فرصتی برای شکوه روضه‌های خانگی
بررسی الگوهای مناسب عزاداری در روزهای کرونا در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام علی سرلک
یکتا فراهانی_خبرنگار
آیین‌های محرم و صفر و بخصوص نقطه اوج این مراسم که در تاسوعا، عاشورا و اربعین شکل می‌گیرد تا حد زیادی با حضور جمعیت شناخته و فهمیده می‌شود. آیا روشی هست که بتوان امسال استثنائاً مراسم را طوری برگزار کرد که در عین حفظ مراتب معنوی آن، دستورالعمل‌های بهداشتی به نحو احسن رعایت شود. آیا می‌توان بروز همه‌گیری را به عنوان یک فرصت برای افزایش بار معنوی مراسم تلقی کرد؟ در این خصوص با حجت‌الاسلام‌علی‌سرلک، کارشناس علوم تربیتی و اخلاقی، گفت‌وگو کرده‌ایم.
هیچ‌کس درباره اهمیت برگزاری عزاداری‌های محرم در هر شرایطی شکی ندارد. واقعا چرا محرم و واقعه کربلا این‌قدر برای شیعیان اهمیت دارد؟
عزاداری ما مسلمانان برای سیدالشهدا ریشه در فرهنگی غنی و تاریخی بسیار دور و قدیمی دارد و سنتی است که بسیار مورد علاقه و توجه مردم است. خوشبختانه با وجود تفاوت‌های اقلیمی، فرهنگی، سیاسی و حتی در بعضی موارد مذهبی، برپایی باشکوه این سنت همچنان پابرجاست. جالب است که همه عزاداران امام‌حسین(ع) شیعه نیستند. برادران اهل تسنن و حتی ادیان و مذاهب یهود و مسیحیت هم به شرکت در مراسم عزاداری محرم علاقه دارند. این عزاداری ریشه کهن، سایه بلند و اتفاق بی‌نظیری است و در هر اقلیم و فرهنگی رنگ و بوی همان فضاها را گرفته؛ درست مانند رود خروشانی که به هرجا می‌رسد رودخانه‌ای متناسب با آن سرزمین ایجاد می‌کند.
با توجه به شیوع کرونا و همزمان شدن آن با مراسم خاصی مانند عزاداری‌های ماه محرم، چطور می‌توان به‌گونه‌ای عمل کرد که هم عزاداران بتوانند تا حد امکان عزاداری خوب و قابل‌قبولی برای آرامش دل‌های خودشان داشته باشند و هم مراسمی در شأن این اتفاق برگزار کنند و به‌گونه‌ای که کمترین میزان خطر و آسیب را برای خودشان و هموطنان‌شان به‌دنبال داشته باشد؟
این روزها ویروس کرونا مانند صخره بلندی است که همه تحرکات بشر، ازجمله فعالیت‌های سیاسی و اقتصادی او را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. اما با وجود تمام این مشکلات، محرم راه خود را پیدا می‌کند؛ یعنی اینگونه نیست که این رود متلاطم و عواطف خروشان با رسیدن به چنین صخره‌ای متوقف می‌شود. درواقع نه‌تنها اینگونه نیست، بلکه کرونا نمی‌تواند حتی ذره‌ای شکوه برگزاری عزاداری‌های امام‌حسین(ع) را کاهش دهد. محرم هم با رسیدن به چنین صخره و سد عظیمی، یعنی کرونا راه خودش را پیدا می‌کند. یکی از این راه‌ها این است که فضا و آهنگ عمومی شهر و محیط زندگی شهری ما از نمادهایی پر شود که بیانگر حماسه بزرگ عاشورا و محرم است؛ مثلا بر سر در منازل بیرق‌ها و پرچم‌هایی نصب شود یا پشت شیشه اتومبیل‌ها هم شاهد نشانه‌هایی این‌چنین باشیم. حتی در فضای مجازی هم هرکس به‌نوبه خود و با خلاقیت و سلیقه‌ای که برای این کار به خرج می‌دهد می‌تواند از نشانه‌هایی که مربوط به ایام محرم و عزاداری‌های این ماه است استفاده کند.
