یادی از یک پژوهشگر فرهنگ مردم

محمود برآبادی- نویسنده کتاب‌های کودکان

خیلی‌ها برنامه فرهنگ مردم را به خاطر دارند. این برنامه سال‌ها به‌طور مرتب از رادیو پخش می‌شد و طرفداران بی‌شماری در گوشه و کنار ایران داشت. شنوندگانی که باعلاقه برنامه را گوش می‌دادند و بنا به درخواست نویسنده برنامه برای جمع‌آوری فولکلور شهر و روستای خود همکاری می‌کردند و نویسنده این یادداشت نیز یکی از همان‌ها بود. انجوی شیرازی با نام «نجوا» این برنامه را تدارک می‌دید و مجدانه درپی بالابردن کیفیت آن بود. آقای نجوا باصدای گرم و طنین دلنشین و لحن اطمینان‌بخش خود برنامه را با عبارت «دوستان سلام!» شروع می‌کرد و سخنان خود را با «ان‌شاالله» پایان می‌داد. در هر برنامه نکاتی را درباره چگونگی گردآوری فرهنگ مردم با زبانی ساده اما علمی برای شنوندگان توضیح می‌داد و آنان را برای همکاری بیشتر برسر شوق می‌آورد.
انجوی و همکارانش در برنامه فرهنگ مردم با پیگیری ستایش‌برانگیزی به جمع‌آوری، اصلاح و تنظیم مطالبی که دوستداران فولکلور از سراسر کشور می‌فرستادند، می‌پرداختند و برای چاپ آماده می‌کردند. آنها با علاقه تمام به یکایک نامه‌ها پاسخ کتبی می‌دادند و نواقصی را که گردآورندگان درکار خود داشتند، یادآور می‌شدند. حتی در ملاقات‌های حضوری به گرمی از کسانی که از راه دور برای دیدن همکاران دفتر فرهنگ مردم یا شرکت در برنامه می‌آمدند، استقبال می‌کردند، آنچنان که بسیاری از کسانی که با این برنامه همکاری می‌کردند، ازجمله دوستان دست‌اندرکاران برنامه به‌حساب می‌آمدند.
گرچه آقای نجوا با آن اندام درشت و استخوانی، نگاه نافذ و رفتار خشکی که ناشی از جدیت درکار بود، درنگاه اول، یک جوان شهرستانی مانند من را که از راه دوری آمده بود می‌رماند؛ اما هرکس با نخستین برخورد متوجه می‌شد که این تندخویی ظاهری ناشی از انضباط کاری است و آقای نجوا مردی مهربان و خونگرم است که کار جمع‌آوری فرهنگ مردم را جدی گرفته و کمترین تساهل در این زمینه را نمی‌پذیرد. گنجینه فرهنگ مردم که به این ترتیب فراهم آمد ـ چه آنها که منتشر شده و چه آنها که مجال انتشار نیافته ـ بسیار پربار و غنی است و به جرأت می‌توان گفت گسترده‌ترین، علمی‌ترین و متنوع‌ترین مجموعه‌ای است که تاکنون در ایران راجع به فرهنگ مردم فراهم آمده است.
فولکلور گرچه قدمتش بسیار پیش‌تر از ادبیات مکتوب است، اما جمع‌آوری آن در کشور ما سابقه‌ای چندان طولانی ندارد. صادق هدایت، حسین کوهی کرمانی، صادق همایونی و این اواخر علی اشرف درویشیان در این زمینه پیشگام بوده‌اند اما همچنان این عرصه مجال کار دارد.
فولکلور هر ملت، چه از نظر ادبی و چه به لحاظ اجتماعی برای خود آن ملت و برای مردم سراسر جهان دارای ارزش و اهمیت زیادی است. ارزش جهانی فولکلور بدان سبب است که فرهنگ هرملتی آیینه ذوق و هنر و معرف خلق وخوی آن ملت و وسیله خوبی برای شناخت خصوصیات آن سرزمین است. در سرزمین پهناوری چون ایران که اقوام و طوایف گوناگونی در هرگوشه آن زندگی می‌کنند که راه و رسم و سلوک مخصوص به‌خود دارند، شناخت، جمع‌آوری و انتشار این فرهنگ در روزگاری که سلطه فرهنگی غرب هدفی جز از میان برداشتن فرهنگ‌های ملی و بومی را دنبال نمی‌کند، بیش از پیش ضروری به‌نظر می‌رسد.