تغییر رتبه سلاطین انرژی جهان

تازه‌ترین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید: خطر سقوط رتبه ایران در بین کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت و گاز جهان جدی و ممکن است در تغییر سناریوی جهانی انرژی در بلندمدت کشورمان جایگاه فعلی‌اش را هم از دست بدهد. اتفاقی که دست‌کم از یک دهه اخیر با افزایش سطح تولید برخی کشورها ازجمله عراق نمایان شده و حالا با افزایش سرمایه‌گذاری و استفاده کشورهای دنیا از تکنولوژی روز جهان این تهدید جدی‌تر شده که ایران به سبب تحریم‌ها و محروم ماندن از سرمایه‌گذاری خارجی و بهره‌مندی از تکنولوژی روز در موقعیتی ضعیف‌تر نسبت به رقبا قرار گیرد.
بازوی تحقیقاتی مجلس در گزارش خود با اشاره به ثبت 2 رکورد تاریخی در صنعت نفت و گاز آمریکا در سال 2018می‌گوید: دستیابی به 2.2میلیون بشکه در روز رشد تولید نفت و افزایش تولید گاز طبیعی به میزان 520میلیون مترمکعب در روز (معادل 19فاز میدان گازی پارس‌جنوبی) تنها در یک سال از سوی آمریکا و رشد بی‌سابقه تولید LNG استرالیا با کسب سهم 40درصدی از کل افزایش تولید LNG جهان در سال 2018را می‌توان نقاط عطفی در بازار جهانی نفت و گاز قلمداد کرد.
این گزارش نشان می‌دهد که دست‌کم تا افق 2040همچنان استفاده از سوخت‌های فسیلی در دنیا غالب خواهد بود و 74درصد از انرژی اولیه جهان توسط نفت، گاز و زغال‌سنگ تأمین می‌شود و در بازار جهانی نفت، ایالات‌متحده، عربستان سعودی و روسیه ضمن حفظ جایگاه خود در سال 2040به‌عنوان تولیدکنندگان و صادرکنندگان عمده نفت، صف خود را از سایر تولیدکنندگان جدا کردند. نتیجه اینکه در افق بلندمدت 2040کشورهای عراق، کانادا و برزیل جایگاه چهارم تا ششم بازار نفت را در اختیار خواهد داشت و ایران با افت رتبه جهانی مواجه شده و در جایگاه هفتم دنیا قرار می‌گیرد.

جابه‌جایی قدرت در دنیای گاز
مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید: در بازار جهانی گاز نیز همانند شرایط کنونی، ایالات‌متحده و روسیه به‌ترتیب به‌عنوان مهم‌ترین تولیدکنندگان گاز طبیعی فاصله خود را با سایر عرضه‌کنندگان در سال 2040به میزان چشمگیری افزایش خواهند داد و بازیگران جدیدی چون استرالیا، آرژانتین و چین و رشد قابل‌توجه تولید گاز الجزایر به‌عنوان یک تولیدکننده سنتی گاز جهان گاز را دگرگون می‌کنند. این نهاد تحقیقاتی هشدار می‌دهد که جایگاه ایران در بازار جهانی گاز از حیث تولید هم تنزل پیدا می‌کند و ایران با یک پله سقوط، در رتبه چهارم قرار می‌گیرد.

