اما و اگرها درباره مخازن شهران

حامد فوقانی- دبیر گروه شهری

 نیمه‌های شب 28خرداد95، صداهای مهیب انفجار اهالی محله شهران را هراسان به خیابان‌ها کشاند. آنها شاهد شعله‌های آتش بودند که در محدوده تقاطع خیابان‌‌های یکم شهران و کوهسار زبانه می‌کشید و بسیار هولناک بود. ساعتی بعد مشخص شد که لوله گاز در نزدیکی تونل مترو، منفجر شده تا گودالی به قطر 100متر و عمقی عجیب و غریب درست شود. آتش‌نشانان با 2ساعت تلاش، آتش را مهار کردند اما آن روز تبعاتش اغلب محله‌های غرب و حتی مرکزی تهران را نیز درگیر کرد؛ آنتن‌دهی در جای‌جای این محله‌ها مختل شده بود و تا اواخر روز جمعه کمتر جایی را می‌‌شد پیدا کرد که سیگنال‌های آنتن تلفن همراه تمام و کمال پر باشد. این تمام ماجرا نبود. چند روز بعدتر شورای چهارم شهر از یک‌سو و سازمان مدیریت بحران شهر تهران از سوی دیگر، زنگ خطری را به‌صدا درآوردند که از ناایمن‌بودن انبارهای بزرگ نفت در شهران حکایت داشت. گزارش‌هایی منتشر شد که نشان می‌داد اگر حادثه‌ای مشابه در شهران رخ دهد، به‌خاطر وجود صدهاهزار لیتر بنزین، فاجعه‌ای رخ خواهد داد. به همین‌خاطر مجید فراهانی، عضو شورای فعلی شهر تهران، در پی حادثه بیروت، دوباره این زنگ خطر را به صدا درآورده و گفته: «فاجعه‌ای دهشتناک‌تر از بیروت در کمین تهران است.» با وجود این، کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی از ایمن‌بودن انبارها خبر می‌دهد. در مقابل اما برخی از کارشناسان می‌گویند هنوز معلوم نیست این انبارهای نفت ایمن شده باشند و باید به خارج از شهر تهران منتقل شوند.

انبارها ایمن شده است
ماجرای انتقال انبارهای نفت به خارج از شهر 5 سال پیش مطرح شد. آن زمان سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران گزارشی را درباره مخاطرات و لزوم انتقال تهیه کرد که در شورای هماهنگی مدیریت بحران شهر به تصویب رسید. سرانجام مصوبه وزارت کشور و کمیسیون‌ خاص دولت را هم گرفت اما این اقدام با ورود وزارت نفت، منتفی شد؛ چراکه‌ این وزارتخانه اعلام کرد‌ مقاوم‌سازی و ایمن‌سازی انبارها در دستور کار قرار دارد. از طرف دیگر پای نقش حیاتی سوخت‌رسانی در مواقع بحران به وسط آمد و گفته شد در شرایط ویژه این انبارها نقش مهمی در سوخت‌رسانی خواهند داشت. درحالی‌که همچنان این سؤال مطرح است که آیا انبارها ایمنی لازم را دارند یا در برابر حوادثی مثل زلزله، حادثه‌ای بزرگ ایجاد خواهند کرد؟

درس‌هایی از بیروت
اینطور که مجید فراهانی، عضو شورای شهر تهران گفت جدا از انبار نفت شهران باید از حادثه انفجار بیروت درس گرفت و با شناسایی نقاط پرخطر در شهر تهران و ‌دیگر شهرها، برای رفع خطرشان اقدام کرد. او گفت: «به‌دلیل احتمال بروز فاجعه و برنامه‌ریزی برای خروج این بمب‌های ساعتی از شهر ‌باید از دولت و‌ مدیریت شهری طلب کمک کنیم و موضوع خروج تاسیسات پرخطر از شهر تهران بیشتر از گذشته باید در دستور کار قرار گیرد و شهرداری با کمک دولت باید برای تحقق آن کمر همت ببندد. به‌عنوان یک‌ مثال به انبار نفت محله شهران که یک‌ بمب هیدروژنی داخل شهر و روی گسل زلزله مشا بنا شده، توجه کنیم که با مخازنی غول‌پیکر درست در بطن بافت مسکونی شمال غرب تهران در محله شهران قرار گرفته است.  هر‌روز حدود 300تانکر 30هزار لیتری حمل سوخت از ابر‌مخازن این انبار نفت بارگیری می‌کنند و سپس از وسط بافت مسکونی و خیابان‌ها و کوچه‌های شهران می‌گذرند و نهایتا وارد بزرگراه می‌شوند.»
او همچنین به حوادث رخ‌داده در شهران هم اشاره کرد و گفت: «سال 87 یک تانکر 30هزار لیتری بنزین در بلوار شهران واژگون شد و سوخت آن، اطراف خانه‌های مسکونی تخلیه شد. ۲۹فروردین و اسفند سال۸۵ هم دو حادثه مشابه در شهران رخ داد؛ یکی اطراف مجتمع کوهپایه و آن یکی در شهر زیبا. مجددا در سال۹۵ نیز یک تانکر ۳۲هزار لیتری در میدان دوم شهران واژگون شد و شاید بخت با شهرانی‌ها یار بود که بنزین‌ها روانه فضای سبز شد و درختانش را برای همیشه خشک کرد اما نکته اینجاست که این بخت قرار نیست همیشه یار غار شهران و تهرانی‌ها باشد. فقط کافی است یکی از تانکرها هنگام سوختگیری در کنار مخازن دچار حادثه شود آنگاه با انفجار سریالی مخازن سوخت یکی پس از دیگری فاجعه‌ای بزرگ‌تر از بیروت برای تهران اتفاق می‌افتد.»

زنگ خطر عبور تانکرهای بنزین
ساخت انبار نفت به سال۱۳۵۳ برمی‌گردد؛ ‌‌قریب به نیم‌قرن پیش که شهران در حاشیه حریم تهران بیابانی بیش نبود و انبار نفت شهران و مخازن عظیم‌ آن در بیابان بنا شدند. اما پس از سال‌ها انبار نفت شهران درست در وسط بافت مسکونی قرار گرفت و صدها خانه عمودی با یکی از مهم‌ترین مراکز تأمین سوخت پایتخت همسایه شده‌اند. در این بین‌‌ جدا از خود مخازن، تردد روزانه ۸۰ تا ۹۰ تانکر با ظرفیت ۳۰‌هزار لیتر حدود ۲۷۰‌هزار لیتر بنزین و گازوئیل را از مخازن سوخت در شهران به مناطق غربی و شمالی تهران می‌برند. عبور این تانکرها از دل بافت مسکونی نیز به‌عنوان خطری بزرگ برای محله مطرح می‌شود.

گزارش انبارها دوباره بررسی شود
احمد صادقی، رئیس کمیته مدیریت شهری مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس پیشین سازمان مدیریت بحران شهر تهران:

انبار نفت شهران یک‌‌موضوع چندین ساله است که ورود جدی به آن از گزارشی که ابتدا در سازمان مدیریت بحران تهران تهیه کردیم، آغاز شد. این گزارش با نتیجه‌گیری الزام انتقال انبار نفت به خارج از شهر، اگرچه در شورای هماهنگی مدیریت بحران تهران، وزارت کشور و کمیسیون تخصصی دولت به تصویب رسید اما با ورود وزارت نفت برای ایمن‌سازی، عملیاتی نشد. آن زمان وزارت نفت اعلام کرد که از یک‌طرف برای مقاوم‌سازی انبار هزینه هنگفتی را صرف کرده‌اند و از طرف دیگر انبارها در زمان ویژه می‌توانند نقش حیاتی خود را برای سوخت‌رسانی ایفا کنند. این ادعا درست است اما آیا تهران شهری بدون مخاطره و ایمن از هر لحاظ به‌حساب می‌آید؟ به هر ترتیب گزارش وزارت نفت باید بررسی شود و کارگروه ویژه‌ای که برای این منظور تشکیل شده باید گزارش چندصفحه‌ای را تحلیل کرده و نتیجه نهایی را اعلام کند. نظر بنده به‌عنوان کسی که سال‌ها روی مسئله کار کردم، بر انتقال مخازن به بیرون از شهر است.

انبار شهران ایمن است
کرامت ویس کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی:

انبار نفت شهران استانداردهای ایمنی لازم را دارد و وجود آن برای سوخت‌رسانی ایمن و مطمئن در سطح تهران حیاتی است. مثلث حیاتی سوخت‌رسانی در شهر تهران وجود دارد. این مثلث شامل 3انبار نفت جنوب و انبار نفت ری جنب پالایشگاه، و شمال‌غرب تهران کن و شمال‌شرق تهران قوچک می‌شود. طی سالیان گذشته مکاتباتی صورت گرفته و جلسات کارشناسی و مدیریتی درون و برون‌سازمانی با هماهنگی و همکاری دستگاه‌های ذیربط انجام شده که در تمامی این جلسات با مباحثی که مطرح شده ضرورت وجود انبار نفت در آن نقطه و رعایت استانداردهای فنی و ایمنی مورد توجه قرار گرفته است. در نهایت تمام تصمیمات منجر به این شده که انبار نفت شهران با توجه به اینکه یکی از انبارهای نفت حیاتی جهت سوخت‌رسانی در کلانشهر تهران بوده و استانداردهای لازم را دارد، وجود آن نیز برای سوخت‌رسانی پایدار و ایمن و با کمترین تردد ناوگان نفتکش در سطح شهر بسیار ضروری است.