شرق و غرب پشت برجام

کمتر از 10روز مانده به فرارسیدن زمان اعلام شده از طرف آمریکا برای بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، وزیران خارجه 3کشور اروپایی اعلام کردند که سازوکار آمریکایی‌ها را قبول ندارند. ظریف به‌زودی قرار است به اروپا برود تا اروپا را برای اقدامات عملی علیه خرابکاری‌های هسته‌ای آمریکا تحت فشار قرار دهد.
وزرای امور خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان به‌عنوان 3کشور عضو برجام به‌منظور بررسی و هماهنگ‌سازی گام‌های مشترک آتی درباره برجام در عمارت تاریخی چِونینگ تشکیل جلسه دادند و «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز از طریق ارتباط ویدئویی به آنها ملحق شد. وزارت امور خارجه آلمان طی پیامی در حساب کاربری رسمی خود در توییتر در این رابطه اعلام کرد: «3کشور اروپایی به‌اتفاق یکدیگر تلاش آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران را رد می‌کنند و به حفظ توافق هسته‌ای متعهد می‌مانند، اما از ایران نیز می‌خواهند که فورا به اجرای کامل برجام بازگردد.»
به‌گزارش همشهری، توافق هسته‌ای موسوم به برجام که در سال2015 بین ایران و کشورهای موسوم به 1+5 (شامل 5عضو دائم شورای امنیت + آلمان) منعقد شد، از اواسط سال2018 به‌دلیل اقدامات یکجانبه آمریکا و بدعهدی طرف‌های اروپایی در وضعیت مبهمی قرار گرفته است؛ چون با خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت97 و بازگشت تحریم‌های ایران، توافق هسته‌ای رو به افول نهاد و با اقدامات تازه آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه عملا برجام در معرض نابودی قرار گرفته است.
درپی خروج آمریکا از برجام، طرف‌های اروپایی برجام وعده دادند که با اتخاذ اقداماتی، پیامدهای منفی خروج آمریکا از برجام را جبران خواهند کرد.
با تعلل اروپا در جبران خسارات خروج آمریکا از برجام در نهایت شورای‌عالی امنیت ملی ایران روز چهارشنبه 18اردیبهشت1398 در بیانیه‌ای اعلام کرد جمهوری اسلامی ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی و حقوق تصریح‌شده خود مندرج در بندهای 26 و 36 برجام، برخی اقدامات خود ذیل برجام را متوقف خواهد کرد و در ادامه ایران طی  5مرحله هر 2‌ماه یک‌بار بخشی از تعهدات خود را کاهش داد؛ تا اینکه در آخرین مرحله در دی‌ماه پارسال اعلام کرد هیچ محدودیتی در برنامه هسته‌ای برای خود قائل نیست.
دولت آمریکا از سال گذشته برای جلوگیری از برچیده شدن تحریم تسلیحاتی ایران که طبق قطعنامه2231 برای 27مهر امسال برنامه‌ریزی شده است، تلاش همه‌جانبه‌ای را آغاز کرد که در مرحله نخست طرح کاخ سفید برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران با مخالفت اکثر اعضای شورای امنیت به شکست انجامید. آمریکایی‌ها در مرحله دوم سعی کردند با ادعای عضویت در برجام از مکانیسم موجود در قطعنامه2231 استفاده کرده و در 30مرداد با ادعای عدم‌پایبندی ایران سازوکار موسوم به اسنپ‌بک را فعال کنند، اما این طرح هم در شورای امنیت هواداری نداشت.
در آن زمان مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا با حضور در نیویورک شخصا نامه‌ای را به نماینده اندونزی در سازمان ملل متحد - که کشورش رئیس دوره‌ای شورای امنیت است - تحویل داد و طی این نامه ضمن متهم کردن ایران به نقض برجام، از طرف دولت آمریکا رسما خواستار بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران شد.
پمپئو پس از مخالفت اعضای شورای امنیت برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، مدعی شد که اگر قطعنامه‌ای برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران ارائه شود، آمریکا آن را وتو می‌کند و اگر چنین قطعنامه‌ای ارائه نشود به‌صورت خودکار در نیمه‌شب 20سپتامبر یعنی 30شهریور تمامی تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران بازخواهد گشت.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا مدعی است ایران منتظر برگزاری انتخابات آمریکاست تا توافق کند. او به‌تازگی برای چندمین بار ادعا کرده درصورت پیروزی در انتخابات به سرعت با ایران توافق خواهد کرد؛ این در حالی است که دیروز جو بایدن، نامزد دمکرات‌ها در انتخابات و رقیب ترامپ گفت درصورت پیروزی در انتخابات به برجام برمی‌گردد.
چین و روسیه با رأی منفی به قطعنامه پیشنهادی آمریکا با تمدید تحریم تسلیحاتی ایران مخالفت کرده‌اند و روز گذشته هم سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در جریان برگزاری اجلاس شانگهای که ایران به‌دلیل تعلل در تبدیل عضویتش از ناظر به اصلی در آن شرکت نکرده بود، تأکید کرد اعضای سازمان شانگهای خواهان حفظ برجام هستند.
علاوه بر چین و روسیه هم‌پیمانان آمریکا یعنی 3کشور اروپایی شامل انگلیس، فرانسه و آلمان هم بارها اعلام کرده‌اند آمریکا به‌دلیل خروج از برجام عضو این توافق نیست و نمی‌تواند از مکانیسم موجود در این توافق علیه ایران استفاده کند.
محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران قرار است در روزهای پیش رو که مقارن با زمان اعلام شده از طرف پمپئوست در قالب تور اروپایی به برخی کشورها ازجمله فرانسه، آلمان، ایتالیا و اسپانیا سفر کند تا اروپایی‌ها را متقاعد کند در مقابل زورگویی‌های آمریکا اقدام عملی انجام دهند. ظریف، روز پنجشنبه در توییتی نوشت: ایران به دلایل دینی و راهبردی - که وزنی به‌مراتب بیشتر از صرف یک «توافق» دارد - تسلیحات اتمی را مردود می‌داند، اما اگر تروئیکا / اتحادیه اروپا خواهان اجرای کامل تدابیر اعتمادساز و شفافیت مضاعفی هستند که برجام فراهم آورده است، باید همانطور که خرابکاری ایالات متحده در شورای امنیت سازمان ملل متحد را رد کردند، تروریسم اقتصادی آمریکا را نیز رد کنند.

دلیل غیبت ایران در اجلاس شانگهای
ایران از سال‌ها قبل متقاضی عضویت دائم در سازمان همکاری اقتصادی شانگهای بوده، اما به دلایل مختلف ازجمله کارشکنی تاجیکستان تاکنون پروسه تغییر عضویت ایران عملیاتی نشده؛ این در حالی است که طی رایزنی‌های اخیر بین ایران و تاجیکستان روابط 2کشور از سردی سابق خارج شده، اما در اجلاس شانگهای در مسکو موضوع بررسی دائمی شدن عضویت ایران در دستور کار عادی قرار نداشت و به همین دلیل ایران از حضور در اجلاس شانگهای خودداری کرد. سازمان همکاری شانگهای در سال۲۰۰۱ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد.