برندگان و بازندگان صنعت

شبنم سیدمجیدی ـ روزنامه‌نگار

در سال‌های 1397 و 1398تبعات تحریم‌ها بر رشد تولید صنعتی را شاهد بودیم. رشد 6.5- درصدی در سال97 و بلافاصله بعد از خروج ازبرجام از سوی آمریکا و پس از آن رشد 1.8- درصدی در سال98 از اثراتی بود که تحریم بر اقتصاد ایران گذاشت. البته فعالان اقتصادی معتقدند که علاوه بر تحریم‌ها، فسادهای اقتصادی، کنترل‌ قیمت‌ها، یارانه و سیاست‌های بانکی کشور نیز در تضعیف صنایع، اثرات قابل توجهی دارند. بخش تولید، کسب و کارها و صنایع نحیف و رنجور ایران از اواخر سال98 علاوه بر همه این مشکلات، مورد هدف پدیده دیگری نیز قرار گرفت. پاندمی کرونا در جریان 2ماه قرنطینه کشور و براساس گزارش‌های رسمی باعث شد درصد زیادی از کارخانه‌ها در کشور نیمه‌فعال شوند و بسیاری دیگر فعالیت خود را متوقف کنند.
 بسته‌شدن مرزها و توقف کامل صادرات در جریان پاندمی ضربه دیگری را به صنایع وارد کرد. صنایع مربوط به ساختمان، صنایع پتروشیمی، صنعت فولاد، صنایع پوشاک، صنایع‌دستی و کالاهای صادراتی بیشترین ضربه را از شیوع کرونا خوردند. اما از آن طرف هم صنایع غذایی برای مدتی با توجه به علاقه و ترجیح مردم به خرید مواد غذایی بسته‌بندی، دوران خوبی را سپری کرد که این صنعت هم در ادامه و به‌دلیل کاهش صادرات می‌تواند متحمل هزینه‌هایی شود. از صنایعی که در این دوران درخشیدند صنایع دارویی و بهداشتی بودند که تقریباً در همه دنیا رشد قابل توجهی را تجربه کردند.

آمار منفی تولید
بخش صنعت، واحدهای تولیدی زیادی را شامل می‌شود و از بخش‌های مهم زیرگروه صنایع و معادن است که عملکرد واقعی بخش تولید در کارخانه‌ها و کارگاه‌ها را نشان می‌دهد. در سال1398 مرکز آمار ایران اطلاعات قیمت و مقادیر فصلی تولید و فروش محصولات حدود 2500کارگاه صنعتی بالای 10نفر پرسنل را منتشر کرد. براساس این اطلاعات رشد بخش صنعت در سال 1398 معادل 1.8- درصد بوده است. رشد این بخش طی فصول بهار تا پاییز سال 98به‌ترتیب 5-، 3.7- و 0.6- درصد بوده است. طی این دوره از شدت کاهشی‌بودن آن کاسته شده و در نهایت در فصل زمستان سال گذشته، رشد این بخش مثبت شده و به عدد 2.4درصد رسیده است. در فصل زمستان سال1398، فعالیت‌هایی که بیشترین سهم را در ارزش افزوده بخش صنعت داشتند نظیر ساخت محصولات غذایی و انواع آشامیدنی، ساخت کک، فراورده‌های حاصل از تصفیه نفت و سوخت‌های هسته‌ای، ساخت مواد شیمیایی و محصولات شیمیایی، ساخت سایر کانی‌های غیرفلزی، ساخت فلزات اساسی و ساخت وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم‌تریلر، دارای رشد مثبت نسبت به فصل مشابه سال قبل بودند که منجر به رشد مثبت این بخش  در فصل زمستان سال1398 شده‌اند. در همه فصول سال‌های 1397تا فصل پاییز سال1398 رشد شاخص مقدار بخش صنعت در هر فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل منفی بوده و نهایتاً در فصل زمستان سال1398 مثبت شده است. همچنین گزارش‌های آماری نشان می‌دهد که ارزش افزوده صنعت ساختمان در سال1390 حدود 104هزار میلیارد تومان بوده که بعد از گذشت 8سال هنوز به سطح سال1390 نرسیده است.





