حروف سربی را ماندگار کردیم

حالا 26سال از روزی که نخستین روزنامه تمام رنگی کشور مقابل دیدگان تهرانی‌‌ها قرار گرفت می‌گذرد. قطعا نخستین چیزی که در آینه شیشه‌ای چشمان مخاطبان همشهری با دیدن این روزنامه ثبت شد لوگو یا همان نام‌واره آن بود که هنوز هم روی صفحه‌ اول این روزنامه خودنمایی می‌کند. طراحی این لوگوی ماندگار، کار دستان هنرمند حسین خسروجردی است که قطعا اسم و رسمش میان علاقه‌مندان به نقاشی و گرافیک، نامی آشناست. خسروجردی را باید از معدود هنرمندان جسور در زمینه هنرهای تجسمی دانست که حتی در دوران بلوغ و تثبیت هم تلاش کرده‌ سراغ تجربه‌های نو برود و لوگوی همشهری را هم باید حاصل همین جسارت او در خلق آثار هنری بدانیم. او این روزها ساکن لندن است و انجام گفت‌وگو با او کمی بعید به‌نظر می‌رسید، اما همه‌‌چیز دست به‌دست هم داد تا در بیست‌وششمین سالگرد انتشار روزنامه همشهری، ناگفته‌های طراحی لوگوی این روزنامه از زبان او که هزاران کیلومتر با ما فاصله دارد بیان شود.

محسن رستگار: 

آقای خسروجردی! از روزی که نخستین شماره روزنامه همشهری با لوگوی طراحی شده توسط شما چاپ شد 26سال می‌گذرد. خاطرتان هست چطور و از طریق چه‌کسی به شما پیشنهاد شد که لوگوی روزنامه همشهری را طراحی کنید؟

ماجرای لوگوی همشهری اینطور شروع شد که مسئولان آن موقع روزنامه، فراخوان مسابقه طراحی لوگوی روزنامه را داده‌ بودند. مجموعه‌ای از آثار گرافیست‌های مختلف به دست‌شان رسیده بود، اما گویا هیچ‌یک از کارها نظرشان را جلب نکرد. خاطرم هست آقای احمد ستاری که مسئولیت سردبیری روزنامه را برعهده داشتند یک روز با من تماس گرفتند و دعوت کردند که نزدشان بروم. آنجا بود که با من موضوع طراحی لوگوی همشهری را در میان گذاشتند و گفتند که کارهای دریافت شده را نپسندیده‌اند. از من خواستند که با اختیار کامل، لوگوی روزنامه را طراحی کنم.

شما کارهایی را که از طریق فراخوان مسابقه ارسال شده بود دیدید؟

خیر. اتفاقا یادم هست که آقای ستاری پیشنهاد کردند آن کارها را ببینم  اما من گفتم بگذارید بدون هیچ زمینه ذهنی و قبلی سراغ طراحی لوگوی روزنامه بروم. دلم می‌خواست که لوگوی روزنامه همشهری، کاملا  نشأت گرفته از تلاش ذهن و باورهای خودم باشد. 

مسئولان وقت روزنامه چطور؟ آنها درباره اینکه این لوگو باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد و چه نکاتی را در آن درنظر بگیرید نکاتی بیان نکردند؟

اتفاقا الان که در ذهنم مرور می‌کنم یکی از حرفه‌ای‌‌ترین پیشنهادهای کاری‌ام مربوط به همین طراحی لوگوی همشهری بود. آقای ستاری و دیگر مدیران آن موقع همشهری به من اختیار کامل دادند که با توجه به تجربیاتم این لوگو را طراحی کنم. یادم هست آن موقع دوستان تأکید زیادی روی 4 رنگ و تمام رنگی‌بودن این روزنامه داشتند. واقعا در آن مقطع اتفاق بزرگ و البته عجیبی بود که حتی باورش هم کمی سخت بود. 

شاید جذاب‌ترین سؤال از شما این باشد که ایده اولیه لوگو یا همان نام‌واره روزنامه همشهری چطور به ذهن‌تان رسید؟ به هر حال این لوگو، حالا تبدیل به یکی از ماندگارترین لوگوهای مطبوعاتی شده است.

بله. من لوگوی چند روزنامه دیگر را هم طراحی کرده‌ام اما متأسفانه انتشار همه آنها متوقف شده است. آن مقطعی که روزنامه همشهری قرار بود منتشر شود به‌نظرم مقطع خاصی بود که تحولات فنی زیادی در حال وقوع بود. کامپیوتر آمده و همه‌‌چیز در حال تغییر بود. ایده‌ استفاده از حروف سربی برای طراحی لوگو به ذهنم رسید. آن موقع حروفچینی روزنامه با کامپیوتر انجام می‌شد و دیگر از حروف سربی خبری نبود، ولی به‌نظرم اساسا سابقه مطبوعات و چاپ، مدیون همین حروف سربی است و مهم‌‌ترین و نخستین ابزار فنی روزنامه در گذشته به‌حساب می‌آمد. اتفاقا یکی از سخت‌ترین کارهای فنی روزنامه‌ها در گذشته همین چیدن حروف سربی و لی‌اوت‌کردن آنها بود. به‌نظرم رسید که باید در طراحی لوگوی همشهری از همین ایده حروف سربی استفاده کنم.

