آنکه غفلت و تعلل خود را جبران کنند، به واقع‌نمایی موضوع بپردازند، به‌سرعت مردم را نسبت به این بحران حساس کنند و در کنار آن آموزش‌های لازم را برای مقابله با این ویرس ارائه دهند، در این مقطع تحت‌تأثیر مسئولان قرار گرفتند و موضوع را کوچک‌نمایی و عادی‌‌نمایی کردند.
در آن مقطع رسانه‌ها به‌صراحت به نقل از مسئولان اعلام کردند که همه‌‌چیز تحت کنترل است و جای نگرانی وجود ندارد و همین موضوع سبب شد تا فرصت اولیه و مهم مقابله با ویروس کرونا از کشور گرفته شود؛ چراکه حساسیت‌های لازم در میان مردم و در آن مقطع ایجاد نشد. در آن روزها شاهد بودیم که از ساختارهای موجود همچون سازمان مدیریت بحران کشور و پدافند غیرعامل استفاده نشد تا تجربیات آنها برای مقابله با بحران کرونا مورد بهره‌برداری قرار بگیرد.
در واقع ما در دوران شیوع کرونا شاهد تعارضات ساختاری در عملکرد متولیان رسمی شامل دولت و رسانه‌ها بودیم. ما در کشور سازمان‌هایی به نام سازمان مدیریت بحران کشور و سازمان پدافند غیرعامل داریم. سؤال من این است که در این بحران کرونا که بحران بسیار وسیع، گسترده، طولانی، دارای تبعات و صدمات بسیار زیادی بوده و خواهد بود، چرا دولت نباید از امکانات این دو سازمان استفاده کند؟ سازمان‌هایی که در شرایط عادی هزینه‌های زیادی را متوجه کشور و حاکمیت کرده و باید در شرایط بحران از آنها استفاده شود و اصلا به همین دلیل به‌وجود آمدند. پس چرا از این ساختار استفاده نشده است؟ اگر ناکارآمد هستند، چرا وجود دارند؟ اگر کارآمد هستند و می‌شود از آنها استفاده کرد، پس چرا کارکرد لازم را ندارند؟ 
نیم نگاهی به روال فعالیت اطلاع‌رسانی رسانه‌ها و مسئولان به ما می‌گوید که از 15 اسفند سال گذشته دولت به‌طور کامل وارد میدان شد که در این راستا رسانه‌ها هم با تمام قوا وارد کار شدند و سعی کردند تا بسته‌های آموزشی، اطلاع‌رسانی بهتر و گسترده‌تری را ارائه و هماهنگی بیشتری را میان بخش‌های مختلف ایجاد کنند.
در این مقطع شاهد فعالیت‌های کمی و کیفی قابل‌قبولی از سوی رسانه‌ها بودیم، در عین حال این به مفهوم نبود اشکالات در عملکرد مطبوعات نبود، در همین مقطع هم شاهد پیام‌های متعارض و متناقضی به لحاظ محتوایی، شکلی و آماری درخصوص موضوعات مهمی همچون قرنطینه از سوی مطبوعات، رادیو و تلویزیون و رسانه‌های رسمی بودیم.
البته پیام‌های متعارض را مسئولان به رسانه‌ها اعلام می‌کردند که آنها هم بنا به ضرورت کار ناچار بودند آن را به مردم انتقال دهند و همین موضوع سبب می‌شد که مردم با یک بلاتکلیفی مواجه شوند. برای مثال زدن یا نزدن ماسک، رعایت کردن و ‌رعایت نکردن فاصله اجتماعی ازجمله موضوعاتی بود که در این پیام‌های متعارض شاهد بودیم.
به‌طور کلی در دوره بحران همه رسانه‌ها با تمام قوا وارد میدان شدند، اما به‌دلیل آنکه حجم بحران بسیار گسترده و دارای مدل رفتاری نامشخص است، هنوز ما شاهد پیام‌های متعارضی هستیم.
در مجموع از 15 اسفندماه عملکرد رسانه‌ها در خور تحسین است و خوشبختانه رسانه‌ها پس از غفلتی که در شروع کرونا داشتند، امروز شاهد هستیم که براساس نظرسنجی‌ها میزان اعتماد مردم رو به افزایش است و به‌مرور مشکلاتی که در فقدان مرجعیت خبری بود، در حال جبران و احیا شدن است. اگر رسانه‌ها از این پس کارشان را خوب انجام دهند و برای ایام پساکرونا استراتژی داشته باشند، می‌توانند آن مرجعیت از دست رفته یا آسیب‌دیده را به نوعی ترمیم و احیا کنند.