ایران درجا می‌زند
کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی می‌گویند: ایران در پی تحریم‌های مختلف اعمال‌شده و پیامدهای گسترده آن نظیر عدم‌جذب سرمایه‌گذاری خارجی موردنیاز و انتقال تکنولوژی‌های روز دنیا به جهت عدم‌حضور شرکت‌های نفتی تراز اول دنیا در بلندمدت در سطح تولید 4.5میلیون بشکه در روز باقی خواهد ماند و قادر به رسیدن و یا عبور از رکورد تولید 6میلیون بشکه در روز خود که در سال 1974میلادی اتفاق افتاد، نخواهد شد.
مرکز پژوهش‌های مجلس هم هشدار می‌دهد که عراق با عبور از ایران به دومین تولیدکننده نفت اوپک تبدیل می‌شود و امارات متحده عربی نیز به سطح تولید ایران نزدیک خواهد شد و دیگر تولیدکنندگان مهم اوپک نظیر ونزوئلا، نیجریه، لیبی و الجزایر از سطح تولید 2.5میلیون بشکه در روز فراتر نخواهند رفت. البته برخی صاحب‌نظران به توان عربستان برای حفظ سطح تولید نفت خود در بلندمدت تردید دارند، اما از دیدگاه آژانس بین‌المللی انرژی، تولید عربستان در افق 2040از مرز 13میلیون بشکه در روز خواهد گذشت. این گزارش می‌افزاید: جایگاه کشورهای تولیدکننده گاز در افق 2040، به دلایل مختلف از قبیل روند جذب سرمایه‌گذاری و پیشرفت فناوری در بخش بالادستی، میان دستی و پایین‌دستی گاز، سیاستگذاری‌های کلان ملی و دیپلماسی خارجی انرژی فعال با وضعیت کنونی متفاوت خواهد بود. مطالعات صورت گرفته درباره چشم‌انداز آینده بازار جهانی گاز تأیید می‌کند که در منطقه خاورمیانه 4بازیگر مهم در افق 2040حضور خواهند داشت؛ ایران، قطر، عربستان سعودی و عراق. ایران همانند سال 2018در افق 2040نیز بیشترین سطح تولید گاز خاورمیانه را داراست، اما کمترین نرخ رشد تولید را به‌دلیل محدودیت‌های سرمایه‌گذاری تجربه می‌کند.
خطر جدی پیش روی صنعت گاز ایران این است که به‌احتمال‌زیاد ایران جایگاه خود را در بازار گاز از دست می‌دهد به‌ویژه اینکه عراق با متوسط نرخ رشد سالانه 12درصد، موفق به افزایش سطح تولید گاز خود از 9میلیارد مترمکعب کنونی به 111میلیارد مترمکعب خواهد شد و حضور این کشور به‌عنوان بازیگر نوظهور و مهم گاز خاورمیانه قطعاً آثار اقتصادی و ژئوپلیتیک قابل‌اعتنایی در این منطقه از خود به‌جای خواهد گذاشت. به‌دلیل وجود ظرفیت مازاد عرضه و امکان صادرات گاز  می‌توان عراق را به‌منزله تهدیدی جدی برای بازیگران سنتی گاز طبیعی این منطقه قلمداد کرد.

فرصت‌ها از دست می‌رود
فرصت‌های پیش روی صنعت نفت و گاز ایران که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس بیشتر جنبه بالقوه و وابسته به تحولات آینده در جهان و رفتار کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده دارد اما تهدیدها جدی‌تر و ملموس‌تر به‌نظر می‌رسد. ازنظر پژوهشگران این مرکز، تغییر مرکز ثقل اقتصاد جهان از غرب به جنوب و شرق آسیا و رشد قابل‌توجه تقاضای نفت و گاز چین، هند، اندونزی و سایر اقتصادهای نوظهور شرق آسیا و منطقه خاورمیانه در مجاورت ایران و به همراه افزایش سهم گاز در بازار مصرف دنیا یک فرصت برای ایران است. افزون بر اینکه کشورمان می‌تواند به مرکزی برای ترانزیت گازی ترکمنستان و آذربایجان تبدیل شود و صادرات گاز طبیعی به هند، چین، پاکستان، ارائه خدمات به کشتی‌های عبوری و خدمات فنی و مهندسی به کشورهای منطقه را نباید ازنظر دور داشت. ازنظر نویسندگان گزارش نیاز شدید کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به گاز طبیعی، بازار خدمات به صنایع نفت و گاز در خلیج‌فارس و دریای عمان و ظرفیت‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی و بازارهای بزرگی در سطح منطقه، آفریقا و آمریکای جنوبی راه را برای حضور شرکت‌های ایرانی در عرصه بین‌المللی هموار می‌سازد.