شعبده‌ بازی با سینما

محمد مسعود احدی_ مترجم

وقتی درباره سفر به‌ماه فکر می‌کنیم، فوراً به یاد ایده ناب یکی از فیلم‌های اولیه تاریخ سینما می‌افتیم که صنعت فیلمسازی را به‌عنوان یک هنر معرفی کرد و قوانینی را در سینما بنیان نهاد. این فیلم فرانسوی در سال1902 اکران شد و با توجه به زمان آن (در حدود 14دقیقه)، انقلابی را در مقایسه با فیلم‌های 2دقیقه‌ای که در آن زمان مرسوم بودند به‌وجود آورد.
«سفر به ماه» مستقیما از شخصیت تئاتری کارگردانش «ژرژ ملی یس» نشأت می‌گیرد که پیشینه او در مقام بازیگر و شعبده باز در ساخت فیلم تأثیر گذاشته است. فیلم به شکلی جسورانه تعدادی از معروف‌ترین تکنیک‌های سینمایی مانند سوپرایمپوز، دیزالو و شیوه‌های تدوین را می‌آزماید که بعد از آن به‌صورتی گسترده مورد استفاده قرار گرفتند.

فیلم با یک کنگره علمی آغاز می‌شود که در آن پروفسور باربنفویلیس (با بازی خود ملی یس) سعی می‌کند همکارانش را به سفری اکتشافی به‌ماه ترغیب کند. دانشمندان، پس از پذیرفتن نقشه او، سوار سفینه فضایی می‌شوند و سفر آغاز می‌شود. این سفینه که شبیه موشک است، درست در چشم‌ماه فرود می‌آید. درواقع ملی‌یس، با انطباق تصویری واقعی از چهره یک انسان روی طرحی از ماه، اصابت سفینه فضایی به چشم‌ماه را به تصویر می‌کشد و یکی از پرارجاع‌ترین نماهای تاریخ سینما را ثبت می‌کند. دانشمندان با حمله ساکنان‌ماه مواجه می‌شوند و در نهایت به زمین برمی‌گردند و در پاریس به‌عنوان قهرمان مورد استقبال قرار می‌گیرند.
فیلم ملی یس سزاوار جایگاهی شایسته در تاریخ سینمای جهان است. سفر به‌ماه با وجود نگاه سوررئال خود، فیلمی سرگرم‌کننده و پیشگامانه است که ترفندهای تئاتر را با امکانات نامتناهی سینما درهم می‌آمیزد. ملی‌یس بیش از کارگردان، یک رهبر ارکستر بود. او همچنین به‌عنوان نویسنده، بازیگر، تهیه کننده، طراح صحنه و لباس و فیلمبردار در فیلم نقش داشت و جلوه‌های ویژه‌ای خلق کرد که در زمان خود تماشایی به‌نظر می‌رسید.
این فیلم، با وجود سادگی جلوه‌های ویژه، نخستین نمونه سینمای علمی تخیلی به‌حساب می‌آید که عناصر بسیاری از ویژگی‌های ژانر را ارائه می‌دهد و تعدادی از قوانین آن را وضع می‌کند و بر بسیاری از آثار پس از خود تأثیر می‌گذارد. به‌معنای کلی تر، سفر به‌ماه را می‌توان فیلمی دانست که تفاوتی بزرگ بین سینمای داستانی و غیرداستانی ایجاد می‌کند. در زمانی که فیلم‌ها عمدتاً زندگی روزمره را به تصویر می‌کشیدند (مانند فیلم‌های برادران لومیر در اواخر قرن نوزدهم)، ملی-یس یک فانتزی برای سرگرمی ناب ارائه می‌دهد. او با بیان بصری خلاقیت‌های خود به روشی کاملاً غیرمعمول در فیلم‌های آن زمان، درها را برای هنرمندان آینده می‌گشاید.
مارتین اسکورسیزی درباره ملی‌یس گفته: «ملی یس یک شعبده باز بود؛ بنابراین توانایی‌های دوربین فیلمبرداری را به خوبی درک می‌کرد.»