حرفه شهرسازی در آستانه یک تغییر رویکرد بنیادی
ترانه یلدا- معمار و شهرساز
روز جهانی شهرسازی فرصت خوبی است برای داشتن نگاهی به وضعیت و مقام پراتیک شهرسازی در کشورمان. آیا ما در مقایسه با دیگر کشورهای جهان در کار و حرفه شهرسازی موفق بوده‌ایم؟
نتیجه‌گیری از شاخص‌ها و اطلاعات مقایسه‌ای بین‌المللی می‌گوید که نه! تهران و دیگر کلانشهرهای ما نه‌تنها در زمره شهرهای موفق در صدر لیست‌ها قرار ندارند، بلکه در انتهای آنها جای گرفته‌اند. ما در ایجاد شهرهایی خوب و شاد و راحت، قابل تنفس و با خدمات مناسب برای شهروندانمان موفق نبوده‌ایم.
برنامه‌های شهرسازان‌مان برای ترافیک و ساخت‌و‌ساز، برای ایجاد فضاهای عمومی خدماتی و فراغتی و عرصه‌های مسکونی مناسب برای تمام اقشار درآمدی به نتیجه نرسیده و نارضایتی و پرتاب‌شدگی اقشار کم‌درآمد به حاشیه‌های پرت‌افتاده خارج از محدوده‌های شهرها را به‌دنبال داشته است؛ به‌گونه‌ای که امروز تعداد جمعیتی که به‌طور غیررسمی در اطراف شهرهای بزرگمان اسکان یافته‌اند، تقریبا برابر جمعیت روستایی کشور است.
اما چندسالی است که نشانه‌هایی از یک تغییر پارادایم، یا به‌عبارتی یک تغییر رویکرد اساسی در نگاه گروه‌های اجتماعی و در نتیجه، شهرسازان و مسئولان، به شهر دیده می‌شود؛ طلایه‌های تغییری که امیدبخش است. در واقع، نرخ بالای شهرنشینی بی‌‌کیفیت و تعداد زیاد تحصیل‌کرده‌های بیکار از یکسو و شیوع زندگی مجازی روی شبکه‌های اجتماعی و امکان گفت‌وگو و نقد وضعیت شهرها از سوی دیگر، زمینه‌های تغییر رویکرد فعالان در امور شهرسازی و شهرداری نسبت به شهرها را فراهم کرده است. مردم با هم حرف می‌زنند و درباره مسائل شهر و محله مشورت می‌کنند.
هویت شهری و مقاومت در برابر تخریب بافت‌های قدیمی شهرها اهمیت یافته است. دیگر در خیلی از محلات، مردم حاضر نیستند اجازه دهند شهرسازان به میل قدرت‌های سرمایه‌دار در بخش ساختمان- که سال‌ها شهرداری‌ها را رام خود کرده بودند و تاکنون هر تخلفی را با پول می‌خریدند- هر بلایی بخواهند بر سر شهرها بیاورند و خانه‌ها را خراب و مردم ساکن محله‌های قدیم را به بهانه فرسودگی، آواره کنند. طُرفه آنکه این رشد آگاهی‌ها، تازگی‌ها، بر ذهن مسئولان هم تأثیر می‌گذارد.
طی سال‌های اخیر شاهد بوده‌ایم که معاونان وزیر و شهرداران پرقدرت، در موارد متعدد به حرف مردم گوش داده‌اند و حتی جلوی اجرای بعضی پروژه‌های بزرگ و کوچک نادرست و غیرمنطقی مانند طرح گذراندن خیابان از وسط بافت تاریخی و ثبت جهانی شده شرق میدان نقش جهان در اصفهان را گرفته‌اند. شاهد هستیم که شوراهای شهر- به‌ویژه برخی اعضای شورای شهر تهران- برای اعتراضات به سوداگری و رانت‌خواری و بیداد، گوش شنوا داشته‌اند و صدای مردم و متخصصان معترض را انعکاس داده‌اند.
اینها نشانه‌های خوبی است از اینکه جامعه شهرسازی و مسئولان شهری دارند متوجه می‌شوند که دیگر مثل قدیم نمی‌توانند با کشیدن چهار خط صاف (یا کج)، شهر را در هم بریزند و احساس قدرت مطلق و بلامنازع بکنند. شهرسازی مدتی است به فازی وارد شده که در آن تسهیلگران علوم اجتماعی و اقتصاددانان به ناچار در کنار شهرسازان قرار می‌گیرند تا از اشتباهات فاحشی که در گذشته مرتکب می‌شدند، پرهیز کنند!
به هرحال، روز جهانی شهرسازی را امسال باید ابتدا به همه شهروندانی تبریک گفت که با رفتارشان به شهرسازان و مسئولان شهری پیام دادند که شهر را دیگرگونه می‌خواهند و البته بعد از آنها، به تمام کسانی که صادقانه زحمت می‌کشند تا شهرهایی سالم و زیبا برای ما فراهم کنند.
