میراث جهانی
توهم پرآبی در سمنان با ایجاد سد از حقابه مازندران
زهرا رفیعی- خبر‌نگار
نخستین ضربه‌های بیل‌مکانیکی برای ساخت سد در شرایطی به زمین‌های اطراف روستای فینسک برخورد کرده است که به گفته کارشناسان ارزیابی‌های اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی آن انجام نشده و یا به اندازه‌ای سری است که در اختیار کارشناسان و جوامع محلی و تشکل‌های غیردولتی قرار نگرفته است.
انتقال آب بین حوضه‌ای، مخالفان بسیاری در میان متخصصان محیط‌زیست دارد. در حوضه آبریز دریای خزر نیز انتقال آب بین حوضه‌ای، کماکان موضوع پر‌مناقشه‌ای است که این‌بار به شکلی دیگر خود را نشان داده است. سال گذشته این مناقشه بر سر ماجرای انتقال آب دریای خزر به سمنان بود که فعلا با وجود موافقت تعجب‌برانگیز سازمان حفاظت محیط‌زیست به هزینه شیرین کردن آب در مبدا و انتقال در امتداد لوله‌های نفت به‌طور موقت کنار گذاشته شده است. اما این روزها انتقال آب به استان خشک سمنان با پروژه احداث سد فینسک در استان مازندران کلید خورده است.
اخیرا جمعی از سازمان‌های غیردولتی، فعالان محیط‌زیست و استادان دانشگاه‌ها با ارسال نامه‌ای به مجمع نمایندگان مازندران در مجلس، نسبت به اثرات مخرب ساخت این سد روی رودخانه تجن هشدار دادند و خواستند که ساخت این سد و هر سد دیگری در بالادست رود تجن، به‌طور همیشگی ممنوع شود. در این نامه آمده است که «با ساخت سد فینسک، دست‌کم 13.3میلیون مترمکعب از آب کشاورزی به‌طور مطلق و بدون جایگزین از دسترس خارج شده، منبع اصلی تغذیه سفره‌های آب زیر زمینی منطقه حذف و آسیب‌های ناگوار زیستمحیطی بر منطقه تحمیل خواهد شد.»
احداث سد فینسک در حوضه آبخیز‌دهنده مشکلات بسیار زیادی را ایجاد خواهد کرد. فاطمه ظفرنژاد پژوهشگر حوزه آب در گفت‌وگو با همشهری درباره این طرح می‌گوید: اثرات برداشت اضافه بر توان اکولوژیک حوضه آبخیز تجن، تا پایین دست مازندران خود را نشان خواهد داد. حقابه کشاورزان مولد پایین دست بیشک کاهش خواهد یافت. هرگونه تغییر در میزان آب دریافتی آنها بر میزان محصول آنها تأثیر گذاشته و امنیت غذایی کشور را مختل خواهد کرد. کاهش کمیت آب زیستگاه‌های پایین دست را بیشتر از همیشه آسیب زده خواهد کرد. اکوسیستم‌های جنگلی که به این آب وابسته هستند و زیست‌بوم شکننده تجن که قبلا با سد سلیمان تنگه آسیب دیده بود، شکننده‌تر خواهد شد. با کم شدن آب رودخانه تجن که از ساری رد می‌شود و به دریای مازندران می‌ریزد، زیستگاه‌های ساحلی و دهانه تجن در دریا که نیازمند آب شیرین هستند تخریب خواهد شد و گیاه و زیا (فون و فلور) منطقه آسیب فراوان خواهد دید. بخش عمده زمین‌هایی که با ساخت سد زیر آب می‌رود، شامل جنگل‌های هیرکانی، زیستگاه‌های رودخانه‌ای، اراضی کشاورزی و خانه‌های روستایی است. ساخت مخزن سد با زیر آب بردن روستاهای مختلف مسائل پیچیده اقتصادی و اجتماعی ایجاد خواهد کرد.
احداث سد معادلات اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی حوضه آبخیز گیرنده را نیز تغییر خواهد داد. فاطمه ظفرنژاد، متخصص آب و توسعه پایدار در این‌باره می‌گوید: انتقال آب الگوی مصرف را برای گیرنده‌های آن نیز تغییر خواهد داد. تراکم جمعیت الگوی مصرف آب و منابع تخصیص آن در حوضه گیرنده تغییر خواهد کرد و در آینده‌ای نه چندان دور چشم‌اندازی شبیه به کلانشهرهایی مثل تهران را ایجاد خواهد کرد. در پی آن باید منتظر پساب و پسماند و هوای آلوده در آن شهر باشیم. انتقال آب با ساخت سد توهم پرآبی ایجاد می‌کند. مثل همان بلایی که سر تهران آمد و باعث بروز ناسازگاری‌های فراوان اکولوژیک شد.
آب شیرین جنگل به‌جای آب شور دریا
یکی از مشکلات بزرگ در طرح‌های سازه‌ای آب، محرمانه بودن همه گزارش‌ها و مراحل اجرای پروژه است. کسی دقیقا در مورد گزارش‌های توجیهی احداث این سد چیزی نمی‌داند. موضوع زمانی اهمیت ویژه می‌یابد که بدانیم بخش‌هایی از پهنه آبی این سد قرار است جنگل‌های هیرکانی را زیر آب ببرد. به گفته فاطمه ظفرنژاد، احداث این سد، ضربه دیگری بر جان نحیف جنگل‌های هیرکانی است که مقام معظم رهبری بر حفظ و نگهداری از آنها تأکید ویژه داشته است. هیچ کدام از سازمان‌های جنگل و مراتع و حفاظت محیط‌زیست نباید اجازه تخریب یک وجب از آن را بدهند.
پروژه‌های انتقال آب همیشه به نام شرب و به کام هدر رفت‌های شهری و صنعت تمام‌شده است. به‌نظر می‌رسد احداث سد فینسک مشکلات صنعت را در تصفیه و شیرین‌سازی آب دریای خزر برای انتقال به سمنان برطرف کرده باشد؛ حال باید دید اعتراضات مردمی، مانع از جاری شدن آب شیرین چشمه‌های جنگل‌های هیرکانی به کام صنایع آلاینده سمنان خواهد شد.