اگر بخواهیم با توجه به شرایط خاص این روزها، نمادهای خاصی را برای ماه محرم امسال درنظر بگیریم به چه نکاتی می‌توانیم توجه بیشتری داشته باشیم؟
یکی از نمادهای عزاداری ماه محرم پوشیدن لباس مشکی است. این سنتی است که سال‌هاست بسیاری افراد آن را رعایت می‌کنند. امسال می‌توان مشکی‌پوشی را بیشتر رواج داد، چون این موضوع می‌تواند دلگرمی برای عزاداران باشد. در مورد نذری هم، نذر را می‌توان با کمی تغییر شکل، ادا کرد؛ مثلا به‌جای پخت نذری در هیئت‌ها می‌توان توزیع غذاهای نذری، به‌ویژه بین نیازمندان را به‌صورت بسته‌بندی شده و در بسته‌های آماده، بیشتر کرد، به‌ویژه در مناطق محروم و حاشیه‌نشین که بهتر است نذری‌ها بیشتر در چنین مناطقی توزیع شود. توجه داشته باشیم توزیع نذورات به هیچ‌وجه نباید مانند سال‌های قبل در صف‌های طولانی یا پشت در منازل و هیئت‌ها انجام شود. البته اگر نوع نذری‌ها از قبل توسط شخص نذر‌کننده حتما به‌صورت مورد خاصی مشخص و قید نشده باشند می‌توان نوع آنها را هم تغییر داد و مثلا به‌جای غذا، آنها را به شکل توزیع مواد خشک یا حتی اهدای کمک‌های مالی به خیریه‌های مختلف تغییر داد. ضمن اینکه امسال با توجه به اینکه کرونا امکان تجمعات و برگزاری جلسات را کمتر کرده، برای افرادی که تمول بیشتری دارند ادای نذر می‌تواند به شکل ساختن مکان‌هایی برای ارائه خدمات اجتماعی به نام امام‌حسین(ع) باشد. چنین کاری باعث می‌شود که این نام و یاد را به‌گونه‌های مختلف بیشتر جلوه دهیم و کاری کنیم که همچنان بدرخشد.
برای برگزاری مراسم عزاداری امسال ماه محرم چه محدودیت‌هایی باید درنظر گرفته شود و آیا قبلا هم شیعیان برای انجام مراسم مذهبی با مشکلاتی مواجه بوده‌اند؟
تفاوت برگزاری مراسم امسال با سال‌های قبل، خاص تجمعات این ایام است که باید تا حدود زیادی نسبت به آنها احتیاط کرد. توجه داشته باشیم تمام حجاجی که سال‌های گذشته به مدینه مشرف شده بودند در کنار بقیع و قبرستان 4امام مظلومی که حرم بی‌شمع و چراغی دارند، قرار گرفته بودند و وهابی‌ها حتی اجازه گریه کردن هم به شیعیان نمی‌دانند. اما نتوانستند هیچ‌گاه مانع از برگزاری مجالس مومنان شوند. در واقع در همان جغرافیای محدود هم هیچ‌کس نمی‌تواند در ابراز ارادت مومنان خدشه‌ای وارد کند.