چوب کرونا، لای چرخ‌دنده‌های صنعت دنیا
البته شرایط امروز صنعت در همه دنیا رو به وخامت رفته است. اخیراً سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) داده‌های جدیدی را درباره شاخص تولید صنعتی در 49کشور منتشر کرده است که حدود 87درصد ارزش افزوده تولید در جهان را نشان می‌دهد. مقایسه داده‌ها نشان می‌دهد که در مارس2020 نسبت به دسامبر2019 تقریبا 81درصد کشورها به‌طور متوسط 6درصد کاهش تولید صنعتی را تجربه کرده‌اند. داده‌های ‌ماه آوریل 2020 در مقایسه با دسامبر 2019نشان می‌دهد که در این تولیدات صنعتی 93درصد این کشورها 20درصد افت داشته‌اند، این یعنی در مدت فقط یک‌ماه 14درصد از تولیدات صنعتی کاسته شده است. مقایسه بین آوریل 2020 با آوریل 2019 و مارس 2020با مارس 2019نیز نتایج مشابهی را نشان می‌دهد. یعنی صنایع تولیدی اغلب کشورها تحت‌تأثیر کرونا قرار گرفته‌اند. بیشتر صنایع در این مدت آسیب دیدند و در تحقیق دیگری که یونیدو انجام داده صنایع دارویی برندگان کرونا بوده‌اند. این در حالی است که صنایع خودروسازی یکی از بزرگ‌ترین بازندگان این دوره به شمار می‌آیند. آفریقای جنوبی، هند، مکزیک، فرانسه و ایتالیا 5کشوری هستند که در این دوره بیشترین کاهش حجم مبادلات تجاری را متحمل شدند. اسرائیل، چین و شیلی شاهد افزایش تجارت بودند. همانطور که در تجزیه و تحلیل‌های مربوط به اثرات اقتصادی کرونا گفته شده بود چین مسیر بهبود خود را زود طی کرد. دولت‌ها درهمه دنیا روش‌های مشابهی را برای کمک به تولیدکنندگان و بخش صنعت پیش گرفتند. متداول‌ترین شکل پشتیبانی گزارش شده توسط بنگاه‌ها عبارت است از تعویق مالیات، تعویق پرداخت تعهدات وام، پرداخت بیمه‌ها، تامین اعتبار برای بنگاه‌هایی که کارگران را اخراج نمی‌کنند و انواع کمک‌های مالی. دولت ایران نیز در ابتدا چنین راهکارهایی را پیش گرفت اما بیشتر کمک‌ها مربوط به بخش خدمات بود و بعضی از این حمایت‌ها آن‌قدر اندک بود که حتی خیلی از تولیدکنندگان پیگیر دریافت این کمک‌ها نشدند. اما استراتژی دیگری به کمک صنایع آمد و آن استفاده از ابزارهای مالی بورس و تشویق بیشتر مردم برای سرمایه‌گذاری در این بازار بود که هم به تامین سرمایه در گردش تولید منجر و هم به عامل تامین مالی دولت تبدیل شد.



چشم‌انداز
2سناریو برای صنعت در سال99

ابوالفضل روغنی گلپایگانی ـ رئیس کمیسیون صنایع اتاق ایران


برخلاف ادعای مسئولان در وزارت صنعت، معدن و کشاورزی که می‌گفتند رشد صنعت در سال98 مثبت بوده است، براساس آمار اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران، شاخص مقدار تولید بخش صنعت در سال98 برابر با 1.8- درصد بوده است. منفی‌بودن رشد صنعت در سال گذشته، برای خیلی از فعالان اقتصادی این بخش نیز کاملاً ملموس بود. بسیاری از کسب و کارها تعطیل شدند یا به‌صورت نیم‌بند به‌کار ادامه دادند. اما در روزهای انتهایی سال گذشته، برخی از صنایع در حوزه‌های بهداشت، درمان، مواد غذایی، آرایشی و دارویی، رشد سریع و بسیار خوبی را تجربه کردند. دلیل رشد این صنایع نیز فقط شیوع کرونا و ایجاد تغییرات در نوع نیاز مردم بود. همین موضوع نیز باعث شد شاخص کلی صنعت در 3‌ماهه پایان سال گذشته مثبت شود. اما دیگر بخش‌های صنعت وضعیت خوبی نداشتند. کرونا وضعیت را چنان دگرگون کرد که در بخش‌هایی به‌شدت اوج داشتیم و در بخش‌هایی دیگر مثل صنایع مربوط به گردشگری، ساختمان‌سازی‌ و... نزول جدی را دیدیم. البته رشد این گروه از صنایع موقتی نیست و به اعتقاد من بعد از پایان پاندمی کرونا نیز این صنایع به رشد خود ادامه می‌دهند. کرونا باعث شد مردم برای بهداشت و درمان و روان خود ارزش جدی‌تری قائل شوند و سبک زندگی آنها عوض شود. کسب و کارهایی که در این مدت رشد کردند، پایدار خواهند بود. با توجه به همه شرایط موجود، بسته‌بودن مرزها به‌دلیل شیوع کرونا و نداشتن صادرات، طبیعتاً در سال99 هم نمی‌تواند برای بخش صنعت اتفاقات خوبی رقم برند. البته این موضوع مختص ایران نیست و با آسیب به جریان حمل‌ونقل در همه دنیا، بخش اقتصاد و صنایع مختلف ضربه  خوردند. 2 فرضیه برای سال99 مطرح است؛ اگر تا پایان 6‌ماه نخست این سال همه مرزها باز و شرایط عادی برقرار شود، می‌توانیم شاهد رشد اساسی در بخش صنعت باشیم. کمبودهای شدیدی که به‌دلیل بسته بودن مرزهای صادراتی در همه دنیا پدید آمده، به یکباره رها می‌شود. نیازهای سرکوب شده به خیلی از اقلام، باید پاسخ داده شود و در نتیجه تقاضا برای آنها به‌شدت بالا خواهد رفت.
سناریوی دوم که احتمال وقوع آن بیشتر است، اینکه مرزها تا مدت‌ها بسته باقی بماند. در نتیجه وضعیت صنعت نسبت به سال گذشته بهتر نخواهد شد و بعضی از بنگاه‌های صنعتی به‌احتمال زیاد به سمت تعطیلی خواهند رفت. البته اگر مرزها باز شود و کرونا از بین برود، باز هم نیاز به حمایت و ایجاد فرصت‌های صادراتی وجود دارد. بخش دیگری از موضوع نیز قطعاً به تحریم‌ها و رفع آنها بازمی‌گردد تا بتوانیم رشد مثبت صنعت را ببینیم. ما در بخش‌های مختلف مزیت‌های بزرگی داریم که باید حمایت شوند. صنایعی مثل سیمان، کاشی، آلومینیوم، مواد شوینده، آرایشی و بهداشتی، صنایع نفت و گاز و پتروشیمی از مواردی هستند که قابلیت حمایت و صادرات بالایی دارند.