بازیابی تجارت با عراق در همز‌یستی با کرونا

 5‌ماه از پاتک کرونا به اقتصاد و زمینگیر شدن بخش قابل‌توجهی از مبادلات کالایی و خدماتی در تجارت جهانی می‌گذرد و تجارت خارجی ایران به‌خصوص در مبادلات مرزی با کشورهای همسایه نیز از این حمله بی‌نصیب نمانده‌ است؛ حالا اما، در شرایطی که آمارهای رسمی از افت محسوس تجارت خارجی در دوره کرونا حکایت دارد، بازگشایی مرزها و عادی‌سازی مبادلات در دستور کار قرار گرفته و حداقل در تجارت با عراق که شریک استراتژیک تجارت ایران در منطقه محسوب می‌شود، وضعیت در حال بازیابی است و مرزها در حال فعال شدن هستند.
به‌گزارش همشهری، توقف فعالیت مرزهای تجاری ایران با کشورهای همسایه از اوایل اسفند98 آغاز شد و هنوز در برخی از گذرگاه‌های مرزی وضعیت مساعدی برای تداوم فعالیت‌های بازرگانی ایجاد نشده است. در این میان، مرزهای مشترک ایران و عراق نیز دچار محدودیت‌هایی شدند که به‌واسطه سهم بالای عراق از صادرات منطقه‌ای کشورمان، اثرات بدتری بر تجارت خارجی و فعالیت صادرکنندگان گذاشت؛ چراکه باوجوداینکه مرزهای اقلیم کردستان عراق با محدودیت‌های کمتری مواجه بودند، بازهم بخش قابل‌توجهی از کالاهای صادراتی خصوصا از مرزهای جنوبی عراق اجازه ورود به این کشور نداشتند. این در حالی است که در روزهای اخیر مرزهای مشترک ایران و عراق یکی پس از دیگری در حال فعال شدن هستند و این مسئله می‌تواند بر صادرات و حتی وضعیت بازار ارز کشور نیز تأثیر بسزایی داشته باشد.

سقوط 40درصدی صادرات به عراق
آمارهای اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق نشان می‌دهد در 3‌ماهه اول امسال، 5میلیون تن کالای غیرنفتی به ارزش یک میلیارد و 450میلیون دلار از ایران به عراق صادر شده که از نظر حجم 40درصد و از لحاظ ارزش 38.3درصد نسبت به‌مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است. این میزان افت مبادله با بزرگ‌ترین شریک اقتصادی ایران در منطقه خاورمیانه، جدای از اینکه برنامه‌ریزی صادرکنندگان را تحت‌تأثیر قرار داده، تولیدکنندگان کالاهای صادراتی به عراق را نیز با مشکلاتی غیرمترقبه مواجه کرده‌است؛ چراکه همزمان با کاهش قدرت خرید تقاضای داخلی، با قطع یکباره تقاضای خارجی نیز مواجه شدند و این مسئله به‌خصوص در حوزه صنایع غذایی به کاهش مقیاس تولید کارخانه‌ها و انبارسازی محصولات تولیدی قابل ذخیره این واحدها منجر شد. حالا انتظار می‌رود با عادی‌سازی فعالیت مرزها حتی به‌صورت نوبتی و ساعتی، تجارت دوجانبه ایران و عراق به سمت عادی‌سازی حرکت کند و لااقل بخشی از ظرفیت از دست رفته تولید احیا شود.

تکمیل پازل گشایش‌های مرزی
از زمان شیوع کرونا در اوایل اسفند98 تا اوایل خرداد امسال، به‌جز مرزهای تجاری افغانستان و اقلیم کردستان عراق که با کمترین محدودیت‌ها مواجه بودند، محدودیت‌های ناشی از کرونا در سایر مرزهای زمینی باعث زمینگیر شدن تجارت خارجی شده بود؛ اما از یک‌ماه پیش تاکنون گشایش‌های تدریجی در مراودات تجاری آغاز شد و به‌ویژه مرزهای پاکستان، ترکیه و عراق به‌صورت نوبتی به روی کالاهای صادراتی ایران باز شدند. در این شرایط به‌واسطه اینکه کشور عراق بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران در منطقه و عمده‌ترین مقصد کالاهای صادراتی در خاورمیانه به شمار می‌آید، عادی‌سازی تجارت با این کشور نیز با حساسیت‌های بالاتری دنبال می‌شد و حتی بازگشایی نوبتی برخی از مرزهای تجاری مشترک نیز باعث نشد مذاکرات مقامات بهداشتی و اقتصادی برای عادی‌سازی تردد مرزها کاهش یابد. حدود 2 هفته پیش، کمیته ملی بهداشت و سلامت عراق به ریاست مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر این کشور، بازگشایی مرزهای تجاری شیب (چذابه) و منذریه (خسروی) را تصویب کرد و پنجشنبه گذشته مرز خسروی بازگشایی شد. البته قرار بود مرز چذابه نیز همزمان با خسروی در دوم مردادماه بازگشایی شود اما گفته می‌شود به‌دلیل برخی ناهماهنگی‌ها، این بازگشایی به پنجم مردادماه (امروز) موکول شده است.

وضعیت مرزهای زمینی با عراق
ایران و عراق علاوه بر مرزهای غیررسمی و بازارچه‌های مرزی، 7 مرز زمینی رسمی شامل مرزهای تمرچین، باشماق، پرویزخان، خسروی، مهران، چذابه و شلمچه دارند که همگی با شیوع ویروس کرونا تعطیل شدند؛ اما این تعطیلی برای مرزهای ایران با اقلیم کردستان عراق زیاد دوام نداشت درحالی‌که مرزهای جنوبی ایران با عراق با محدودیت‌های بسیار شدیدتری مواجه بودند و همچنان یکی از آنها متوقف است. فعلا مرزهای باشماق، پرویزخان، تمرچین، مهران و شلمچه با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و با برنامه توافق شده میان 2کشور برای تجارت فعال است و بعد از مرز خسروی که پنجشنبه گذشته فعالیت خود را از سر گرفت، احتمالا مرز چذابه نیز امروز بازگشایی خواهد شد. همچنین فعالیت در مرزهای تجاری غیررسمی مانند مرز سیران‌بند، کیله، شیخ صله و شوشمی نیز فعال است.

فعالیت 2روزه در مهران
طبق اعلام گمرک ایران، گذرگاه مهران (زرباطیه) که از هجدهم خردادماه بازگشایی شده است همچنان براساس برنامه توافق شده در روزهای دوشنبه و چهارشنبه فعال است و تجارت در این مرز با انتقال کامل بارهای صادراتی از کامیون‌های ایرانی به کامیون‌های عراقی انجام می‌شود. براساس آخرین آمارهای گمرک، در شرایط جدید روزانه حداکثر ۲۵۰کامیون و هر هفته ۵۰۰کامیون کالای صادراتی بین 2کشور منتقل می‌شود که گرچه با شرایط دوران قابل کرونا قابل قیاس نیست اما توانسته است بخشی از نیازهای تجاری دوطرف را برطرف کند.