اکنون هم هیچ‌چیز نمی‌تواند مانع از ابراز ارادت مسلمانان به امام‌حسین(ع) شود. اما موضوع مهم، توجه به این نکته است که با هر اتفاقی از میزان ارادت و علاقه مومنان به امام‌حسین(ع) ذره‌ای کم نمی‌شود، بلکه در هر صورت همیشه هزاران راه و مجال دیگر برای این کار وجود دارد. قرار گرفتن در شرایط کرونایی، زمان و فرصتی را به‌گونه‌ای دیگر و با رعایت محدودیت‌هایی در اختیار افراد قرار داده است. اشکالی هم ندارد چون از هر کسی دلسوزتر نسبت به دیگران، شیعیان امام‌حسین(ع) هستند و خودشان بیش از هرکس مراقب سلامت همدیگرند و به هیچ‌وجه نمی‌خواهند به کسی آسیبی وارد شود. مسلمانان همچنان با اشتیاق به فکر یکی‌کردن دل‌هایشان با همراهان کربلا در ایام محرم هستند؛ بنابراین طبیعتا همه موارد و موازین بهداشتی را در این خصوص رعایت می‌کنند و سعی می‌کنند امسال به امام‌حسین(ع) و یارانش به‌گونه‌ای دیگر ادای دین کنند. البته باید به این نکته مهم هم توجه داشته باشیم که بعضی‌ها به هر دلیلی دلشان با دینداری و امام‌حسین(ع) صاف نیست. در طول تاریخ و از زمان خود امام‌حسین(ع) هم همیشه از اینگونه افراد بوده‌اند و تا حالا هم که به عناوین مختلف و امسال نیز به‌واسطه کرونا بهانه‌ها و موانعی ایجاد می‌کنند تا اصل عزاداری را زیر سؤال ببرند.
تصورات اشتباه نسبت به عزاداری‌های ماه محرم در جامعه به چه صورت شکل می‌گیرد؟
با توجه به اینکه گروهی از افراد در جامعه، بنیادهای تحلیلی عمیقی ندارند تحت‌تأثیر اینگونه فضا‌سازی‌‌های مسموم و آلوده، فقط بعضی از این حرف‌ها را تکرار می‌کنند، درصورتی که احتمال آسیب در هرجایی که جمعیت زیاد باشد وجود دارد و فقط مختص شرکت در مراسم عزاداری نیست. در جاهایی مانند وسایل نقلیه عمومی یا جمع‌های خانوادگی که فاصله اجتماعی هم رعایت نمی‌شود، پروتکل‌های بهداشتی مبارزه با کرونا باید درنظر گرفته شود. بنابراین هرجا که اصول بهداشتی رعایت نشود افراد باعث آسیب‌رساندن به‌خودشان و دیگران می‌شوند و این موضوع فقط مربوط به مکان‌های مختص عزاداری و هیئت‌ها نیست. پس توجه داشته باشیم که برای تصمیم‌گیری شرکت در مراسم عزاداری-البته همراه با رعایت تمام اصول بهداشتی- به‌نظر می‌رسد عده‌ای غفلت می‌کنند، بعضی‌ها هم خودشان را گول می‌زنند یا فریبکاری می‌کنند. انگار این افراد تصور می‌کنند فقط شرکت در مراسم عزاداری است که جان عزاداران را تهدید می‌کند، در حالی‌که هرجا فاصله اجتماعی و پروتکل‌های بهداشتی رعایت نشود خطرآفرین به‌شمار می‌رود و بودن در چنین مکان‌هایی ریسک‌پذیری بالایی خواهد داشت. بنابراین می‌توان گفت افرادی که نسبت به اینگونه مراسم غفلت نشان می‌دهند؛ در واقع یا باید متوجه قلب یا ذهن مریض خود باشند، چون ساده‌اندیشی به آنها اجازه نمی‌دهد بتوانند دید درستی نسبت به همه جمع‌ها و مناسبت‌های مذهبی و غیرمذهبی داشته باشند.
