یادداشت
کودکی به نام هیچ
احمد مسجدجامعی _ عضو شورای شهر تهران
فیلم «خورشید» به‌کارگردانی مجید مجیدی، از کارگردانان پیشروی سینمای مدرن ایران نشان داد که سینمای امروز ما به کودکان کار اهمیت داده و به‌تصویر کشیدن زندگی آنان را امری ضروری می‌داند. در این فیلم که نوعی دیگر از فیلم «بچه‌های آسمان» و با نگاهی جدید است شاهد بازی کودکان کار هستیم که بازی آنها مورد تمجید و تشویق منتقدان و بزرگان سینما قرار گرفت. در واقع این بازی نشان از استعداد و توانایی کودکان کار دارد که متأسفانه توجهی به آنها نمی‌شود و برعکس به‌رغم سلامتی و توانایی‌شان در معرض آسیب‌های متفاوت قرار می‌گیرند.
فیلم مجیدی، ویژگی‌های خاصی دارد که بازی علی نصیریان و نقش متفاوتی که متناسب با کودکان ایفا می‌کند یکی از آنهاست. در واقع این فیلم و فیلم‌هایی از این دست نشان از پرداختن سینماگران و بازیگران بنام به مسئله کودکان کار دارد که البته بیشتر در کلانشهرهایی چون تهران دیده می‌شود.
مروری بر وضعیت عمومی شهر تهران نشان می‌دهد در شاخص‌هایی از امور، شرایط موجود کودکان پایتخت زیر استانداردهای پذیرفته شده و معمول جهانی است. براساس این استانداردها، مثلاکودکان نباید برای دسترسی به مهدکودک یا دبستان از عرض خیابان‌های اصلی و بزرگراه‌ها عبور کنند و فضاهای بازی و سرگرمی باید در شعاع مناسب دسترسی آنها باشد، کودکان حق دارند تا از امکانات آموزشی مناسب برخوردار باشند، تامین بهداشت از اولویت‌هاست و تفریح و سرگرمی بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی آنهاست؛ اینها درحالی است که کمتر میدان، چهارراه، گذر، پل عابر پیاده و... می‌توان یافت که محل رفت‌وآمد کودکان نباشد؛ کودکانی تکیده و افسرده که در میانه انبوه ماشین‌ها، موتورها و سایر وسایل نقلیه به تکدی‌گری و فروش برخی اقلام یا دستمال کشیدن به شیشه ماشین‌ها یا جمع‌آوری زباله مشغول هستند. البته این به آن معنا نیست که کار برای کودکان را تماما نفی کنیم. کار در فرهنگ و سنت ایرانی امری پسندیده است اما باید شرایط و حقوق کودک را رعایت کرد به‌طوری‌که کار باعث رشد و شکوفایی استعدادها و توانایی‌های کودک باشد نه مسبب عقب‌ماندگی ذهنی و رنج جسمانی و آسیب‌های روانی.
برای پرورش کودکانی که در آفرینش آبادی و توسعه کشور نقش‌آفرین باشند لازم است نزدیک‌ترین و تأثیرگذارترین محیط‌ها به کودک یعنی خانواده، محله و مدرسه از حداقل شرایط لازم برخوردار باشد اما امروزه با هرسه اینها مشکلات اساسی داریم.
خانواده به‌عنوان مبنای برنامه‌ریزی کشور برابر با آمارهای اعلام شده در معرض آسیب‌های بسیاری است و آنچه به‌عنوان آمارهای پرشمار و روبه افزایش طلاق و افسردگی گفته می‌شود تنها یک لایه این مشکلات است.
مدرسه و ساختار نظام رسمی آموزش و پرورش از دستگاه‌های اجرایی پرمسئله و پرحاشیه کشور است. از بودجه، ساختار، تجهیزات و بنا گرفته تا محتوای کتاب‌های درسی آموزشی و شیوه‌های پرورشی و گزینش معلمان و مربیان و انتخاب مدیران همگی با چالش‌های جدی روبه‌روست.
«محله» نیز عنصر فراموش شده این چرخه است که آن نیز با نارسایی‌های اساسی در ساختارهای امروز شهرها مواجه است. ساختار به‌هم‌ریخته محلات در نظام شهر و پدیده رو به گسترش خانه‌به‌دوشی و فراموش شدن ارزش‌های همسایگی در تهران از آفات محله‌هاست. اینها زمینه‌ساز آزار بیشتر کودکان است. فرزندان این خانواده‌ها نه‌تنها در دوران کودکی شرایط سختی دارند، بلکه آثار سوء این وضعیت در بزرگسالی نیز باقی می‌ماند. به‌طور مثال با استناد به یکی از پژوهش‌های انجام شده، بخش عمده این کودکان در زمینه‌های رشد جسمی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی دچار مشکلاتی از قبیل انتقام‌جویی و خصومت، بی‌اعتمادی به دیگران، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری و اعتیاد هستند.
در دوره سوم شورای شهر تهران برای پاسخگویی به بخشی از این نارسایی‌ها، طرح «شهر دوستدار کودک» به تصویب رسید و برای نخستین بار سالانه، اعتبار ویژه‌ای به این مهم اختصاص یافت. با وجود این باید گفت بدون داشتن نگاه و عزم ملی، امکان برداشتن قدم‌های مؤثر میسر نیست و مقدمه این عزم، داشتن گزارش روشن، اطلاعات پایه و تحلیلی پذیرفته شده و جلب مشارکت و وحدت رویه برنامه‌ای سازمان‌ها، نهادها و تشکل‌هاست. درحالی‌که در برنامه پنجم توسعه موضوع یکپارچگی مدیریت شهری - که در برنامه‌های پیشین به آن پرداخته می‌شد - اساسا حذف شد. این نگاه دشواری‌های ساماندهی حل مسائل و مشکلات شهری را به‌ویژه در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی دشوارتر کرد.
برای حل مشکلات کودکان لازم است برنامه‌های زیادی به اجرا درآید اما در حوزه شهری باید گفت شورایاری‌ها ظرفیت و توان حمایت از سلامت محلات و کودکان را دارند. نوع مشکلات کودکان و فراوانی آنها در مناطق مختلف تهران بسیار متفاوت است. شورایاران می‌توانند با گذراندن دوره‌های آموزشی به شناسایی نیازها و مشکلات اصلی و آسیب‌های فراروی کودکان و حمایت از خانواده‌هایی که در این‌باره نگرانی دارند، کمک مؤثری کنند و شرایط خدمات لازم و متناسب با مشکلات و آسیب‌ها را در هر منطقه شهری فراهم کنند.
در برخی موارد بازنگری مربوط به حقوق کودکان، تعامل میان سازمان‌ها و نهادها برای گسترش خدمات ویژه کودکان در محیط‌های تفریحی، ورزشی و آموزشی و بهداشتی از اولویت کارهاست. ارائه گزارش نوبه‌ای از وضعیت کودکان در کشور مقدمه‌ای مهم برای دفاع از حقوق آنهاست.
درنهایت باید گفت پرداختن مدیریت‌های شهری از طریق تشکل‌های علمی به موضوع کودک، اقدامی محوری و ارزشمند است و جمع‌آوری و جمع‌بندی نظرات تشکل‌های مردمی فعال در زمینه حقوق کودکان و استفاده از ظرفیت و توانایی‌های مادی و معنوی، بی‌تردید می‌تواند از رنج شهر بکاهد.
