راحله عبدالحسینی

نقشه قدیمی تهران که «عبدالغفار نجم‌الدوله» و شاگردانش در دارالفنون رسم کرده‌اند، نشانمان می‌دهد که روزگاری تهران دودآلود امروز با ساختمان‌های خاکستری‌اش پر از باغ و درخت بود. می‌گویند تهران باغ‌شهری بود که به چنارهایش شناخته می‌شد و آواز گنجشک‌هایش.

چنارها، این درختان کم توقع و متناسب با اقلیم تهران که سایه‌شان را با سخاوت روی سر رهگذران پهن می‌کنند، سال‌ها و قرن‌ها پیش کاشته‌شدند. هرچند با گذشت سال‌ها و گسترش وسعت پایتخت، به جای چنارها، آپارتمان از دل زمین سبز شد اما هنوز هم تعدادی از چنارهای قدیمی با تنه بزرگ و قطور در گوشه‌ای از محله‌ها جاخوش کرده‌اند و مأمنی برای عابران هستند.  

بلندترین خیابان خاورمیانه و چنارهایش

چنارهای خیابان ولی‌عصر(عج) که شناسنامه و معرف این خیابان است، محصول تفکر بلدیه پهلوی اول است. پهلوی اول در دهه نخست سلطنت خود تصمیم گرفت از کاخ مرمر تا کاخ سعدآباد را خیابان‌کشی کند. از راه‌آهن تا چهارراه معزالسلطان راه باریکی بود و از آنجا تا سرپل امیربهادر خیابان اندکی پهن‌تر می‌شد و تا کافه شهرداری یا چهارراه ولی‌عصر(عج) امروزی ادامه داشت. اما بعد از آن بیابان بود. به همین دلیل هم از اینجا تا سرپل تجریش به نام جاده جدید شمیران نام گرفت و قرار شد ۲ طرف جاده را درخت چنار بکارند.  

چنار مرقد امامزاده صالح(ع)

چنار کهن مرقد امامزاده صالح(ع) را اهالی شمیران خوب به یاد دارند؛ چنار قطور و تنومندی که داخلش پوک شده‌بود و مش عبدالله داخل درخت پینه‌دوزی می‌کرد. میخ‌هایی هم به تنه درخت زده‌بود و گالش‌ها و گیوه‌ها را از آن آویزان می‌کرد. «دیالافوا» سیاح خارجی در سفرنامه‌اش به ایران در سال ۱۸۸۱ میلادی می‌نویسد: «در بقعه امامزاده در تجریش، چنار عجیب و غریبی است که نظیر آن کمتر در دنیا پیدا می‌شود. قطر فوق‌العاده آن را دقیقاً نمی‌توان با رقم معین کرد. محیط آن تقریباً به ۱۵‌متر می‌رسد. هریک از شاخه‌های آن مانند تنه درخت کهنسالی در بالای بنای بقعه و اطراف آن سر به آسمان کشیده‌است.  

۱۳ چنار تنومند

حدود ۴۰۰ سال قبل درخت چنار تنومندی در محله اوین بوده که سر آن را قطع می‌کنند. از چنار سربریده، ۱۳ چنار بیرون می‌زند. تنه درخت عمری حدود ۴۰۰ سال و درخت‌های بیرون آمده از آن عمری حدود ۲۰۰ سال دارد. درخت چنار قدیمی دیگری هم در محله اوین وجود دارد. وجود این چنار قدیمی که به گفته اهالی بیش از هزار سال قدمت دارد باعث شده تا نام قسمتی از این محله که در اطراف این چنار بوده به پاچنار معروف شود.  

چنار ۹۰۰ ساله سوهانک

دورترین‌آبادی شمیران به تجریش، سوهانک بود. روستایی که با ارتفاع هزار و ۸۰۰‌متر از سطح دریا یکی از خوش آب و هواترین قریه‌های شمیران به شمار می‌رفت و در عهد ناصری ۷۰۰ نفر جمعیت داشت. تهران‌شناسان، قدمت سوهانک را با چنار ۹۰۰ ساله‌اش محک می‌زنند. چناری کهن که مسجدی کوچک هم کنار آن از قدیم‌الایام پا گرفته بود و اهالی را دور هم جمع می‌کرد. چنار سوهانک حالا داخل همین مسجد قرار دارد و شاخ و برگش را بر سر رهگذران گسترانده‌است.  

بازی بچه‌ها پای چنار

درست روبه‌روی مسجد در روستای افجه در شمال شمیران چنار کهنسالی هست که تا ۴۰ سال پیش قصاب قدیمی روستا در دل چنار کاسبی می‌کرد. گوشت مصرفی هر روز را از دامداران می‌خرید یا از دام‌های خودش تهیه می‌کرد. این گوشت‌ها را از تنه درخت آویزان می‌کرد و تا شب می‌فروخت. جوی آب روانی درست از پای چنار عبور می‌کرد که باعث خنک ماندن هوای اطراف آن بود و گوشت‌ها را از فاسد شدن نجات می‌داد. مردم روستا پیش حسین آقا قصاب چوب خط داشتند. بعد از فوت او دیگر کسی داخل این تنه درخت را مغازه نکرد. تنه‌ درخت تنومندتر شده و با بزرگ شدن دیواره‌های آن فضای داخلی این قصابی پاچنار هم کوچک‌تر از قبل شده. پاچنار این روزها محلی برای بازی کودکان افجه است.  

۲ چنار کهنسال در جماران

آب و هوای خوش و نزدیکی به کوهپایه، درختان و باغ‌های سرسبزی را در محله جماران پرورش داده‌بود. هنوز هم با قدم گذاشتن در دل محله ۲ چنار قدیمی توجه هر تازه واردی را جلب می‌کند. یکی چنار تنومندی در کوچه شهید حسنی‌کیا و مقابل حسینیه بزرگ جماران که به گفته اهالی عمری به درازای هزار سال دارد و دیگری چناری که درست از کوچه‌ای که از حسینیه منشعب می‌شود کنار مسجد قدیمی محل رشد کرده که آن را هم باید همسن و سال چنار کنار حسینیه دانست.

 چنار معروف میدان امامزاده قاسم(ع)

محله امامزاده قاسم(ع) که حالا قریب به ۱۸ هزار و ۵۰۰ نفر جمعیت دارد روستایی بود که نخستین ساکنان آن در اطراف بقعه امامزاده قاسم(ع) ساکن شدند و خانه‌های خود را با سنگ و گل و چوب ساختند. آب مصرفی خود را از طریق چند رشته نهر از دره گلابدره و رودخانه دربند و قنات تأمین کردند و با کشاورزی و باغبانی و دامداری روزگار خود را گذراندند. چنار کهنی که در میدان امامزاده قاسم(ع) و در نزدیکی بقعه مبارکه قرار دارد، عمر طولانی را گذرانده و همچنان سرپاست.