چگونه می‌توان مانع از 2دسته‌شدن افراد جامعه برای شرکت در مراسم شد؛ به‌گونه‌ای که بعضی افراد، عزاداران را برای شرکت در مراسم مذهبی متهم نکنند؟ همچنین برای برگزاری مراسم درست، منطقی و متوازن و باشکوه عزاداری امسال محرم به چه نکاتی باید توجه کرد؟
در برگزاری مراسم محرم امسال نباید کسانی را که با رعایت کامل تمام شرایط سخت شیوع بیماری کرونا می‌خواهند عزاداری باشکوه و سرشار از اشتیاقی داشته باشند متهم دانست. بنابراین برای برخورد منطقی با شرکت افراد در اینگونه مراسم باید درست و بدون هیچ پیش‌زمینه‌ای نسبت به آنها نظر داد. برای شرکت در مراسم محرم امسال نیز نخستین کار، توجه به رعایت تمامی مواردی است که ستاد مبارزه با کرونا برای عزاداران مشخص می‌کند؛ البته ترجیح این است که عزاداری در فضای باز، همراه با ماسک و رعایت فاصله اجتماعی باشد، ضمن اینکه مدت زمان حضور در هیئت‌ها را هم باید به حداقل رساند. با توجه به ده‌ها هزار هیئتی که می‌خواهند عزاداری کنند، هر کدام باید با توجه به شرایطی که دارند موازین بهداشتی را به اعضای هیئت خود یادآوری کنند. هیئت‌های بزرگ باید در فضاهای باز و غیرمسقف برگزار شوند. هیئت‌های کوچک هم می‌توانند در منازل یا حسینیه‌هایی که به اندازه کافی فضا برای حفظ رعایت فاصله دارند نسبت به برگزاری مراسم عزاداری اقدام کنند، ضمن اینکه در چنین فضاهایی حتما باید در یا پنجره‌ای برای تهویه بهتر هوا وجود داشته باشد و عزاداران هم حتما الکل و مواد ضدعفونی همراه خود داشته باشند. بهتر است امسال عزاداریها به شکل سینه‌زنی و بدون استفاده از زنجیر انجام شود. ولی اگر قرار است از چنین وسیله‌هایی استفاده شود حتما باید شخصی و ضدعفونیشده باشند. یکی از مشکلاتی که برای عزاداران وجود دارد این است که با توجه به گرمای هوا و تحرک افراد، همه عزاداران باید توجه داشته باشند که ماسک‌شان مرطوب نشود و حتما در فواصل کوتاه آن را تعویض کنند و مراقب باشند که به هیچ عنوان ماسکی روی زمین و کف خیابانها نیفتد.
در این خصوص چه راهکارهایی می‌توان درنظر گرفت؟
یکی از نکاتی که امسال می‌توان به آنها بیشتر توجه کرد این است که همانگونه که حال و هوای عزاداری امسال با سال‌های قبل متفاوت است، می‌توان به نذری‌های متفاوت و جدیدتری هم فکر کرد و برای آرامش بیشتر عزاداران به نذر ماسک و هرگونه وسایل ضدعفونیکننده و بهداشتی دیگر و توزیع آن در دسته‌ها و هیئت‌های خانگی یا در سطح خیابان پرداخت. خود هیئت‌ها هم می‌توانند به جای دادن چای و شربت به عزاداران، امسال به‌صورت رایگان تمامی امکانات بهداشتی و وسایل ضدعفونیکننده را در اختیار آنها قرار دهند.
