طهران قدیم
قلیان و تریاک، هفت شاهی
قهوه‌خانه‌های تهران در گذر تاریخ
در گذشته قهوه‌خانه‌ها در اوضاع و احوال اجتماعی تهران نقش مؤثری داشته‌اند. اجتماع کوچکی که در قهوه‌خانه‌ها به بهانه چای خوردن شکل می‌گرفت، باعث گُل انداختن گپ‌وگفت‌ها و بحث‌های داغ می‌شد که برخی از آنها حوادث سیاسی و گاهی مسیر‌های ادبی را هم تعیین می‌کردند. در اصل در دوران صفویه قهوه‌خانه‌ای که بتوان در آن چای و قهوه خورد و قلیان کشید رواج پیدا کرد و پس از آن دوره زمان فترت قهوه‌خانه‌ها شروع شد و قلیان کشیدن رواج پیدا کرد تا اینکه سلطنت قاجارها به قهوه‌خانه‌ها به‌عنوان پاتوق و دور هم جمع شدن‌ها رونقی دوباره داد. در این دوران بود که شاهنامه‌خوانی، اسکندرنامه‌خوانی و نقالی در قهوه‌خانه‌ها رواج یافت و مرشدهای فراوانی در این کارها شهرت پیدا کردند که مرشدترین‌شان بنا به روایات متعدد «مرشد برزو» بود.
یک جفت چای سه‌شاهی
در دوران قاجار قهوه‌خانه‌های تهران سر و شکل خاصی داشتند. هر قهوه‌خانه فضایی نسبتاً وسیع داشت که دورادور آن را با سنگ و آجر به‌صورت سکو در می‌آوردند و مردم روی سکوها می‌نشستند و چای یا قهوه می‌خوردند و به کشیدن قلیان و حتی تریاک مشغول می‌شدند و به جر و بحث درباره مسائل مختلف می‌پرداختند. قلیان که در دوره ناصرالدین‌شاه کاملاً مد روز شده بود به طبقه اعیان و رجال سرشناس اختصاص داشت و چپق برای طبقه پایین و کلاه‌نمدی‌ها بود. قیمت یک جفت چای در آن دوران در قهوه‌خانه‌ها سه شاهی و هزینه قلیان و کشیدن سه مثقال تریاک هفت‌شاهی بود.
قهوه‌خانه شاهزادگان
زیباترین و معروف‌ترین قهوه‌خانه‌های تهران پشت شمس‌العماره بودند که از معروف‌ترین آنها قهوه‌خانه یوزباشی بود. در این قهوه‌خانه شاهزادگان، اعیان، افسران و سرداران قشون جمع می‌شدند و به شنیدن قصه‌های شاهنامه و اسکندرنامه و رستم‌نامه می‌نشستند. هر از گاهی هم یکی از شاعران که شعر درخوری می‌سرود به آنجا می‌رفت و برای مقربان شاه قاجار می‌خواند؛ اگر شعر مورد پسند واقع می‌شد شاعر را به حضور می‌بردند و آن‌وقت صله می‌گرفت و امکان داشت لقب ملک‌الشعرایی هم به او بدهند.
قهوه‌خانه چهارراه سوسکی
یکی از قهوه‌خانه‌های معروف، قهوه‌خانه قنبر در خیابان ناصریه بود که در آن روزنامه خواندن را منع کرده بودند ولی «درویش مرحب» هر شب و روز آنجا نقالی می‌کرد. لوطی عظیم و لوطی غلامحسین هم غالبا پشت این قهوه‌خانه معرکه می‌گرفتند و تئاتر پهلوان کچل را با تردستی نمایش می‌دادند. از دیگر قهوه‌خانه‌های مطرح، قهوه‌خانه تنبل در چهارراهی به نام «چهارراه سوسکی» بود که آنجا باباشمل‌ها و کلاه‌نمدی‌ها و لوطی‌ها گرد هم جمع می‌شدند. قهوه‌خانه‌های باغ اناری و قهوه‌خانه سر گذر هم از قهوه‌خانه‌های مشهور دوران قاجار در تهران بودند. ناگفته نماند که در آن روزگار برای صاحبان قهوه‌خانه‌ها حرمت و عزت زیادی قائل بودند، به‌طوری که چهارراه سیدعلی را به نام سیدعلی قهوه‌چی که از پهلوانان آن روزگار بود نامگذاری کردند.