در ذهن‌تان این بود که بخواهید با به‌کاربردن این ایده، به‌نوعی استفاده از حروف سربی را در انتشار روزنامه برای همیشه ماندگار کنید؟

اصلا آن مقطع، همان سال‌های خداحافظی با حروف سربی بود. فکر می‌کنم همه کسانی که در کار فنی روزنامه‌ بودند نوعی احساس کوچ از یک مرحله به مرحله دیگر را داشتند. در حقیقت روزنامه از قالب فنی گذشته خود خارج شده بود و تکنیک جدید را تجربه می‌کرد. برای من خداحافظی با حروف سربی یک تراژدی بود و شاید خیلی‌های دیگر هم این احساس را داشتند، چون این حروف سربی خاطره‌های زیادی را تداعی می‌کرد. یادم هست وقتی داشتم به ایده طراحی لوگوی همشهری فکر می‌کردم، دلم برای حروف سربی سوخت. حروف سربی به‌نظرم پل میان روزنامه‌نگاری گذشته و روزنامه‌نگاری دوره نوین بود. دوست داشتم که این ابزار به نوعی در مطبوعات فراموش نشود و به همین دلیل هم سراغ ایده استفاده از حروف سربی رفتم. لوگوی همشهری، حروف سربی را ماندگار کرد.

کمی درباره جزئیات طراحی این لوگو در زمان اجرا توضیح می‌دهید؟ اینکه چه نکاتی در ذهن‌تان بود که با دیدن لوگو تداعی شود.

خب، وقتی حروف سربی را کنار هم می‌چیدند آنقدر به هم چفت می‌شد که هنگام چاپ، اصلا فاصله‌ای بین حروف به‌نظر خواننده نمی‌رسید. من چون می‌خواستم روی حروف سربی در لوگو تأکید کنم باید فاصله‌ کمی بین اجزای حروف همشهری ایجاد می‌کردم. در ضمن همشهری قرار بود روزنامه یک شهر بزرگی مثل تهران باشد و مهم‌ترین رکن یک شهر مجموعه آدم‌‌هایی است که کنار هم قرار می‌گیرند. تلاشم‌ این بود که در لوگو یک مجموعه کنار هم و تشکیل‌دهنده یک گروه هم دیده شود. وقتی حروف کلمه «همشهری» با ایده حروف سربی کنار هم قرار گرفت هر دوی این فاکتورها در کار دیده شد. خیلی کم پیش می‌آید که در یک کار گرافیکی، همه فاکتورهای مورد نظر گرافیست در اثر نهایی دیده شود، اما این اتفاق در مورد لوگوی همشهری افتاد.

انتخاب خط مورد استفاده در لوگوی همشهری چطور صورت گرفت؟

از خط نستعلیق نمی‌توانستم استفاده کنم. البته خط نستعلیق به‌نظرم فاخرترین و زیباترین خط ایرانی است که شناسنامه فرهنگی ما به‌حساب می‌آید، اما ایده من محدودیت‌هایی ایجاد می‌کرد و نمی‌شد سراغ این نوع خط رفت. خط دیگری که به ذهنم رسید و در لوگوی همشهری مورد استفاده قرار گرفت خط ثلث بود. حروف کلمه «همشهری» را می‌توانستم با این خط به‌صورت دانه دانه از هم جدا کنم. خوشبختانه در کلمه «همشهری»، حرف الف یا حروف بلندی مثل کاف هم وجود نداشت که دردسر درست کند. در حقیقت خود کلمه «همشهری» این استعداد را داشت که با کمک‌گرفتن از خط ثلث در ایده حروف سربی طراحی شود. 

وقتی کار اجرا شد، نظر و برخورد مدیران وقت روزنامه با لوگو چطور بود؟ 

وقتی لوگو را به آقای ستاری و دوستانشان ارائه دادم درجا پذیرفته و پسندیده شد. انگار همه آنچه درنظرشان بود در این لوگو وجود داشت. آن موقع بود که تصمیم گرفتم آثار فرستاده شده را هم ببینم. واقعا قصدم این بود که اگر کار بهتری از نظر خودم بین آنها هست، به مدیران روزنامه اعلام کنم. کسانی که من را می‌شناسند می‌دانند که آدم خودخواهی نیستم اما واقعا به‌نظرم لوگوی من، کار بهتری شده بود. شاید اگر الان هم قرار باشد لوگوی روزنامه همشهری را دوباره طراحی کنم باز هم بگویم که همین ایده خوب و خیلی کامل است. حداقل درک گرافیکی من بالاتر از این نیست و شاید هیچ وقت دیگر هم نتوانم در زندگی‌ام، اتفاق بهتری از لوگوی فعلی همشهری در زمینه طراحی لوگو رقم بزنم. خیلی منتظر بودم تا شماره اول با لوگوی همشهری منتشر شود. واقعا برایم جالب بود که نخستین روزنامه تمام رنگی کشورمان را با لوگویی که خودم طراحی کرده بودم ببینم. امکان تغییر رنگ لوگو هم در شماره‌های مختلف روزنامه وجود داشت که این هم برایم جذابیت داشت.