نظر شما در مورد برپایی عزاداری در خانه یا به‌صورت آنلاین چیست؟
هر کدام از عزاداران می‌توانند خانه خود را هیئتی درنظر بگیرند که امسال قرار است فقط با اعضای خانه و یا با تعداد بیشتری از دوستان و آشنایان به‌صورت آنلاین عزاداری کنند. شاید به این ترتیب بتوانند احساس آرامش بیشتری برای خودشان و دیگر هموطنان‌شان فراهم کنند، ضمن اینکه قلب و روحشان هم با عزاداری‌هایی اینگونه آرام و سبک خواهد شد. یکی از توصیه‌های مهم، به‌ویژه برای افراد و قشر آسیب‌پذیر، بیماران، سالمندان، کودکان و... این است که خانه‌های خودشان را هیئتی فرض کنند که به‌همراه تمام اعضای خانه و حتی با تعداد خیلی بیشتری از دوستان و آشنایان می‌توانند در آن عزاداری کنند. فراموش نکنیم هم‌اکنون هر چیزی که نام و یاد عاشورا و امام‌حسین(ع) را در این شرایط گرم نگه می‌دارد و جلوه بیشتری به آن می‌بخشد، بسیار خوب، مهم و ارزشمند است. روضه‌های خانگی و خانوادگی و حتی دنبال کردن مراسم عزاداری از طریق تلویزیون هم بسیار خوب و تأثیر‌گذار است. به این طریق حتی افرادی هم که به بیماری مبتلا شده‌اند از اینکه نمی‌توانند مانند سال‌های قبل در هیئت‌ها و سینه‌زنی‌ها در سطح شهر ظاهر شوند خاطرشان مکدر نمی‌شود و می‌توانند در کنار دیگر اعضای خانواده خود، البته باز هم حتما با رعایت تمام اصول بهداشتی لازم و حفظ فاصله، عزاداری کنند.
اگر قرار باشد امسال هر خانه تبدیل به هیئتی شود که عزاداری را در خانه انجام دهند آیا بازهم لزومی به راه افتادن دسته، به‌خصوص در روزهای تاسوعا و عاشورا وجود دارد؟
با توجه به پروتکل‌های بهداشتی حتی‌الامکان نباید حرکت‌دسته‌ها مانند هر سال اتفاق بیفتد، چون خود این موضوع باعث ازدحام و تجمع می‌شود. البته موضوع مهم توجه به این نکته است که اصل بر این است که هیئت‌های عزاداری همچنان می‌توانند برگزار شوند، ولی حتما باید شرایط خاص مبارزه با شیوع بیماری کرونا هم در آنها رعایت شود؛ خصوصا در روزهای خاص نهم و دهم محرم دسته‌های عزاداری در خیابان حتما باید به رعایت اصول ویژه‌ای که ستاد مبارزه با کرونا در اختیار هیئت‌ها قرار می‌دهد توجه کامل داشته باشند. اگر قرار به استفاده از وسایلی مانند طبل و سنج و... هم باشد حتما تمام این وسایل باید از قبل ضدعفونیشده باشند. البته ترجیح، استفاده از وسایل شخصی و حتی سینه‌زدن به جای استفاده از زنجیر است، ضمن اینکه فراموش نکنیم در این مدتی که کشور ما با کرونا مواجه شده است، بیشترین خدمات در حوزه بهداشت، تولید و توزیع ماسک، مواد ضدعفونی یا گان و... برعهده هیئت‌ها بوده است. حتی ضدعفونی کردن معابر عمومی را هم اعضای هیئت‌های هر محل بدون هیچ منتی برعهده گرفته‌اند. بنابراین وقتی عده‌ای با طعنه، نیشخند و قدرناشناسی از کنار این مسائل می‌گذرند باید به این موضوع توجه داشته باشند و نه‌تنها ناسپاسی نکنند، بلکه همیشه همه باید قدردان و سپاسگزار کسانی باشیم که در این ایام سخت بیماری، جان خود را برای سلامتی هموطنان‌شان به خطر انداختند.
در هیئت‌ها علاوه بر رعایت پروتکل‌های بهداشتی ستاد مبارزه با کرونا، به چه نکات دیگری باید توجه داشت؟
در هیئت‌هایی که به اندازه کافی فضا برای حفظ فاصله وجود داشته باشد عزاداران می‌توانند حتی به‌صورت نشسته و با رعایت فاصله و درنظر گرفتن تهویه مناسب، عزاداری و سینه‌زنی کنند. سینه‌زنی‌ها هم بهتر است در حالت سکون باشد و نه در حرکت؛ یعنی موضوع مهم، جلوگیری از هرگونه ازدحام و تجمع است. به این ترتیب، امکان تماس فردی کمتر خواهد بود و همین تحرک کمتر، شرایط را برای عزاداری ایمن بیشتر خواهد کرد، ضمن اینکه بسیاری از عزاداریها امسال می‌تواند، هم در منازل انجام شود و هم در سطح خیابانها؛ البته در زمان‌های کوتاه‌تر. در حسینیه‌ها و مساجدی هم که امکان تهویه مناسب و فضای لازم برای رعایت فاصله وجود داشته باشد عزاداران می‌توانند ساعاتی را هم در آنجا به عبادت بپردازند. زمان عزاداریها در مکان‌های عمومی امسال باید بسیار محدودتر و در حداقل زمان ممکن باشد. مثلا اگر قرار به سخنرانی باشد حداکثر باید در 20دقیقه خلاصه شود و عزاداریها هم حداکثر نباید بیشتر از 40دقیقه به طول بینجامد. توجه داشته باشیم که داشتن حد تعادل در انجام مراسم عزاداری امسال بسیار الزامی است؛ یعنی نه به‌صورتی عمل کنیم که به‌خاطر شیوع کرونا به فکر برگزاری مراسمی درخور و شایسته محرم نباشیم و نه به‌خاطر شرکت در مراسم مذهبی، سلامتی و جان خودمان و دیگران را به خطر بیندازیم. ضمن اینکه کسانی که کوچک‌ترین علائم مشکوکی از بیماری هم داشته باشند به هیچ‌وجه نباید برای عزاداری بیرون از منزل بیایند و حتما باید در خانه بمانند و عزاداری و عبادت کنند.
تجلیل از عزاداران یا کادر درمانی؟
تقریبا 1400سال است که ما و اجدادمان برای امام‌حسین(ع) عزاداری می‌کنیم. امسال هم قرار است به هر طریقی این مراسم را برگزار کنیم. متأسفانه شیوع بیماری کرونا در انجام بسیاری کارها اختلال ایجاد کرده، اما این بیماری هم بالاخره روزی تمام خواهد شد و ما همچنان بر سر ارادت اباعبدلله(ع) باقی خواهیم ماند؛ بنابراین باید درخصوص حفظ سلامت خودمان و هموطنان‌مان خویشتنداری کنیم و در اوج دلدادگی به امام حسین(ع)حتما برای سلامت کل دنیا و ایران دعا کنیم تا ان‌شاءالله سال آینده بتوانیم به عزاداری بپردازیم و شکرگزاری کنیم، ضمن اینکه در همه مراسم عزاداری باید یاد «شهدای سلامت» را که جان خود را در مقابله با این بیماری به خطر انداخته‌اند گرامی بداریم. توصیه می‌شود همه هیئت‌ها اگر در شهر یا محله‌شان دکتر، پرستار یا هر گروه دیگری از کادر درمانی داشته‌اند که در مبارزه با کرونا شهید شده‌اند، حتما عکس یا نامشان را در هیئت‌ها ی کوچک و بزرگ یا حتی هیئت‌های خانگی داشته باشند و از آنها تجلیل شود. به بازماندگان و خانواده‌های شهدای سلامت هم حتما ادای احترام شود. حتی بهتر است بعضی هیئت‌ها به همین نام یعنی «هیئت شهدای سلامت» به فعالیت بپردازند.
در هیئت‌هایی که به اندازه کافی فضا برای حفظ فاصله وجود داشته باشد عزاداران می‌توانند حتی به‌صورت نشسته و با رعایت فاصله و درنظر گرفتن تهویه مناسب، عزاداری و سینه‌زنی کنند. سینه‌زنی‌ها هم بهتر است در حالت سکون باشد و نه در حرکت؛ یعنی موضوع مهم، جلوگیری از هرگونه ازدحام و تجمع است
در همینه زمینه :
